Η ισότιμη πρόσβαση, η ηλεκτρονική ενσωμάτωση και η κοινωνικοοικονομική ένταξη των ατόμων με αναπηρία (ΑΜΕΑ), καθώς και των ατόμων τρίτης ηλικίας στην Κοινωνία της Πληροφορίας είναι -ακόμη- ζητούμενα στη χώρα μας και η πρόσφατη σχετική έρευνα του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας συνεισφέρει σημαντικά στην επίτευξή τους.
Στην υλοποίηση μελέτης, με στόχο την καταγραφή και ανάλυση των κυριότερων στοιχείων του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα και την Ευρώπη, σε ό,τι αφορά την ισότιμη πρόσβαση, την ηλεκτρονική ενσωμάτωση και την κοινωνικοοικονομική ένταξη των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων τρίτης ηλικίας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, προχώρησε το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας.
Σ’ αυτήν εξετάστηκαν και αξιολογήθηκαν, επίσης, η προσβασιμότητα στις 12 βασικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες προς τους πολίτες και οι δικτυακοί τόποι των περιφερειών, νομαρχιών και των δήμων και φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα στην Ελλάδα, που παρέχουν υπηρεσίες στις εξεταζόμενες πληθυσμιακές ομάδες.
Η υφιστάμενη κατάσταση
Ο ποσοτικός προσδιορισμός του πληθυσμού των ΑΜΕΑ στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει δυσκολίες. Σύμφωνα με μελέτη της Eurostat (Eurostat 1995 Statistics in Focus 1995/10 Disabled Persons Statistical Data), Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού είναι περίπου 12%, με διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, από 9,3% στην Ελλάδα μέχρι 15,3% στην Ισπανία.
Για την Ελλάδα τα επίσημα στοιχεία για τα ΑΜΕΑ και τους ηλικιωμένους προέρχονται από δύο κυρίως πηγές:
* Στην Απογραφή Πληθυσμού του 1991, που διενήργησε η ΕΣΥΕ, καταγράφηκαν συνολικά 267.003 ΑΜΕΑ, οι μισοί περίπου από τους οποίους είναι χρόνια πάσχοντες (π.χ. καρδιοπαθείς, νεφροπαθείς, καρκινοπαθείς κλπ.). Το 87% των ΑΜΕΑ που καταγράφηκαν διαβιούν σε νοικοκυριά, ενώ το υπόλοιπο 13% διαβιούν σε συλλογικές κατοικίες (π.χ. κέντρα ημερήσιας φροντίδας, νοσοκομεία κλπ.).
* Στο πλαίσιο της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού το β’ τρίμηνο του 2002, το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που έχει κάποια αναπηρία ή αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας αγγίζει το 18,2%, ενώ περισσότερα από τα μισά άτομα βρίσκονται σε ηλικίες άνω των 65 ετών.
* Σύμφωνα με τα στοιχεία της Απογραφής Πληθυσμού 2001 (ΕΣΥΕ), το σύνολο των ατόμων τρίτης ηλικίας αντιπροσωπεύει το 15% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και κατανέμεται -ως προς την ηλικιακή κατηγορία και το φύλο- ως εξής:
Ηλικιακή κατηγορία Σύνολο Άντρες Γυναίκες
65-69 ετών 37,0% 46,8% 53,2%
70-74 ετών 32,3% 45,3% 54,7%
75-79 ετών 19,5% 44,0% 56,0%
80-84 ετών 11,2% 41,8% 58,2%
Σύνολο 100,0% 45,2% 54,8%
Τέλος, σύμφωνα με τα δημογραφικά στοιχεία που προέκυψαν από έρευνα της COCOM (Επιτροπή Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης) το 2005, εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 το 27% του πληθυσμού της Ε.Ε. θα είναι ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών, εκ των οποίων το 9% θα είναι πάνω από 75 χρονών, ενώ ταυτόχρονα υπολογίζεται ότι το 10-15% περίπου του ευρωπαϊκού πληθυσμού σήμερα αποτελείται από άτομα με κάποιου είδους αναπηρία. Αν σ’ αυτούς συνυπολογιστούν και τα άτομα τρίτης ηλικίας, ο αντίστοιχος πληθυσμός ανέρχεται σήμερα σε περίπου 90 εκατομμύρια.
Το θεσμικό πλαίσιο
Το ελληνικό κράτος έχει ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο τις βασικές κοινοτικές οδηγίες που αφορούν τις ΤΠΕ και τα άτομα ειδικών κατηγοριών, όπως είναι τα ΑΜΕΑ και τα άτομα τρίτης ηλικίας· ωστόσο, δεν έχει προχωρήσει στην περαιτέρω θέσπιση εξειδικευμένων διατάξεων για τη χρήση των ΤΠΕ από ΑΜΕΑ και άτομα τρίτης ηλικίας, όπως για παράδειγμα οι αγγλικές Disabled Persons Act (Services Consultation and Representation) 1986 και Disability Discrimination Act 1995, ή οι δανικές Social Services Act και Act on Legal Protection and Administration in Social Matters.
Σημειώνεται επίσης ότι, αν και η ελληνική πολιτεία έχει θεσπίσει κάποιες διατάξεις για τα άτομα με αναπηρία, αυτές εστιάζουν κυρίως σε γενικά οικονομικά κίνητρα και στη φυσική προσβασιμότητα. Σε αυτά, τα πλέον συναφή με τις ΤΠΕ περιορίζονται κυρίως στον τομέα των τηλεπικοινωνιών (ενδεικτικά, η δωρεάν χρέωση μονάδων σταθερής τηλεφωνίας που καταγράφηκε).
Σχετικά με τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα προτείνονται τα εξής:
* Ενσωμάτωση της διάστασης της προσβασιμότητας σε όλες τις πολιτικές.
* Συμπλήρωση του θεσμικού πλαισίου με διατάξεις προώθησης της προσβασιμότητας ΑΜΕΑ και ηλικιωμένων σε υποδομή και υπηρεσίες, όπως π.χ. διατάξεις του αφορούν την πιστοποίηση προσβασιμότητας υποδομής/ υπηρεσιών/ αγαθών, τη θεσμοθέτηση της προσβασιμότητας των υπηρεσιών κατ’ επέκταση της προσβασιμότητας της υποδομής.
* Ενσωμάτωση κριτηρίων προσβασιμότητας ΑΜΕΑ και ηλικιωμένων στις τεχνικές προδιαγραφές όλων των έργων, των υπηρεσιών, των προμηθειών των δημόσιων υπηρεσιών και φορέων του Δημοσίου, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις δημόσιες προμήθειες.
Ολοκληρώνοντας, προτείνονται η ενθάρρυνση και η δημιουργία επιτροπών εθνικής εμβέλειας, με στόχο να βοηθήσουν τα ΑΜΕΑ και τα άτομα τρίτης ηλικίας, τόσο σε επίπεδο χρήσης των εφαρμογών των ΤΠΕ όσο και σε επίπεδο διευκόλυνσης της καθημερινότητάς τους και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων τους. Παρόμοιες επιτροπές έχουν καταλυτικό ρόλο σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη. Στην Ελλάδα δεν εντοπίστηκαν αντίστοιχοι φορείς.
Αξιολόγηση της προσβασιμότητας
Στο πλαίσιο της μελέτης του Παρατηρητηρίου, όπως αναφέρθηκε επίσης, εξετάστηκαν και αξιολογήθηκαν οι 12 βασικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες προς τους πολίτες, όπως έχουν οριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και στη συνέχεια οι δικτυακοί τόποι των περιφερειών, των νομαρχιών και των δήμων και φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν υπηρεσίες στις εξεταζόμενες πληθυσμιακές ομάδες. Ειδικότερα, αναλύθηκαν ως προς:
α) τη συμμόρφωσή τους με τα πρότυπα προσβασιμότητάς τους για τις ομάδες των ΑΜΕΑ και των ηλικιωμένων
β) την ύπαρξη πολυγλωσσικού περιεχομένου για τους μετανάστες
Με βάση τα πρότυπα προσβασιμότητας, μπορεί να αξιολογηθεί και ταξινομηθεί κάθε ιστοσελίδα, ενώ παράλληλα κάθε σημείο ελέγχου έχει ένα βαθμό προτεραιότητας, που του έχει αποδοθεί από την Ομάδα Εργασίας WAI ( http://www.w3.org/WAI/ ) και βασίζεται στον αντίκτυπο που έχει το σημείου ελέγχου στην προσβασιμότητα, ως εξής:
* Προτεραιότητα 1: Ένας κατασκευαστής περιεχομένου για τον παγκόσμιο ιστό πρέπει να ικανοποιεί αυτό το σημείο ελέγχου. Αλλιώς, μία ή περισσότερες ομάδες χρηστών θα βρίσκουν αδύνατη την πρόσβαση σε πληροφορίες του εγγράφου. Η ικανοποίηση αυτού του σημείου ελέγχου είναι μια βασική προϋπόθεση, έτσι ώστε κάποιες ομάδες χρηστών να μπορούν να χρησιμοποιούν έγγραφα στον ιστό.
* Προτεραιότητα 2: Ένας κατασκευαστής περιεχομένου για τον παγκόσμιο ιστό θα ήταν καλό να ικανοποιεί αυτό το σημείο ελέγχου. Αλλιώς, μία ή περισσότερες ομάδες χρηστών θα βρίσκουν δύσκολη την πρόσβαση σε πληροφορίες του εγγράφου. Η ικανοποίηση αυτού του σημείου ελέγχου θα εξαλείψει σημαντικούς φραγμούς στην πρόσβαση σε έγγραφα του ιστού.
* Προτεραιότητα 3: Ένας κατασκευαστής περιεχομένου για τον παγκόσμιο ιστό μπορεί -αν θέλει- να ικανοποιεί αυτό το σημείο ελέγχου. Αλλιώς, μία ή περισσότερες ομάδες χρηστών θα βρίσκουν κάπως δύσκολη την πρόσβαση σε πληροφορίες του εγγράφου. Η ικανοποίηση αυτού του σημείου ελέγχου θα βελτιώσει την πρόσβαση σε έγγραφα του ιστού.
Ανάλογα με το αν τηρούνται ή όχι οι παραπάνω προτεραιότητες, ορίζονται τρία επίπεδα συμμόρφωσης σύμφωνα με το πρότυπο WCAG του WAI:
* Επίπεδο Συμμόρφωσης «A»: Όλα τα σημεία ελέγχου Προτεραιότητας 1 ικανοποιούνται
* Επίπεδο Συμμόρφωσης «Διπλό-A»: Όλα τα σημεία ελέγχου Προτεραιότητας 1 και 2 ικανοποιούνται
* Επίπεδο Συμμόρφωσης «Τριπλό-A»: Όλα τα σημεία ελέγχου Προτεραιότητας 1, 2 και 3 ικανοποιούνται
Τέλος, οι 12 βασικές ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες για την Ελλάδα εξετάστηκαν για την προσβασιμότητά τους σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια. Η εξέταση δεν έγινε απαραίτητα στην αρχική σελίδα, αφού για πολλά sites είναι απλώς εισαγωγική (π.χ. για επιλογή γλώσσας), αλλά στην κεντρική σελίδα του φορέα, όπου βρίσκεται το κύριο μενού. Επίσης, εξετάστηκε το αν έχει αξιολογηθεί το επίπεδο προσβασιμότητας του δικτυακού τόπου, με κριτήριο την ύπαρξη στην ιστοσελίδα του αντίστοιχου εικονιδίου συμμόρφωσης.
Συγκριτική αξιολόγηση του θεσμικού πλαισίου
Την τελευταία περίπου δεκαετία η ποιότητα ζωής, η κατοχύρωση δικαιωμάτων και η συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι των ειδικών πληθυσμιακών ομάδων (ΑΜΕΑ και άτομα τρίτης ηλικίας) αποτελούν βασικές προτεραιότητες στην ημερήσια διάταξη των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και αρκετών χωρών-μελών.
Αρκετά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αναπτύξει θεσμικό πλαίσιο που αφορά την ηλεκτρονική ενσωμάτωση ευπαθών πληθυσμιακών ομάδων, μεταξύ αυτών τα ΑΜΕΑ και τα άτομα τρίτης ηλικίας. Στον πίνακα 1, που ακολουθεί, γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου επιλεγμένων χωρών σχετικά με τα ΑΜΕΑ.
Κύρια κέντρα διαμόρφωσης του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου για τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (ΑΜΕΑ και ηλικιωμένοι) στο πεδίο των ΤΠΕ είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Βάσει σχετικών οδηγιών και ψηφισμάτων που εκδίδουν, χαράσσουν τους άξονες πάνω στους οποίους αναπτύσσεται στη συνέχεια το θεσμικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα παρατηρείται ότι οι βασικές αρχές των σχεδίων δράσης i2010, eEurope 2002-2005 και του σχεδίου δράσης για τα ΑΜΕΑ 2006-2015 καθορίζουν επίσης τις πολιτικές και τις δράσεις των κρατών.
Στο πλαίσιο των παραπάνω, οι βασικοί άξονες που τίθενται σήμερα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο περιλαμβάνουν την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της κοινωνίας της πληροφορίας για τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες, την άρση των εμποδίων προς την κοινωνία της πληροφορίας και την ενθάρρυνση συνεργασιών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο για την ηλεκτρονική συμμετοχή.
Επιπλέον, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας i2010 υιοθετούνται 3 άξονες που αφορούν το σύνολο του πληθυσμού, αλλά παράλληλα αποκτούν ιδιαίτερο νόημα για τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες και σχετίζονται με την ηλεκτρονική προσβασιμότητα, την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, την πρόσβαση σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Στους άξονες αυτούς αντιστοιχίζονται απευθείας οι προτεινόμενες δράσεις της θεματικής ενότητας των ΤΠΕ του σχεδίου δράσης για τα ΑΜΕΑ 2006-2015.
Όπως προκύπτει από ενδελεχή συγκριτική ανάλυση των θεσμικών πλαισίων και των βασικών στρατηγικών αξόνων των χωρών-μελών της Ε.Ε., χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία και η Μεγάλη Βρετανία έχουν ενσωματώσει στις πρωτοβουλίες και δράσεις τους τη χρήση των ΤΠΕ στη λογική της ικανοποίησης των αναγκών των ΑΜΕΑ και των ατόμων τρίτης ηλικίας. Πρόκειται, εξάλλου, για τις χώρες που έχουν αναπτύξει ειδικές στρατηγικές στο συγκεκριμένο τομέα.
Κοινός τόπος όλων των κρατών-μελών μοιάζει να είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ΚτΠ για τα ΑΜΕΑ και η ηλεκτρονική προσβασιμότητα. Η ανάγκη για ηλεκτρονικές υπηρεσίες που θα διευκολύνουν τις συναλλαγές όλων των πολιτών με το Δημόσιο, φαίνεται ότι είναι πλήρως κατανοητή απ’ όλα τα κράτη. Παράλληλα, ο σχεδιασμός κρατικών ιστοσελίδων βάσει των διεθνών κανονισμών και προτύπων W3C αποτελεί πραγματικότητα στην πλειονότητα των χωρών.
Από την άλλη μεριά, λίγες χώρες έχουν χρησιμοποιήσει την τεχνολογία ως μέσο για την εργασία από απόσταση. Συνολικά μόνο πέντε χώρες προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα (Ιρλανδία, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Δανία). Λιγότερο αναπτυγμένος είναι ο άξονας Ενθάρρυνση συνεργιών και συνεργασιών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο κάθε χώρας, με μόλις 3 χώρες (Ιρλανδία, Δανία και Ισπανία) να αναπτύσσουν τέτοιου είδους συνεργασίες.
ΕΛΛΗ ΚΟΝΤΟΝΑΣΙΟΥ – ekont@naftemporiki.gr
eWORKING
Δευτέρα, 27 Αυγούστου 2007