Ελληνικά κλωνοποιημένα όργανα θα έχουμε τα επόμενα χρόνια, αφού η σχετική έρευνα στη χώρα μας βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο.

Τα πρώτα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα έχουν μετατραπεί στο εργαστήριο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε αίμα, δέρμα, αγγεία κ.λπ. και στο επόμενο στάδιο θα μετασχηματισθούν σε φυσιολογικά διαφοροποιημένα κύτταρα, δηλαδή σε όργανα και ιστούς!

Ηδη έχει διαμορφωθεί το Δίκτυο STEMNET, στο οποίο συμμετέχουν αρκετά εργαστήρια ώστε να διεξάγονται συντονισμένες έρευνες.

Το ζήτημα της έγκαιρης παραγωγής κλωνοποιημένων οργάνων εκτός από επιστημονικές έχει και κρίσιμες κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους. Θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε φτηνά κλωνοποιημένα όργανα εξαιρετικής ποιότητος, ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού. Διαφορετικά ελλοχεύει ο κίνδυνος να γίνεται εισαγωγή ξένων και ακριβών κλωνοποιημένων οργάνων, που τα ασφαλιστικά ταμεία των εργαζομένων θα αδυνατούν να καλύψουν.

**Ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μέλος της Ευρωπαικής Ακαδημίας Βιολογίας, Σπύρος Γεωργάτος, επικεφαλής του ερευνητικού αυτού δικτύου, μας είπε:

– «Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια ενεργοποιηθήκαμε σε πανελλήνια κλίμακα για να εισαχθεί στην Ελλάδα η τεχνολογία των βλαστικών κυττάρων και της αναπλαστικής ιατρικής. Στην αρχή σχηματίστηκε ένα “χαλαρό” δίκτυο, μια ομάδα συζήτησης, που προσπάθησε να αναζητήσει πόρους και μέσα που θα επέτρεπαν την εγκαθίδρυση μονάδων καλλιέργειας και παραγωγής ανθρώπινων ιστών.

»Ηρθαμε σε επαφή με το Ταμείο Νέας Οικονομίας, το υπουργείο Ανάπτυξης, με ξένες βιοτεχνολογικές εταιρείες και ιδιώτες-επενδυτές, εξηγώντας την τεράστια σημασία που θα είχε η μεταφορά αυτής της τεχνολογίας στη χώρα μας και τα προφανή κοινωνικά οφέλη.

»Η τεχνολογία αυτή σκοπεύει σε ένα νέο είδος “εξατομικευμένης” θεραπείας των ανθρώπινων νόσων. Με λίγες λέξεις, αντί να θεραπεύουμε πολλές φορές με μη ειδικά φάρμακα, ή να περιμένουμε αιώνες για έναν κατάλληλο δότη οργάνου, αναπαράγουμε ιστούς από παρακαταθήκες «πολυδύναμων» κυττάρων που υπάρχουν σε εμβρυϊκά παρασκευάσματα ή σε όργανα του ιδίου του πάσχοντος. Εξ ου και ο όρος “αναπλαστική”ιατρική ή κατ’ άλλους “αναγεννητική”, ιατρική.

Πρότυπα εργαστήρια

»Η αρχική μας προσπάθεια ευοδώθηκε τελικώς και το ελληνικό Δημόσιο χρηματοδότησε την ομάδα με ένα μικρό ποσόν που επέτρεψε τη δημιουργία δύο πρότυπων εργαστηρίων, ένα στην Ιατρική Ιωαννίνων και ένα στην Αθήνα, στις εγκαταστάσεις του “ΥΓΕΙΑ”. Αυτό είναι το δίκτυο STEMNET. Βέβαια, δεν θα πηγαίναμε πουθενά χωρίς την επιπρόσθετη βοήθεια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τις προσωπικές συμβολές των μελών μας».

**Για την βασική έρευνα, η οποία έχει προχωρήσει, ο Σπ. Γεωργάτος οριοθετώντας το χρονικό και επιστημονικό πλαίσιο σε σχέση και με τις κλινικές εφαρμογές, τονίζει:

– «Είμαστε ακόμη σε πολύ πολύ πρώιμη φάση. Ξέρετε, πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί στις προδιαγραφές μας. Γι’ αυτό το λόγο, ο στόχος σε αυτό το σημείο δεν είναι οι κλινικές εφαρμογές αλλά η βασική έρευνα. Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να μάθουμε πριν καταλήξουμε σε σχήματα κυτταρικής θεραπείας. Παραδείγματος χάριν, τι επιτρέπει σε μοριακό επίπεδο τον επαναπρογραμματισμό των κυττάρων και τι θα απέκλειε την πιθανότητα να εξελιχθούν οι αναπλαστικοί ιστοί σε καρκίνο.

»Σε αυτή τη βάση προχωρούμε. Εγκαταστήσαμε ήδη τα πρώτα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα και τώρα ελέγχουμε την ποιότητα και τις ιδιότητές τους στο εργαστήριο. Στην αρχή τα κύτταρα αυτά συσπειρώνονται και φτιάχνουν ένα μόρφωμα που αποτελείται από αγγεία, αίμα, δέρμα κ.λπ. Δεν τα καταφέρνουν, όμως, να σχηματίσουν πραγματικά όργανα και ιστούς.

Καταμερισμός εργασιών

»Σε αυτό το σημείο προσπαθούμε να τα “ξεγελάσουμε” χημικά, δίνοντάς τους την εντύπωση ότι βρίσκονται στο περιβάλλον του μυελού των οστών ή του ήπατος, για να μετασχηματισθούν σε φυσιολογικά, διαφοροποιημένα κύτταρα.

»Πρέπει να πω ότι το STEMNET έχει έναν κάποιο καταμερισμό εργασίας. Εμείς εδώ στα Γιάννινα, δηλαδή εκτός από μένα ο Παναγιώτης Κούκλης και ο Γιάννης Λαζαρίδης, εστιαζόμαστε στη βιολογία των κυττάρων του αίματος και των ενδοθηλίων που επενδύουν τα αγγεία. Μας ενδιαφέρει το τι ακριβώς ωθεί τα κύτταρα να σχηματίσουν έμμορφα στοιχεία του αίματος και “σωλήνες” που τα μεταφέρουν.

Οι ομάδες του Νίκου Ανάγνου στην Ιατρική Αθηνών και των Αστ. Τσιφτσόγλου και Θ. Γιαννακούρου στη Φαρμακευτική Θεσσαλονίκης μελετούν περισσότερο τις λεπτομέρειες των συστημάτων καλλιέργειας και τις τροφικές απαιτήσεις των αιμοποιητικών κυττάρων.

»Η Δήμητρα Μάγκουρα στο Ιατροβιολογικό Ινστιτούτο της Ακαδημίας Αθηνών ασχολείται με τα συστήματα σηματοδότησης νευρωνικών κυττάρων, ενώ η Ελένη Παπαδάκη με τον Τ. Θεοδωρόπουλο στην Ιατρική Κρήτης κάνουν ωραία δουλειά με βλαστικά κύτταρα που προέρχονται από τον μυελό των οστών».

**Για τα άλλα επιστημονικά δίκτυα αυτού του τύπου που αναπτύσσονται στην Ελλάδα, ο Σπ. Γεωργάτος επισημαίνει:

«Ενα ανάλογο δίκτυο που ειδικεύεται σε νευρωνικά βλαστικά κύτταρα και συντονίζεται από την Ρ. Μάτσα, βρίσκεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ. Επίσης, αν δεν απατώμαι, υπάρχει και ένα τρίτο στο οποίο συμμετέχει ο Ν. Ανάγνου. Αστεία αστεία, δημιουργήσαμε μια κινητικότητα και στο τέλος θα μας επικαλύψουν συνάδελφοι πολύ καλύτεροι από εμάς!

Κοινωνική πολιτική

Να το τονίσουμε αυτό: Δεν είμαστε ούτε οι μόνοι ούτε οι καλύτεροι. Υπάρχουν άξιοι επιστήμονες στο Ινστιτούτο Φλέμιγκ και στα Πανεπιστήμια Πατρών και Θεσσαλονίκης που κινούνται παράλληλα. Για να… παινέψω όμως το σπίτι μου πρέπει να πω ότι το STEMNET δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σύνδεση έρευνας και κοινωνικής πολιτικής.

»Και εξηγούμαι: Εμείς, διά του πρακτικού παραδείγματος θέλουμε να καταδείξουμε ότι έρευνα και τεχνολογία αυτού του τύπου μπορεί, ακόμη και κάτω από αντίξοες συνθήκες, να σταθεί στην Ελλάδα. Αν επιτύχουμε, θα καταστεί προφανές ότι το Δημόσιο μπορεί και πρέπει να ενσωματώσει τις κυτταρικές θεραπείες στα ισχύοντα σχήματα ιατρικής κάλυψης. Αλλιώς, σε πέντε δέκα χρόνια αυτές οι θεραπείες θα είναι διαθέσιμες μόνο στους “έχοντες”, όπως συνέβη αρχικά και στην περίπτωση της εξωσωματικής γονιμοποίησης».

**Για το πρόβλημα της χρηματοδότησης του ερευνητικού προγράμματος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων αναφέρει χιουμοριστικά:

Χρηματοδότηση

– «Στην Ελλάδα ζούμε. Ο κανόνας είναι “βλέποντας και κάνοντας”. Βοηθάει όμως και η γενικότερη παιδεία μας, το φρόνημά μας, το πείσμα. Σκοπεύουμε τώρα να ενεργοποιηθούμε στο χώρο της “δωρεάς”, που έχει εξάλλου μεγάλη παράδοση στην Ηπειρο. Σε αυτό το σημείο συνεργαζόμαστε με έναν διακεκριμένο συνάδελφο, τον καθηγητή Βιολογικής Χημείας Θεόδωρο Φώτση, γνήσιο τέκνο της Ηπείρου. Να συμβληθούμε με “φωτισμένους” ιδιώτες εντάξει, αλλά δεν θέλουμε να καταλήξουμε παράρτημα ιδιωτικής εταιρείας. Για να παραφράσω τον αγαπημένο μου αοιδό, τον Μάλαμα, ορισμένοι συμβιβασμοί είναι αναπόφευκτοι, αλλά όχι και να καταλήξει όλη η ζωή μας ένας συμβιβασμός!»

**Για το πολυσήμαντο προηγούμενο ερευνητικό έργο του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στη γονιδιακή «αποσιώπηση» και στους επιγενετικούς κώδικες, που συνδυάζεται με τη βιολογία των βλαστικών κυττάρων:

– «Τώρα επιχειρούμε να συνδέσουμε τα βασικά μας ενδιαφέροντα με τη βιολογία των βλαστικών κυττάρων. Η ομάδα μου εδώ, με προεξάρχοντες τον Γιώργο Διαλυνά, τη Γιολάντα Μαρκάκη και τη Δήμητρα Μακατσώρη, την Αναστασία Πολίτου και τα “παιδιά” της, έχουν επιτύχει πολύ σημαντικά πράγματα.

»Ετοιμάζουμε δύο νέες εργασίες που φιλοδοξούν να αλλάξουν τελείως τον τρόπο με τον οποίο η επιστημονική κοινότητα αντιλαμβάνεται τους λεγόμενους επιγενετικούς κώδικες και το “σιωπηλό” τμήμα του γονιδιώματος.

»Η έπαρση είναι όμως κακός σύμβουλος και δεν θα ήθελα να επεκταθώ εδώ. Θα κάνω πάντως μια αναφορά σε όλα αυτά στο προσεχές συνέδριο της Βιολογικής Εταιρείας που θα γίνει στο Ναύπλιο».

Η Ηπειρος

**Για την πολλαπλή μαγεία της Ηπείρου, που εμπνέει, ο ίδιος επιστήμονας είναι αποκαλυπτικός:

– «Μ’ αρέσει πολύ η Ηπειρος, γιατί είναι σαν να περπατάς μέσα σε μια τρισδιάστατη ζωγραφιά. Αρκεί να έχεις ένα ποδήλατο, μια βιοθεωρία και, κυρίως, συναίσθηση της ελευθερίας σου. Μη νομίσουμε όμως ότι τα Γιάννινα είναι ένα περιβάλλον “διαλογισμού” και απομόνωσης. Είναι μια ζωντανή πανεπιστημιούπολη με έντονο σφυγμό και ανοιχτό ορίζοντα στη φύση. Μπορεί να σας διαβεβαιώσει περί αυτού και ο Κάρολος Παπούλιας!

»Τώρα, ο επιστημονικός χώρος είναι μάλλον ανεπτυγμένος. Προφανώς, ορισμένοι άνθρωποι έχουν στο παρελθόν πράξει το καθήκον τους και το πανεπιστήμιο λειτουργεί. Οχι ότι πρόκειται για κοινωνία αγγέλων, διότι έχουμε τις μικρότητες και τα σκοτεινά μας σημεία και εδώ. Αλλά κατά μέσον όρο και κατά προσέγγιση, είμαστε εφάμιλλοι πολλών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.

»Υπάρχουν μάλιστα αρκετές οργανωτικές καινοτομίες. Για παράδειγμα, διαθέτουμε ένα “οριζόντιο δίκτυο” εργαστηρίων που συναρθρώνει μονάδες υψηλής τεχνολογίας, όπως NMR, φασματοσκοπίας μάζης, μικροσκοπίας κ.λπ.

»Επίσης, υπάρχει στο χώρο μας ένας πρωτογενής προβληματισμός σε ό,τι αφορά την εκπαιδευτική πολιτική. Διαβάστε την αρθρογραφία του Παν. Νούτσου ή του Χρ. Μασσαλά για να πάρετε μια γεύση. Τέλος, στο ακαδημαϊκό επίπεδο υπάρχουν μερικές σεπτές φυσιογνωμίες, όπως η Σόνια Ιλίνσκαγια, που εμπνέουν την καθημερινή μας πρακτική».

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΕΩΡΓΟΥΔΗ

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ – 15/05/2005