Αν και έχει γίνει μεγάλη πρόοδος (μέχρι το 1917 περίπου οι μισοί από αυτούς που είχαν υποστεί κάκωση νωτιαίου μυελού -ΚΝΜ- πέθαιναν από ουρική σηψαιμία μέσα σε διάστημα δυο μηνών), οι επιπλοκές του ουροποιητικού (και νεφρικού) συστήματος αποτελούν ακόμα και σήμερα μια από τις βασικές αιτίες διάφορων παθήσεων αλλά και θανάτου των ατόμων με ΚΝΜ. Γι’ αυτό και η σωστή διαχείριση της κύστης είναι ζωτικής σημασίας.

Τις πρώτες βδομάδες από τον τραυματισμό, η κύστη θα χρειαστεί να αδειάσει τακτικά με τη βοήθεια ενός λεπτού σωλήνα ή καθετήρα. Αυτός είτε εισάγεται ανά τακτές ώρες από την νοσοκόμα μέσω της ουρήθρας (του βιολογικού σωλήνα από όπου φεύγουν τα ούρα όταν ουρούμε) μέσα στην κύστη, και αποσύρεται αφού αδειάσει η κύστη ή γίνεται μια μικρή χειρουργική τομή επάνω στην ηβική περιοχή όπου ένας «υπερηβικός» καθετήρας τοποθετείται απευθείας στην κύστη και μένει μόνιμα εκεί.

Έπειτα από μερικές εβδομάδες θα μάθετε να αδειάζετε την κύστη σας. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται καθορίζεται από το επίπεδο της βλάβης, την συμπεριφορά της κύστης και το φύλο σας.

Εκπαίδευση της κύστης

Η εκπαίδευση της κύστης είναι η διαδικασία διαχείρισης και εκκένωσης της κύστης χωρίς την ανάγκη βοήθειας. Η εκπαίδευση της κύστης εξαρτάται από τη συμπεριφορά της. Κάποιες κύστες απαιτούν κάποια εκπαίδευση για να συμπεριφέρονται ως αντανακλαστικές κύστες, ενώ άλλες χρειάζονται εκπαίδευση καθότι είναι συσταλτικές κύστες. Όλες οι μέθοδοι διαχείρισης της κύστης απαιτούν ένα βαθμό εκπαίδευσης και ρουτίνας. Στο παρελθόν,κάποια άτομα με ΚΝΜ μάθαιναν να μεταφέρονται τακτικά στην τουαλέτα και ασκώντας πίεση στην ηβική περιοχή προκαλούσαν την αποβολή ούρων, χωρίς την ανάγκη καθετήρων και ουροσυλλεκτών. Αυτή η μέθοδος δεν διδάσκεται πια στα κέντρα αποκατάστασης γιατί μπορεί να οδηγήσει σε ακράτεια πίεσης και δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ως ασφαλής τρόπος εκκένωσή της.

Είναι σημαντικό να μη μειώνεται η ικανότητα της κύστης κατά την εκκένωσή της, όταν παραμένει άδεια (κυρίως με τη χρήση μόνιμου καθετήρα και ουροσυλλέκτη). Για το λόγο αυτό, η κύστη θα πρέπει να εκπαιδευτεί έτσι ώστε να μπορεί να κρατά ένα όγκο ούρων μέσα της.
Βαλβίδα καθετήρα

Αυτή τοποθετείται μεταξύ του σωλήνα του καθετήρα και του ουροσυλλέκτη. Η βαλβίδα έχει μια στρόφιγγα, που όταν κλείνει σταματά την εκροή ούρων στον ουροσυλλέκτη. Η δυνατότητα και ικανότητα της κύστης βελτιώνεται με τη βαθμιαία αύξηση του χρόνου που η στρόφιγγα είναι κλειστή.

Μερικά άτομα με ΚΝΜ μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη βαλβίδα του καθετήρα χωρίς τη χρήση ουροσυλλέκτη, ανοίγοντας τη στρόφιγγα όταν πηγαίνουν στη τουαλέτα ή χρησιμοποιούν κάποιο ουροδοχείο σε τακτά χρονικά διαστήματα. Άλλα άτομα χρησιμοποιούν μια τάπα για να σταματήσουν την αποβολή ούρων.

Το μπάνιο, το κολύμπι και τα κοντά ρούχα (σορτς, κοντές φούστες), δεν αποτελούν πρόβλημα, αφού η τάπα μπορεί να τοποθετηθεί στην άκρη του σωλήνα (αν πρόκειται για μόνιμο καθετήρα), αντί στον ουροσυλλέκτη. Έτσι, επιτυγχάνεται η αποτελεσματική εγκράτεια της κύστης, ενώ με την αφαίρεσή της γίνεται η εκκένωσή της όταν πάμε στην τουαλέτα. Αυτές οι τάπες λειτουργούν εξαιρετικά, επιτρέποντας στον σωλήνα να καλυφθεί κάτω από τα ρούχα ή το μαγιό. «Μακάρι να υπήρχε κάτι τέτοιο όταν άρχισα να χρησιμοποιώ τον υπερηβικό καθετήρα. Πιθανόν έτσι θα χρησιμοποιούσα λιγότερο τους ουροσυλλέκτες και περισσότερο τις τάπες», λέει η Jean (Θ10/11, ολική παραπληγία).

Προσοχή χρειάζεται κατά τη χρήση των βαλβίδων ή της τάπας στους καθετήρες, κυρίως στα άτομα που παρουσιάζουν συχνά αυτόνομη δυσρεφλέξια.

Σημάδια προειδοποίησης πλήρωσης της κύστης

Η εκπαίδευση επίσης περιλαμβάνει την εκμάθηση αναγνώρισης των προειδοποιητικών σημάτων όταν η κύστη χρειάζεται εκκένωση. Αυτά ποικίλουν και εξαρτώνται από το επίπεδο της βλάβης αλλά τα πιο συνήθη είναι ο πόνος στην πλάτη, το αίσθημα πληρότητας στην κοιλιακή χώρα και στα άτομα με υψηλή παραπληγία και τετραπληγία πονοκέφαλος, ιδρώτας, έξαψη στο πρόσωπο, εξανθήματα στους ώμους και τον λαιμό.

Αυτόνομη Δυσρεφλέξια

Στα άτομα με τετραπληγία και παραπληγία πάνω από το επίπεδο του Θ6, η πλήρωση της κύστης, ή μια κύστη που παράγει υψηλή πίεση κατά τη διάρκεια διάβασης του νερού, αποτελούν τις βασικές αιτίες που προκαλούν αυτόνομη δυσρεφλέξια – μια ξαφνική και ενδεχομένως απειλητική για τη ζωή αύξηση της πίεσης του αίματος. Είναι πολύ σημαντικό να ξέρετε πώς να αναγνωρίζετε αυτά τα συμπτώματα και να ενεργείτε αναλόγως.

Λήψη Υγρών

Δεδομένου ότι υπάρχουν δυσκολίες λόγω της ακράτειας της κύστης, ίσως μπείτε στον πειρασμό να πίνετε λιγότερα υγρά. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο λάθος, κυρίως όταν χρησιμοποιείτε μόνιμο καθετήρα: χρειάζεστε σημαντική ποσότητα λήψης υγρών, ώστε τα νεφρά και η κύστη να μπορούν να λειτουργήσουν σωστά. Εάν είστε επιρρεπείς στις ουρολοιμώξεις, αυξήστε τη λήψη υγρών (τουλάχιστον 3 λίτρα ημερησίως), σιγουρευτείτε ότι τα ούρα σας είναι ελαφρώς όξινα, και όπου χρειάζεται καταναλώστε βιταμίνη C ή χυμό cranberrries για να αυξήσετε την οξύτητα. Κάποια άτομα προτιμούν τη χρήση αντισηπτικών σε συνδυασμό με βιταμίνη C για καλύτερα αποτελέσματα.

Τακτικές Εκκενώσεις

Είναι πολύ σημαντικό να εκκενώνετε την κύστη τακτικά (κάθε 3-4 ώρες κατά τη διάρκεια της μέρας), κι όσο το δυνατόν πλήρως. Μια γεμάτη κύστη μπορεί να προκαλέσει την παλινδρόμηση των ούρων στα νεφρά προκαλώντας μολύνσεις και άλλες σοβαρές ζημιές. Στους τετραπληγικούς μπορεί να προκαλέσει αυτόνομη δυσρυφλέξια. Η μη σωστή εκκένωση της κύστης μπορεί να προκαλέσει τη συσσώρευση μικροβίων ή ιζήματος που οδηγούν σε λοιμώξεις και λίθους της κύστης.

Τουαλέτες

Βεβαιωθείτε ότι η τουαλέτα στο σπίτι σας είναι κατάλληλα προσαρμοσμένη: εύκολη πρόσβαση σε αυτήν, με χειρολαβές στα σωστά σημεία, κατάλληλο κάθισμα τουαλέτας (για την αποφυγή κατακλίσεων), και σωστό ύψος στις επιφάνειες ή τα ράφια, ώστε ό,τι χρειάζεστε να είναι ευκολοπρόσιτο. Εναλλακτικά υπάρχουν ειδικές τουαλέτες/μπιντέδες. Φροντίστε επίσης το νερό να μην είναι πολύ καυτό.

Καθετήρες

Διαλείποντες καθετηριασμοί

Πρόκειται για μέθοδο που επιλέγουν συνήθως άτομα με συσταλτική κύστη, και συναντάται πολύ συχνά στα άτομα με παραπληγία, ανεξαρτήτου φύλου. Άτομα με αντανακλαστική κύστη που είναι σε καλή κατάσταση μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο. Οποιοσδήποτε με ικανοποιητικό έλεγχο των χεριών μπορεί να μάθει τους αυτό-καθετηριασμούς αν και απαιτείται κάποια δεξιότητα για την εισαγωγή του καθετήρα στην ουρήθρα χωρίς να τραυματιστεί.

Έχετε λιγότερες πιθανότητες να προσβληθείτε από μικρόβια εάν αλλάζετε τον καθετήρα μόνοι σας από ό,τι αν κάποιος άλλος το κάνει αυτό για εσάς. Τόσο οι άνδρες όσο κι οι γυναίκες μπορούν να κάνουν χρήση της μεθόδου στο κρεβάτι, το αμαξίδιο ή την τουαλέτα.

Σκοπός των διαλειπόντων καθετηριασμών είναι η τακτική εκκένωση της κύστης κι η επίτευξη εγκράτειας χωρίς τη χρήση εξοπλισμού.

Είναι πολύ σημαντικό να μην χρησιμοποιείται πολύ μεγάλος καθετήρας, γιατί μπορεί να τραυματιστεί η ουρήθρα.

Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι χρειάζεστε κάποιον ιδιωτικό χώρο π.χ. μπάνιο ή τουαλέτα κτλ., κι ίσως να μην μπορείτε να το εφαρμόσετε σε κάποιο ταξίδι ή όταν είστε εκτός της οικίας σας. Απαιτείται επίσης φροντίδα της υγιεινής για να αποφευχθούν οι ουρολοιμώξεις, αν και ο κίνδυνος είναι σαφώς μικρότερος από ό,τι με τη χρήση μόνιμων ουρηθρικών καθετήρων. Είναι πολύ σημαντικό να καθαρίζονται σχολαστικά τα χέρια κι η γεννητική περιοχή πριν την εφαρμογή του καθετήρα.

Για να εισάγεται τον καθετήρα πλένετε σχολαστικά τη γεννητική περιοχή με νερό και σαπούνι (αν δεν έχετε πρόσβαση σε αυτά χρησιμοποιείστε μωρομάντηλα, αλλά με μέτρο, για την αποφυγή ερεθισμών στην περιοχή).

Οι άνδρες μπορούν να απλώσουν το λιπαντικό τζελ στην ουρήθρα, ενώ οι γυναίκες μπορούν να περάσουν την άκρη του καθετήρα από μια μικρή ποσότητα του τζελ που έχουν απλώσει σε μια καθαρή επιφάνεια (π.χ. χαρτί υγείας).

Οι άνδρες χρειάζεται να κρατούν με τα χέρια το πέος για να ισιώσει η ουρήθρα. Στη συνέχεια, εφαρμόζουμε απαλά τον καθετήρα, σταματώντας κάθε φορά που αισθανόμαστε αντίσταση. Όταν τα ούρα αρχίζουν να ρέουν, μπορούμε να ασκήσουμε μικρή πίεση στο κάτω μέρος της κοιλιάς με τις παλάμες μας μέχρι ότου σταματήσει η ροή. Βαθμιαία, αφαιρείτε τον καθετήρα (1-2cm κάθε φορά), σταματάτε όταν αρχίσουν τα ούρα να ρέουν, και συνεχίζετε την αφαίρεσή του όταν σταματήσει πάλι η ροή μέχρι να αποβληθεί όλος ο καθετήρας τελικά. Αν δεν βρίσκεστε στην τουαλέτα θα χρειαστείτε έναν ουροσυλλέκτη που συνδέεται στην άκρη του καθετήρα για τη συλλογή των ούρων.

Υπάρχουν δυο τύποι καθετήρων – οι απλοί κι οι λιπαινόμενοι.

Με τους απλούς χρειάζεστε επιπλέον κι ένα λιπαντικό. Αν είστε εκτός της οικίας, ο καθετήρας καθαρίζεται και φυλάσσεται σε μια καθαρή σακούλα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά μέσα σε διάστημα μίας εβδομάδας. Οι αυτό-λιπαινόμενοι καθετήρες συνήθως χρειάζονται νερό (το νερό από τη βρύση συνήθως κάνει) που προστίθεται στη συσκευασία αφού ανοιχτεί στην άκρη, για να ενεργοποιηθεί το λιπαντικό (αυτό διαρκεί γύρω στα 30 sec). Αφού χρησιμοποιηθεί ο καθετήρας, στην συνέχεια τον πετάτε (μίας χρήσης).

Τέλος, διατίθενται και ολοκληρωμένα σετ που περιλαμβάνουν τον διαλείποντα καθετήρα, λιπαντικό και ουροσυλλεκτη. Αυτά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα όταν δεν είμαστε σπίτι, για τα ταξίδια, τον χώρο εργασίας ή κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Πηγή: Spinal Injuries Association (factsheets), ενημέρωση: Wendy Pickard.

Απόδοση στα ελληνικά:
Παναγιώτης Ζουρνατζίδης, Εργοθεραπευτής,
panos@disabled.gr