Το αναπνευστικό σύστημα ειναι απαραίτητο για την αναπνοή (εισπνοή-εκπνοή), που αποτελεί αυτόματη λειτουργία στον οργανισμό μας. Στο αναπνευστικό σύστημα ανήκουν η τραχεία και οι πνεύμονες, που αποτελούν δύο ξεχωριστά μέρη. Όταν εισπνέουμε ή όταν εκπνέουμε από το στόμα ή την μύτη, το οξυγόνο ταξιδεύει μέσω της τραχείας στους πνεύμονες, οι οποίοι φιλτράρουν το οξυγόνο και το στέλνουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος σε ολόκληρο το σώμα. Όταν εκπνέουμε και βγάζουμε τον αέρα, διώχνουμε το εναπομείναν διοξείδιο του άνθρακα έξω απο το σώμα, μέσω της τραχείας, του στόματος ή της μύτης.
Αναπνευστικοί μύες
Όταν εκπνέουμε δεν απαιτείται καμιά προσπάθεια από τους αναπνευστικούς μύες, οι οποίοι είναι: το διάφραγμα, ο ορθός και οι πλάγιοι κοιλιακοί, και οι θωρακικοί μύες. Το διάφραγμα, ένας δυνατός, με σχήμα θόλου, μυς ο οποίος διαχωρίζει την κοιλιακή χώρα από την θωρακική κοιλότητα, είναι ο κύριος μυς τον οποίο χρησιμοποιούμε όταν αναπνέουμε. Οι θωρακικοί μύες βρίσκονται ανάμεσα στα πλευρά και βοηθούν στο να εκταθούν τα πλευρά όταν εισπνέουμε. Οι μύες του λαιμού συνήθως λειτουργούν ώστε να εκταθεί η επάνω πλευρά του στέρνου όταν εισπνέουμε, ενώ οι κοιλιακοί μύες συνήθως λειτουργούν με τις υπόλοιπες ομάδες μυών, ώστε να μας βοηθήσουν να αναπνεύσουμε βαθύτερα και να βήξουμε.
Ο ρόλος της σπονδυλικής στήλης
Ο εγκέφαλος συνήθως εκπέμπει σήματα μέσω των νεύρων στη σπονδυλική στήλη, ώστε να ελεγχθούν οι ομάδες των αναπνευστικών μυών. Όταν όλα δουλεύουν κανονικά, το αναπνευστικό σύστημα και οι αναπνευστικοί μύες δουλεύουν ταυτόχρονα, επιτρέποντας έτσι να εισπνέουμε και να εκπνέουμε, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι αναπνέουν χωρίς καν να το σκεφτούν.
Μετά την κάκωση νωτιαίου μυελού
Η τραχεία και οι πνεύμονες τυπικά δεν επηρεάζονται από την κάκωση της σπονδυλικής στήλης και του νωτιαίου μυελού. Όμως, αναπνευστικά προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν, όταν τα σήματα που στέλνονται από τον εγκέφαλο δεν μπορούν πλέον να έχουν την ροή τους μέσω της σπονδυλικής στήλης (του νωτιαίου μυελού) ώστε να ελέγξουν τους αναπνευστικούς μύες. Το μέγεθος της έλλειψης ελέγχου των μυών μετά από κάκωση νωτιαίου μυελού, εξαρτάται από το επίπεδο της κάκωσης, καθώς και από το εάν είναι ολοκληρωτική ή όχι. Άνθρωποι που έχουν κακώσεις κάτω του Τ12 επιπέδου (κάτω από τη μέση), συνήθως δεν χάνουν τον έλεγχο καμιάς από τις τέσσερις ομάδες αναπνευστικών μυών που χρειάζονται για την αναπνευστική λειτουργία. Αυτό σημαίνει ότι το αναπνευστικό σύστημα συνήθως δεν επηρεάζεται από τις κακώσεις της περιοχής του κόκκυγα ή του ιερού οστού.
Άνθρωποι με ολοκληρωτικές θωρακικές ή αυχενικές κακώσεις (πλήρεις διατομές του νωτιαίου μυελού), αντιμετωπίζουν απώλεια ελέγχου των αναπνευστικών τους μυών. Όσο πιο ψηλά είναι οι κακώσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια ελέγχου των αναπνευστικών μυών. Ολοκληρωτικές κακώσεις της θωρακικής ή αυχενικής μοίρας του νωτιαίου μυελού, συνήθως προκαλούν τη μόνιμη απώλεια ελέγχου των αναπνευστικών μυών, κάτω από το επίπεδο της κάκωσης. Εάν όμως η κάκωση δεν είναι πλήρης, είναι πιθανόν να προβλεφθεί ο έλεγχος των αναπνευστικών λειτουργιών εάν μπορεί να επανακτηθεί κάτω από το επίπεδο της κάκωσης.
Κακώσεις στη θωρακική μοίρα (T1-T12) του νωτιαίου μυελού, επηρεάζουν τον έλεγχο των θωρακικών και κοιλιακών μυών. Ένα χαμηλότερο επίπεδο κάκωσης, πχ. στο T10, προκαλεί μικρό ποσοστό απώλειας ελέγχου των μυών, ενώ ένα υψηλότερο επίπεδο κάκωσης, πχ. στο T2, προκαλεί σχεδόν ολική απώλεια ελέγχου των θωρακικών και κοιλιακών μυών.
Πλήρεις κακώσεις στην αυχενική μοίρα συνήθως προκαλούν ολοκληρωτική απώλεια ελέγχου των θωρακικών και κοιλιακών μυών. Και πάλι, όσο υψηλότερη είναι η κάκωση, τόσο μεγαλύτερη είναι και η απώλεια ελέγχου των επιπλέον μυών. Για παράδειγμα, με μια ολοκληρωτική κάκωση μεταξύ των επιπέδων C3 και C5 χάνει κανείς τελείως τον έλεγχο των διαφραγματικών μυών, ενώ με μια πλήρη κάκωση στο επιπέδο C3 και ψηλότερα, χάνεται ο έλεγχος και των τεσσάρων μυικών ομάδων οι οποίες χρειάζονται για την αναπνοή. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται αναπνευστήρας, ώστε να βοηθήσει στην αναπνοή.
Αναπνευστικές επιπλοκές
Άνθρωποι με κάκωση νωτιαίου μυελού (ΚΝΜ) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν αναπνευστικές επιπλοκές. Κάθε απώλεια ελέγχου αναπνευστικού μυ, αποδυναμώνει το αναπνευστικό σύστημα, ελαττώνει τη λειτουργικότητα των πνευμόνων και αυξάνει την αναπνευστική συμφόρηση. Δεν έχει καθοριστική σημασία το επίπεδο της κάκωσης, ούτε αν η κάκωση είναι ολική ή μερική. Εντούτοις, ο κίνδυνος για επιπλοκές είναι μεγαλύτερος για ανθρώπους με ολική κάκωση και για ανθρώπους με τετραπληγία. Σε ανθρώπους με υψηλό επίπεδο τετραπληγίας (C5-C1), η αναπνευστική ανεπάρκεια είναι μία συνηθισμένη επιπλοκή μετά την κάκωση. Οι άνθρωποι αυτοί τυπικά στερούνται της δυνατότητας για αναπνοή δίχως υποστήριξη.
Ένα άλλο συνηθισμένο πρόβλημα είναι η ατελεκτασία. Αυτό συμβαίνει όταν οι πνεύμονες καταρρεύσουν μερικώς, επειδή δεν μπαίνει αρκετός αέρας μέσα τους. Επίσης, οι άνθρωποι με ΚΝΜ -σε κάθε επίπεδο- κινδυνεύουν από πνευμονική εμβολή. Η πνευμονική εμβολή είναι το «μπλοκάρισμα» του αίματος στα αιμοφόρα αγγεία των πνευμόνων, από κάποιον θρόμβο αίματος. Αυτή είναι η πρωταρχική πάθηση της πνευμονικής κυκλοφορίας και η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου σε άτομα με κάκωση σπονδυλικής στήλης και νωτιαίου μυελού, μέσα στον πρώτο χρόνο από τον τραυματισμό. Επιπρόσθετα, άτομα με υψηλό βαθμό τετραπληγίας (C1-C4) ειναι 10 φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από ασθένειες πνευμονικής κυκλοφορίας, άσχετα από το πότε τραυματίστηκαν. Αντίστοιχα, άτομα με παραπληγία (T1-S5) είναι 50 φορές περισσότερο πιθανό να χάσουν τη ζωή τους από πνευμονική εμβολή.
Η αναπνευστική ανεπάρκεια, η ατελεκτασία και η πνευμονική εμβολή ειναι πολύ σοβαρές και θανατηφόρες αναπνευστικές επιπλοκές. Εντούτοις, η πνευμονία είναι η βασικότερη αιτία θανάτου σε όλους τους ανθρώπους με ΚΝΜ. Αυτή είναι η πραγματικότητα, άσχετα με το επίπεδο της κάκωσης, ή με τον χρόνο που έχει περάσει από την κάκωση. Άτομα με ΚΝΜ είναι 80 φορές πιο πιθανό να πεθάνουν απο πνευμονία ή από γρίπη μέσα στον πρώτο χρόνο του τραυματισμού τους. Επίσης, άτομα με υψηλό επίπεδο τετραπληγίας είναι 150 φορές πιθανότερο να πεθάνουν από πνευμονία οποιαδήποτε στιγμή μετά τον τραυματισμό τους, ενώ άτομα με παραπληγία είναι 10 φορές πιθανότερο να πεθάνουν απο πνευμονία ή γρίπη. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι με ΚΝΜ πρέπει να έχουν επίγνωση των συμπτωμάτων της πνευμονίας, τα οποία συμπεριλαμβάνουν βραχύτητα, έλλειψη της αναπνοής, ελαφρώς χλωμό δέρμα, πυρετό μαζί με αίσθημα βάρους στο στήθος, βήχα και ανάπτυξη συμφόρησης. Εάν αισθανθείτε αυτά τα συμπτώματα, τότε πρέπει να καλέσετε γιατρό για άμεσες συμβουλές και θεραπεία.
(Στο επόμενο τεύχος θα ακολουθήσει το 2ο μέρος του κειμένου με αναφορές στην πρόληψη των αναπνευστικών επιπλοκών, στη μακροχρόνια φροντίδα και σε απλές αναπνευστικές ασκήσεις που μπορεί να κάνει κάποιος μόνος του σε καθημερινή βάση.)
Tης Μαρίας Μπουλντά, RRT Psg.T
Respiratory Therapist, Θεραπεύτρια Αναπνευστικών Παθήσεων & Υπνικής Άπνοιας, Δ/ντρια Pnevmo-Iasis
email: info@pnevmo-iasis.eu