Το μοντέλο των οικογενειακών επιχειρήσεων περιλαμβάνει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τόσο αρνητικά όσο και θετικά την εξέλιξή τους, ανάλογα με τον στρατηγικό τους σχεδιασμό. Η σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας επιβάλλει στις σύγχρονες οικογενειακές επιχειρήσεις προσεκτικούς χειρισμούς, προκειμένου να μετατρέψουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Μια από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις σήμερα είναι η πρόσβαση σε κεφάλαια. Η εξασφάλιση χρηματοδότησης αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης και η περιορισμένη πρόσβαση μπορεί να φέρει τις οικογενειακές επιχειρήσεις σε μειονεκτική θέση όταν ανταγωνίζονται επιχειρήσεις μεγαλύτερης κλίμακας. Από την άλλη πλευρά, τέτοιου είδους περιορισμοί οδηγούν σε έναν πιο συνετό προγραμματισμό, ο οποίος δίνει τη δυνατότητα στην εταιρεία να συνεχίσει, ανεξάρτητα από τις οικονομικές εξελίξεις. Η ανάπτυξη μιας επιχείρησης χωρίς τη δυνατότητα χρηματοδότησης μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη υπόθεση, αλλά μέσα από τις δυσκολίες εμφανίζονται οι ευκαιρίες. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινοπραξίες με άλλες που προσφέρουν τεχνογνωσία ή μεγαλύτερη κλίμακα, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη διασπορά του κινδύνου. Μια ακόμη πρόκληση για τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι ότι τα μέλη της μένουν προσκολλημένα για υπερβολικό διάστημα, λόγω συναισθηματικών δεσμών. Χωρίς να θυσιάσουν τις μακροπρόθεσμες αξίες τους, οι οικογενειακές επιχειρήσεις χρειάζεται να υιοθετήσουν αποστασιοποιημένη στάση κατά την αξιολόγηση (των πλεονεκτημάτων) μιας επιχείρησης, ιδιαίτερα όταν η τελευταία δεν συμβαδίζει πλέον με τα μακροπρόθεσμα σχέδιά τους.

Δίχως αμφιβολία, όμως, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι το θέμα της διαδοχής: το μέλλον της επιχείρησης θα πρέπει να ανατίθεται σε μέλη της οικογένειας ή σε τρίτους; Δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση. Πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις προβληματίζονται για τα έξοδα (συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών δαπανών) που συνεπάγεται η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας και της διοίκησης στις νεότερες γενιές. Οικογένειες συχνά υιοθετούν διαφορετικά διαρθρωτικά μοντέλα, όπως οι συνεργασίες, οι οποίες μπορούν να παρέχουν βοήθεια σε θέματα διαδοχής και λειτουργικής απόδοσης.

Ο μακροπρόθεσμος επιχειρηματικός ορίζοντας είναι χαρακτηριστικό των οικογενειακών επιχειρήσεων. Η φιλοσοφία των οικογενειακών αξιών που συχνά καθορίζουν την ταυτότητά τους και συνδέονται με μακροπρόθεσμους στόχους, συμβάλλει στην αποφυγή βεβιασμένων αντιδράσεων, σε μια περίοδο που η ψυχραιμία είναι απαραίτητη. Το γεγονός ότι μια οικογενειακή επιχείρηση περνά σαν «κληρονομιά» από γενιά σε γενιά, ενισχύει τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό. Επίσης, η φύση και η δομή των επιχειρήσεων αυτών τις απαλλάσσει από την υποχρέωση δημοσίευσης τριμηνιαίων εκθέσεων κερδών και καταβολής μερισμάτων και ευνοεί την εφαρμογή τολμηρών στρατηγικών κινήσεων. Ως συνέπεια, η διοίκηση μιας οικογενειακής επιχείρησης μπορεί να κατευθύνεται σύμφωνα με τις ανάγκες της, αντί να προσαρμόζεται στις διακυμάνσεις της αγοράς.

Η δομή μιας οικογενειακής επιχείρησης και η διοικητική της ιεραρχία είναι συνήθως λιγότερο σύνθετη και περισσότερο ευέλικτη συγκριτικά με τις υπόλοιπες επιχειρήσεις. Ο σχεδιασμός μπορεί να μεταβληθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς δεν απαιτείται η έγκριση των μετόχων προκειμένου να ληφθούν κρίσιμες αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να αντιδράσουν γρηγορότερα σε σχέση με τον ανταγωνισμό, καθώς και να προβλέψουν και να διαχειριστούν το αβέβαιο εξωτερικό περιβάλλον πιο αποτελεσματικά.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις επενδύουν στα ταλέντα που διαθέτουν, καλλιεργώντας τις ικανότητες των εργαζομένων για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Συχνά οι οικονομικές απολαβές του μέσου υπαλλήλου μιας οικογενειακής επιχείρησης είναι χαμηλότερες από αυτές του μέσου υπάλληλου μιας μη οικογενειακής επιχείρησης. Εν τούτοις, πολλοί υπάλληλοι οικογενειακών επιχειρήσεων παραμένουν «πιστοί» στην επιχείρηση για πολλά χρόνια, καθώς νιώθουν μέρος μιας ευρύτερης οικογένειας που τους προσφέρει σταθερότητα και αναγνώριση.

Η μακροβιότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων «χτίζει» ισχυρές πελατειακές σχέσεις. Οι πελάτες τους συχνά παραμένουν πιστοί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, λόγω του «ανθρώπινου προσώπου» της επιχείρησης και της αφοσίωσης, τόσο των μελών της οικογένειας όσο και των υπαλλήλων.

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα μέσα στο ολοένα αυξανόμενο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον που δραστηριοποιούνται, διέπονται από ορισμένα χαρακτηριστικά, που μπορούν, όχι μόνο να τις κάνουν ανταγωνιστικές, αλλά και να τις βοηθήσουν να βγουν ενισχυμένες μέσα από τις αντίξοες συνθήκες μιας οικονομικής κρίσης.

Tου Παναγιωτη Παπαζογλου
Διευθύνων σύμβουλος της Ernst & Young Ελλάδος

16/4/2011, www.kathimerini.gr