Η αυτοκτονία αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο, στο οποίο αλληλεπιδρούν βιολογικοί, ψυχολογικοί, σωματικοί, κοινωνικοοικονομικοί, δημογραφικοί, παράγοντες προσωπικότητας κλπ. Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την οικονομική και πολιτική αστάθεια στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική παρατηρήθηκε και μια ανησυχητική αύξηση των αυτοκτονιών, ανάλογη με αυτή που είχε σημειωθεί στην Αμερική την δεκαετία του 1930, στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το 2009 σημειωνόταν στην Ελλάδα κατα μέσο όρο 1 αυτοκτονία την ημέρα, ενώ το 2010 ο αριθμός διπλασιάστηκε. Τα τελευταία 2 χρόνια, το ποσοστό αύξησης των αυτοκτονιών αγγίζει το 40%, ενώ καταγράφεται αύξηση και στον αριθμό επισκέψεων σε ψυχιάτρους και της χρήσης ψυχοφαρμάκων.
Η οικονομική κρίση που μαστίζει την Ελλάδα και άλλες ευρωπαικές χώρες, όπως Ιταλία, ή η Ιρλανδία, η Ισπανία κλπ, ευθύνεται για αυτή την ασυνήθιστη αύξηση των αυτοκτονιών, με κυριότερους παράγοντες την ανεργία ή την απώλεια εργασίας και τα οικονομικά χρέη.
Η Ελλάδα παρουσιάζει το υψηλότερο ποσοστό αύξησης των αυτοκτονιών στην Ευροζώνη, απο τότε που ξεκίνησε η οικονομική κρίση ενώ η ανεργία μαστίζει, με 1 στους 5 ανέργους.
Για παράδειγμα, την περίοδο 2007-2009, το ποσοστό αυτοκτονιών μεταξύ ανδρών αυξήθηκε κατά 24%, ενώ για την Ιρλανδία κατά 16%. Αν συνυπολογιστούν και οι μη θανατηφόρες απόπειρες, τότε οι αριθμοί αυτοί αυξάνονται 10-20 φορές περισσότερο. Υπολογίζεται οτι από το 2009 έως το Δεκέμβριο του 2011 καταγράφηκαν συνολικά 1727 αυτοκτονίες στην Ελλάδα και ειδικότερα, 507 αυτοκτονίες το 2009, 622 το 2010 και 598 το 2011. Η μεγαλύτερη συχνότητα καταγράφηκε στο Ηράκλειο Κρήτης.
Αντίθετα σε ευρωπαικές χώρες με ισχυρή οικονομία, όπως η Φινλανδία και η Αυστρία, δεν σημειώθηκε αντίστοιχη αύξηση.
Κατα κύριο λόγο αυτοκτονούν άνδρες, οι οποίοι επιλέγουν συνήθως βίαια μέσα, όπως πυροβόλα όπλα, σε αντίθεση με τις γυναίκες που επιλέγουν γενικότερα πιο ανώδυνους τρόπους, όπως υπερβολική δοσολογία φαρμάκων.
Όπως αναφέρθηκε, η ανεργία ή η απώλεια εργασίας αποτελούν σημαντικό αιτιολογικό παράγοντα, καθώς η εργασία ταυτίζεται και με τον κοινωνικό ρόλο του ατόμου και του προσδίδει αυτοεκτίμηση και αίσθημα ασφάλειας. Ωστόσο, πρέπει να συνυπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες, ώστε να οδηγήσουν ένα άτομο στην αυτοκτονία, όπως κοινωνική απομόνωση, έλλειψη οικογενειακού ή υποστηρικτικού περιβάλλοντος, καταχρηση αλκοόλ, συνύπαρξη σοβαρής σωματικής νόσου, και το κυριότερο υποκείμενη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.
Εχει βρεθεί οτι στην πλειοψηφία των ατόμων που αυτοκτονούν, υποκρύπτεται σοβαρή ψυχική δ/χή, συνηθέστερα κατάθλιψη. Το προφίλ του καταθλιπτικού ασθενούς που αυτοκτονεί περιλαμβάνει, άνδρα ώριμης ή προχωρημένης ηλικίας, άγαμο, διαζευγμένο ή χήρο, με αισθήματα απελπισίας/αδιεξόδου, ιδέες υποτίμησης εαυτού/αναξιότητας, έντονο αυτοκτονικό ιδεασμό, αυπνία, απώλεια βάρους, άχγος/ευερεθιστότητα, πιθανόν συνύπαρχουσα σοβαρη σωματικη νόσο, ή ιστορικό καταθλιπτικων επεισοδίων/ απόπειρας στο παρελθόν.
Η αυτοκτονία αποτελεί μια ακραία πράξη ενός ατόμου που βιώνει ανύπερβλητο ψυχικό πόνο, από τον οποίο προσπαθεί να αποδράσει. Μπορει να αποτελεί επίσης μια κραυγή απόγνωσης και διαμαρτυριας.
Η αυτοκτονία του 77-χρονου συνταξιούχου φαρμακοποιού στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά απο το ελληνικό κοινοβούλιο, προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση και έγινε είδηση στα διεθνή τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης, για τον συμβολικό χαρακτήρα της.
Η επιστολή που άφησε με τα λόγια “Δεν βρίσκω άλλη λύση από ένα αξιοπρεπές τέλος πριν αρχίσω να ψάχνω τα σκουπίδια για την διατροφή μου…”, θυμίζει τα λογια του μεγάλου φιλόσοφου Νίτσε “Να πεθάνεις περήφανα, όταν δεν είναι πια δυνατό να ζήσεις περήφανα”.
Αναμφισβήτητα, η οικονομική κρίση των τελευταιών ετών, με την αύξηση της ανεργίας και την οικονομική και κοινωνική διολίσθηση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, οδήγησε στο ασυνήθιστα μεγάλο κύμα αυτοκτονιών στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαικές χώρες.
Παράγοντες όπως η συνύπαρξη μείζονος καταθλιπτικής δ/χής, η κοινωνική μόνωση, η απουσία υποστηρικτικού οικογενειακού ή φιλικού περιβάλλοντος, η κατάχρηση αλκοόλ,η συνύπαρξη σοβαρής ασθένειας κλπ, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρόβλεψη και πρόγνωση της αυτοκτονίας. Οι επαγγελματίες υγείας, πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση, ώστε να ανιχνεύουν εγκαίρως και να παραπέμπουν σε βοήθεια, όσουν παρουσιάζουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Τέλος, μπορει ο καθένας απο εμάς, να αδυνατεί να αλλάξει το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον της χώρας του, ή αυτό στο οποίο ζει ο ίδιος. Ωστόσο μπορείνα βρει κάποιες άλλες δικλείδες ασφάλειας, όπως σταθερές και στενές διαπροσωπικές σχέσεις, δημιουργικές ιδέες απασχόλησης, επιστροφή σε ξεχασμένα ιδανικά και αξίες και στο πραγματικό νόημα της ζωής.
Μαρία Ανδρεαδάκη, ψυχίατρος