ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΥΠΟΥ – ΥΠ. ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ – ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΜΕΑΜε αφορμή το γεγονός ότι στην υπηρεσία μας υποβάλλονται διαμαρτυρίες ατόμων με αναπηρίες για τις δυσκολίες πρόσβασης σε κοινόχρηστους χώρους, κρίνεται απαραίτητο να επισημάνουμε τα εξής:
-Η προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες στους κοινόχρηστους χώρους (πάρκα, πλατείες πεζοδρόμια και πεζόδρομους) και στα δημόσια κτίρια είναι το «κλειδί» για την εξάλειψη των διακρίσεων, ώστε κάθε άτομο να μπορεί αυτόνομα, με ασφάλεια και με άνεση να προσεγγίζει και να χρησιμοποιεί υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά αλλά και να επικοινωνεί και να πληροφορείται, αποτελεί δε την καθοριστική παράμετρο του περιβάλλοντος, που καθορίζει τελικά σε κάθε άτομο το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας επιλογών στη κάθε στιγμή της ζωής του.
-Για την καλύτερη κατανόηση του όλου προβλήματος παρατίθενται στη συνέχεια οι βασικοί ορισμοί και έννοιες για το υπόψη αντικείμενο και αναλύεται το ισχύον νομικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο τεκμηριώνεται η υποχρέωση συμμόρφωσης των αρμοδίων υπηρεσιών προς αυτό.

Ι. Ορισμοί-Βασικές έννοιες
-Με τον όρο Προσβασιμότητα νοείται το χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος, που επιτρέπει σε όλα τα μέλη της κοινωνίας χωρίς διακρίσεις φύλου, ηλικίας και λοιπών χαρακτηριστικών (σωματική διάπλαση, δύναμη, αντίληψη κλπ) να μπορούν αυτόνομα, με ασφάλεια και με άνεση να προσεγγίζουν και να χρησιμοποιούν τις προσφερόμενες υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά.
-Ως Πεζοδρόμια ορίζονται τα υπερυψωμένα ή μη ερείσματα αστικής οδού, που προορίζονται για την συνεχή, ασφαλή και χωρίς εμπόδια κυκλοφορία των πεζών και των εμποδιζόμενων ατόμων.
-Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) σύμφωνα με την Διεθνή Κατάταξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2001 WHO International Classification of Functioning, Disability & Health) είναι τα άτομα με κινητικές αναπηρίες, άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής, άτομα με προβλήματα αντίληψης και ομιλίας κλπ.
-Εμποδιζόμενα άτομα είναι οι ηλικιωμένοι, τα μικρά παιδιά κάτω των 5 ετών, οι γυναίκες στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης και τα άτομα που πάσχουν από αρθρίτιδα, άσθμα και καρδιακά προβλήματα.

Με τον όρο Προσβάσιμη Αλυσίδα νοείται μία σειρά αλληλεξαρτώμενων και αλληλοσυμπληρούμενων παρεμβάσεων, που διασφαλίζουν την αυτονομία, άνεση και ασφάλεια κίνησης των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων ατόμων και γενικότερα των εμποδιζόμενων ατόμων. Η συνδυασμένη εφαρμογή προσβάσιμων αλυσίδων δημιουργεί τα προσβάσιμα δίκτυα. Κρίκοι αυτής της αλυσίδας είναι τα κτίρια, οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια, οι συγκοινωνίες, το προσωπικό διάφορων υπηρεσιών, η σήμανση, η πληροφόρηση κλπ. Αν κάποιος από τους κρίκους δε λειτουργεί τότε δεν υπάρχει αλυσίδα πρόσβασης.

ΙΙ. Ισχύον Νομικό πλαίσιο

Α) Σύνταγμα της Ελλάδας
Το Σύνταγμα της Ελλάδας, (αναθεώρηση 2001), στο άρθρο 21 παράγραφος 6 ορίζει ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν τη αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στη κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας» κατά συνέπεια οποιαδήποτε πράξη ή κατάσταση στρέφεται κατά της αυτονομίας και της δυνατότητας συμμετοχής των ΑμεΑ στα κοινωνικά δρώμενα παραβιάζει συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα και θεμελιώνει δικαίωμα προσφυγής στην ελληνική δικαιοσύνη. Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι η έλλειψη προσβασιμότητας στις υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά, είναι αντισυνταγματική πράξη και γεννά δικαίωμα αγωγής.

Β) Ν. 2831/2000 (ΦΕΚ 140 Α’)

Ο ανωτέρω Νόμος (Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός) επιβάλλει την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στους κοινόχρηστους χώρους και σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ.8 κατά τη διαμόρφωση ή ανακατασκευή των κοινόχρηστων χώρων των οικισμών, που προορίζονται για την κυκλοφορία των πεζών, όπως των πλατειών, των πεζοδρόμων, των πεζοδρομίων, εφόσον το επιτρέπει η μορφολογία του εδάφους, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η δυνατότητα πρόσβασης ατόμων με ειδικές ανάγκες με οδεύσεις πεζών, οδεύσεις τυφλών, κεκλιμένα επίπεδα (ράμπες) χωρίς αναβαθμούς με κλίση μέχρι 5%, κατάλληλη τοποθέτηση αστικού εξοπλισμού, όπως στεγάστρων, καθιστικών στύλων φωτισμού, κάδων απορριμμάτων και να διαμορφώνεται ποσοστό 5% των χώρων στάθμευσης ή τουλάχιστον ένας για χρήση αναπηρικών αυτοκινήτων, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που εγκρίνονται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων , όπως αναφέρεται στη συνέχεια

Γ) Ν.3542/2007 (ΦΕΚ 50 Α’)

Με τον ανωτέρω Νόμο τροποποιήθηκαν οι διατάξεις του Ν. 2696/1999 (ΦΕΚ 57Α’), και ειδικότερα με τα άρθρα 7α και 34 παρ. 2. περ. ε, ιστ και ιζ, απαγορεύεται η στάση ή στάθμευση σε πεζοδρόμια, πλατείες, ειδικά ερείσματα που προορίζονται για πεζούς, στα κεκλιμένα επίπεδα (ράμπες) διάβασης ΑμεΑ και στους ειδικούς χώρους στάθμευσης οχημάτων ΑμεΑ.

Δ) Απόφαση Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ αρ. 52488/16-11-2001 (ΦΕΚ 18 B’)

Με την ανωτέρω απόφαση προβλέπεται ότι όλοι οι κοινόχρηστοι χώροι οικισμών (πλατείες, πεζόδρομοι, πεζοδρόμια κλπ) πρέπει να διαμορφώνονται ή να ανακατασκευάζονται έτσι ώστε να εξασφαλίζεται σε αυτούς η δυνατότητα πρόσβασης των ΑμεΑ. Επιβάλλεται δε η Ελεύθερη Ζώνη Όδευσης ενώ οποιαδήποτε εξυπηρέτηση (σήμανση, φύτευση, αστικός εξοπλισμός κλπ) τοποθετείται υποχρεωτικά εκτός της ελεύθερης ζώνης όδευσης. Σύμφωνα με το άρθρο 6 της ίδιας απόφασης ορίζεται ότι παραπάνω κατασκευές γίνονται σύμφωνα με τις Οδηγίες Σχεδιασμού «Σχεδιάζοντας για Όλους» του Γραφείου Μελετών για ΑμεΑ του ΥΠΕΧΩΔΕ.

Στις ανωτέρω Οδηγίες Σχεδιασμού και ειδικότερα στο κεφάλαιο 2, ορίζεται ως Ελεύθερη Ζώνη Όδευσης Πεζών η επιφάνεια του πεζοδρομίου που χρησιμοποιείται για τη συνεχή, ασφαλή και ανεμπόδιστη κυκλοφορία κάθε κατηγορίας πεζών, με ελάχιστο πλάτος 1,50μ. και ελάχιστο καθαρό ύψος 2,20μ. Στη ζώνη όδευσης πεζών συμπεριλαμβάνεται ο Οδηγός Όδευσης Τυφλών πλάτους 0,30-0,40μ. διαφορετικής υφής και χρώματος που στοχεύει στη καθοδήγηση και ασφαλή διακίνηση των ατόμων με προβλήματα όρασης. Οι παραπάνω διαστάσεις θεωρούνται οι ελάχιστες επιθυμητές για τα νεοσχεδιαζόμενα πολεοδομικά συγκροτήματα και τα νέα ρυμοτομικά σχέδια, ενώ για τα υφιστάμενα ρυμοτομικά σχέδια προτείνεται:

α) για δρόμους πλάτους 12,00μ., ελάχιστο πλάτος πεζοδρομίου 2,05μ. στο οποίο περιλαμβάνονται 0,20μ. για αρχιτεκτονικές προεξοχές, 1,50μ. για ελεύθερη ζώνη όδευσης πεζών και 0,35μ. για την τοποθέτηση πινακίδων σήμανσης, προστατευτικών κιγκλιδωμάτων και την κατασκευή κρασπέδου
β) για δρόμους πλάτους 9,00-12,00μ. υποχρεωτικό πλάτος 2,05μ.
γ) για δρόμους πλάτους 6,00-9,00μ. ελάχιστο πλάτος 1,50μ. (όσο και το πλάτος της ελεύθερης ζώνης όδευσης πεζών )και επιθυμητό το 2,05μ.
δ) για δρόμους πλάτους μικρότερου των 6,00μ. η πεζοδρόμηση.

Για την επίτευξη των παραπάνω ελάχιστων διαστάσεων πλάτους συνιστάται η μείωση του οδοστρώματος, όπου αυτό είναι δυνατό, σε όφελος των πεζοδρομίων και η κατά αποστάσεις απόδοση στο πεζοδρόμιο χώρου σε βάρος της λωρίδας στάθμευσης ,προκειμένου σε αυτό το χώρο να τοποθετηθεί ο απαραίτητος αστικός εξοπλισμός. Σχετικές λεπτομέρειες και τυπικά σχέδια βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩΔΕ www.minenv.gr/1/16/162/16203/g1620300.html

Επίσης το ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α./ Γεν. Γραμ. Δημ. Διοίκησης με τις Εγκυκλίους του
αρ. ΔΙΑΔΠ/Β/10056/27-5-2002 και ΔΙΑΔΠ/Β/18036/23-9-2002 ζήτησε από όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες και τους ΟΤΑ Α’ Βαθμού να προχωρήσουν στην υλοποίηση έργων και δράσεων για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των ΑμεΑ και να αποτυπώσουν την υφισταμένη κατάσταση, όπως οφείλουν, βάσει των ρυθμίσεων του ΓΟΚ και των δύο Αποφάσεων του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ με αριθμ.52487 (ΦΕΚ 18 Β’) και 52488 (ΦΕΚ 18 Β’) αντίστοιχα. Όλες οι Εγκύκλιοι, η σχετική Νομοθεσία και ο Οδηγός του Πολίτη με Αναπηρία βρίσκονται στην ιστοσελίδα της Γ.Γ.Δ.Δ.Η.Δ. www.gspa.gr .

Το Υπουργείο μας δείχνοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα προσβασιμότητας, διαπιστώνει ότι δυστυχώς σε πολλούς Δήμους, ο υφιστάμενος σχεδιασμός των υποδομών, υπηρεσιών και αγαθών, τα οποία συνθέτουν το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, είναι αμφίβολο αν καλύπτει τις ανάγκες ακόμα και του μέσου χρήστη, συμβάλλοντας στη δημιουργία διακρίσεων σε βάρος των ΑμεΑ και γενικότερα των εμποδιζόμενων ατόμων. Επισημαίνεται ότι οι κοινόχρηστοι χώροι, (πλατείες, πεζόδρομοι, πεζοδρόμια κλπ) είναι γεμάτοι φυσικά, τεχνητά, μόνιμα και κινητά, εμπόδια.

Επίσης σε καθημερινή βάση παρατηρείται η παρακώλυση της ελεύθερης χρήσης και προσπέλασης των πεζοδρομίων ως ένα σύνηθες φαινόμενο λόγω των υφιστάμενων κακοτεχνιών, της αυθαίρετης κατάληψής τους από μόνιμα εμπόδια ή εγκαταστάσεις ή παράνομα σταθμευμένα οχήματα, ανάπτυξη υπαίθριας στάσιμης ή πλανόδιας εμπορικής δραστηριότητας, ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων πέραν της αδειοδοτημένης επιφάνειας και σε βάρος της ελεύθερης όδευσης πεζών, μη ορθολογική τοποθέτηση στύλων ΔΕΗ, ΟΤΕ, στύλων διαφημιστικών πινακίδων και απεριποίητου αστικού πράσινου. Όλα αυτά τα εμπόδια καθιστούν τα πεζοδρόμια αδιάβατα και επικίνδυνα αφού αναγκάζουν τους πεζούς να κυκλοφορούν στο οδόστρωμα ανάμεσα στ’ αυτοκίνητα.

Η ύπαρξη των εμποδίων αυτών οφείλεται εκτός των άλλων στην έλλειψη κοινωνικής συνείδησης, στην έλλειψη σεβασμού στους νόμους και βέβαια, στην αδιαφορία και ατιμωρησία από τις αρμόδιες αρχές.

Σε κάθε περίπτωση η δημιουργία προσβάσιμου περιβάλλοντος, όπου όλοι οι πεζοί ανεξαρτήτως ικανοτήτων μπορούν να κινηθούν με ασφάλεια και άνεση, είναι υποχρέωση όλων των φορέων, σχεδιαστών, κατασκευαστών, επιβλεπόντων και γενικότερα όλων των ενεργών πολιτών .

Η ακριβής εφαρμογή των παραπάνω προδιαγραφών στις περιοχές όπου τα πλάτη των πεζοδρομίων είναι μικρά και οι κλίσεις μεγάλες, απαιτεί σύνθετο σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων όπως την εκτέλεση μελετών και έργων ανακατασκευής και διαπλάτυνσης πεζοδρομίων και πιθανώς πεζοδρόμησης οδών μετά από εκπόνηση κυκλοφοριακών μελετών.

Οι διαδικασίες αυτές είναι πράγματι χρονοβόρες και σημαντικά δαπανηρές, και πρέπει να αντιμετωπιστούν με μεθοδευμένες ενέργειες και παρεμβάσεις σε πολλούς τομείς ταυτόχρονα, σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και με προοπτική τη συνεχή επέκτασή τους.

Είναι εμφανές ότι η αλυσίδα πρόσβασης ή ένα δίκτυο προσβασιμότητας είναι δυναμικό στοιχείο, με δυνατότητες συνεχούς ανάπτυξης και επέκτασης μέχρι την πλήρη κάλυψη των υποδομών και υπηρεσιών σε επίπεδο κάθε Ο.Τ.Α.

Η δε δημιουργία προσβάσιμης αλυσίδας που να συνδέει με προσβάσιμα πεζοδρόμια και διαβάσεις, κατά μήκος μίας συγκεκριμένης διαδρομής, τις προσβάσιμες εγκαταστάσεις και υποδομές δεν είναι εύκολο έργο, γι’ αυτό και συνιστάται:
α) Να επιλεγούν οι περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας, όπως το εμπορικό, διοικητικό, εκπαιδευτικό, αθλητικό, αρχαιολογικό, ψυχαγωγικό κέντρο στο οποίο θα εφαρμοστούν οι παραπάνω διατάξεις για τη δημιουργία αλυσίδας ανεμπόδιστης πρόσβασης
β) Να γίνει αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης πρόσβασης με τη συμμετοχή εκπροσώπων του τοπικού φορέα ΑμεΑ, στα κτίρια και τις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται από το κοινό, και στο υφιστάμενο πλέγμα πεζοδρομίων toy O.T.A., ώστε να προσδιοριστούν τα σημεία που εμποδίζουν ή δυσχεραίνουν την κίνηση των ΑμεΑ και των εμποδιζόμενων ατόμων στις επιλεγμένες εγκαταστάσεις και περιοχές
γ) Να ομαδοποιηθούν τα εμπόδια, σε κατηγορίες φυσικών, τεχνητών, αρχιτεκτονικών, διοικητικών, και σε εκείνα που προκύπτουν λόγω συμπεριφοράς των πολιτών.

Από την ομαδοποίηση θα προκύψουν τα εμπόδια που η αφαίρεσή τους απαιτεί ελάχιστες δαπάνες και ενέργεια και είναι άμεσα αντιμετωπίσιμα και τα εμπόδια που απαιτούν ανακατασκευή πεζοδρομίων και πεζοδρομήσεις με τις απαραίτητες τεχνικές και κυκλοφοριακές μελέτες και ένταξή τους σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα, ή τα εμπόδια που απαιτούν την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Κατόπιν αυτών και προκειμένου να εξασφαλιστεί η ανεμπόδιστη ζώνη όδευσης πεζών στα πεζοδρόμια και τους κοινόχρηστους χώρους στις καταρχήν επιλεγμένες περιοχές κάθε Ο.Τ.Α., παρακαλούμε να προβείτε στην εκτέλεση των παρακάτω εργασιών :
α) Αφαίρεση των κλαδιών των δένδρων και θάμνων που εμποδίζουν την ζώνη όδευσης και θέτουν σε κίνδυνο τους πεζούς και ιδιαίτερα τους έχοντες προβλήματα όρασης. Με το κλάδεμα πρέπει να κατευθύνεται η ανάπτυξη των δένδρων προς τα πάνω, τόσο ώστε με το βάρος τις φύλλωσης να εξασφαλίζεται το ελάχιστο ύψος ανεμπόδιστης όδευσης που είναι 2.20 μέτρα, και ο κορμός να στηρίζεται κατάλληλα και με επάρκεια, ώστε να μην προβάλλεται στο χώρο της ανεμπόδιστης όδευσης. Τα παρτέρια, οι ζαρντινιέρες και τα κράσπεδα στις ρίζες των φυτών να μην καταλαμβάνουν ή να εμποδίζουν τη ζώνη όδευσης.
β) Αφαίρεση των διαφημιστικών πινακίδων ή του αστικού εξοπλισμού που εμποδίζουν την ελεύθερη ζώνη όδευσης, με προσοχή να μην μένουν προεξοχές στο δάπεδο.
γ) Συντήρηση των πλακών πεζοδρομίου ώστε να είναι στέρεα τοποθετημένες με ισόπεδη επιφάνεια.
δ) Τήρηση της ανεμπόδιστης ζώνης όδευσης πεζών ακόμα και σε ήδη αδειοδοτημένες επιφάνειες χρήσης πεζοδρομίου ή πεζόδρομου για τραπεζοκαθίσματα, περίπτερα, κλπ.
ε) Τήρηση της ζώνης τυφλών παντελώς ελεύθερης εμποδίων.
στ) Τήρηση των διατάξεων του ΚΟΚ για τα σταθμευμένα αυτοκίνητα πάνω στα πεζοδρόμια, στις ράμπες ΑμεΑ και τους χώρους στάθμευσης οχημάτων ΑμεΑ μέσω των αρμοδίων υπηρεσιών.
ζ) Αδειοδότηση της εποχιακής πλανόδιας ή στάσιμης εμπορικής δραστηριότητας εκτός Ελεύθερης Ζώνης Όδευσης Πεζών.

Επίσης οι Ο.Τ.Α. πρέπει να προβούν στην εκπόνηση μελετών διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων για το επιλεγμένο, με τη συμμετοχή εκπροσώπων του τοπικού φορέα ΑμεΑ, δίκτυο ή των κυκλοφοριακών μελετών για τις πεζοδρομήσεις οδών και την ένταξη τους στο πρόγραμμα χρηματοδότησης «ΘΗΣΕΑΣ» 2005-2009 μέσω συμπλήρωσης ή τροποποίησης του προγράμματός τους.

Τέλος η άμεση εφαρμογή των ανωτέρω θα επιφέρει την αποτελεσματική βελτίωση στην ποιότητα ζωής όλων των συμπολιτών μας και ιδιαίτερα των ατόμων με κινητικές και αισθητηριακές αναπηρίες καθώς και των εμποδιζόμενων ατόμων.

Παρακαλούμε να κοινοποιήσετε το ταχύτερο την παρούσα εγκύκλιο στις υπηρεσίες και υπαλλήλους που ασχολούνται με τα θέματα αυτά, στους Ο.Τ.Α. Α’ Βαθμού, της Περιφέρειάς σας για ενημέρωση και πιστή εφαρμογή.

Την εγκύκλιο μπορείτε να τη αναζητήσετε και τον δικτυακό τόπο του ΥΠΕΣ: www.ypes.gr
ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ
1. ΥΠΕΣ
α) Γεν. Γραμμ. Δημ. Διοίκησης & H/ Δ
Γ.Δ.Δ.Ο. & Δ.Β.Σοφίας 15 10674 ΑΘΗΝΑ

β) Γεν. Γραμμ. Δημόσιας Τάξης
Π. Κανελλοπούλου 4, 10177 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ
2. ΕΣΑμεΑ
Ελ. Βενιζέλου 236 , 16341 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ O ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΘΑΝ. ΝΑΚΟΣ
1. Γραφείο Υπουργού
2. Γραφείο Υφυπουργού
3. Γραφείο Γεν. Γραμματέα
4. Γεν. Δ/νσεις Υπουργείου
(με παράκληση προς την Δ/νσηΜηχ/σης και ΗΕΣ να την αναρτήσει στο δικτυακό τόπο του ΥΠΕΣ)
5. Δ.Τ.Υ., Α’, Β’ Γ’,Δ’, Ε’, Στ’, ‘

ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ 8/2/2008