Σημαντική υστέρηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων έναντι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών καταδεικνύει η ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων, σύμφωνα με έρευνα για το «οικονομικό περιβάλλον, θεσμικό πλαίσιο και ανταγωνιστικότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων» των Θεοδοσίου Μπαλάσκα και Μαρίας Τσάμπρα που έγινε για λογαριασμό του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ).
Βάσει των στοιχείων που παρατίθενται, πάνω από τις μισές ελληνικές ΜΜΕ μείωσαν σημαντικά τις πωλήσεις τους την περίοδο 2000 – 2003 έναντι του ενός τρίτου των ΜΜΕ των άλλων ευρωπαϊκών χωρών που εξετάστηκαν. Αντίθετα, περισσότερες από τις μισές ευρωπαϊκές ΜΜΕ διεύρυναν το μερίδιό τους κατά την ίδια περίοδο, έναντι ενός τρίτου των ελληνικών ΜΜΕ αντίστοιχα.
Σύμφωνα με την έρευνα το 38% των ελληνικών ΜΜΕ σημειώνει αύξηση της απασχόλησης, έναντι του 57% των αντίστοιχων ευρωπαϊκών, ενώ το 37,3% των ελληνικών ΜΜΕ μειώνουν το προσωπικό τους, έναντι 17,1% των ευρωπαϊκών.
Η ερμηνεία της χαμηλής ανταγωνιστικότητας των ελληνικών ΜΜΕ έναντι των ευρωπαϊκών παραπέμπει στα χαρακτηριστικά και τις συνθήκες που διέπουν το επιχειρηματικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα, ή μία στις δύο ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, υιοθετεί αμυντική στρατηγική αντιμετώπισης της μείωσης των πωλήσεων, με αντίστοιχη μείωση της παραγωγής, ενώ μόνο μία στις τέσσερις υιοθετεί επιθετική πολιτική, με τεχνολογική αναβάθμιση προϊόντων, παραγωγή και προώθηση νέων προϊόντων στην αγορά. Αντίθετα, η μία στις δύο ευρωπαϊκές ΜΜΕ αντιδρά επιθετικά στη μεταβολή των πωλήσεων, με αναβάθμιση της παραγωγικής δραστηριότητας, ενώ αμυντικά ενεργεί μία στις τρεις.
Η διαφορετική στρατηγική που υιοθετούν οι ΜΜΕ σε κάθε χώρα, συνίσταται, κυρίως, στο διαφορετικό επενδυτικό προσανατολισμό τους και ιδιαίτερα στις τεχνολογικές επενδύσεις τους. Οι περισσότερες (69,2%) από τις ελληνικές ΜΜΕ που επενδύουν την περίοδο 1999 – 2003 δίνουν προτεραιότητα στην ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού και των κτιριακών τους εγκαταστάσεων, σε αντιδιαστολή με τις ευρωπαϊκές εκ των οποίων το 50,4% επενδύουν κατεξοχήν στη βελτίωση και την ανάπτυξη νέων προϊόντων, στην αγορά πατέντων, τη χρήση νέων υλικών και παραγωγικών τεχνολογιών, προκειμένου να αναβαθμίσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Με άλλα λόγια, οι ΜΜΕ των άλλων εξεταζόμενων περιφερειακών χωρών της Ε.Ε., επενδύουν σε μεγάλο βαθμό στην τεχνολογία.
Τα πρωτογενή εμπειρικά δεδομένα για την τριετία 2000 – 2003, δείχνουν πως το 41,4% των ελληνικών ΜΜΕ που επενδύει στην τεχνολογία, προσανατολίστηκε κυρίως στην απλή μηχανοργάνωση των διοικητικών λειτουργιών και μόνο το 19% επένδυσε σε προηγμένο τεχνολογικό εξοπλισμό και νέες τεχνολογίες παραγωγής. Ακόμα λιγότερες (10,3%) είναι οι ελληνικές ΜΜΕ που δαπάνησαν σε τεχνολογία σχεδιασμού προϊόντων, η οποία προϋποθέτει υψηλή τεχνογνωσία και εκπαίδευση.
Τα αναπτυξιακά προγράμματα που οι ελληνικές ΜΜΕ αξιοποιούν για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, συνίστανται κατά 51,9% σε δάνεια και πιστωτικές ευκολίες και κατά 17,3% σε υποστήριξη του εργατικού κόστους. Πρόκειται δηλαδή για μέτρα περιορισμένης αναπτυξιακής δυναμικής. Το γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών ΜΜΕ χρησιμοποιεί ίδια κεφάλαια και όχι τραπεζικό δανεισμό, ή άλλη χρηματοδότηση για επενδύσεις καταδεικνύει την ασθενή επενδυτική υποστήριξη που το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο παρέχει στις ΜΜΕ, την ακαμψία του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και την αδυναμία του να προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες των ΜΜΕ. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμιστεί και η μηδενική τραπεζική χρηματοδότηση που παρέχεται στις ελληνικές ΜΜΕ για τεχνολογική έρευνα και ανάπτυξη – ακόμα και σε περιπτώσεις συνεργασίας με έγκριτα ερευνητικά ιδρύματα – λόγω του υψηλού επιχειρηματικού ρίσκου. Θα πρέπει όμως να επισημανθεί και η αδυναμία ανταπόκρισης των ελληνικών ΜΜΕ στις προδιαγραφές και τα κριτήρια καταλληλότητας για επιχορήγηση.
Παράλληλα, ο βαθμός αξιοποίησης των κοινοτικών και εθνικών προγραμμάτων τεχνολογικής ανάπτυξης και κατάρτισης από τις ελληνικές ΜΜΕ είναι ιδιαίτερα περιορισμένος (μόλις στο 3%) έναντι του αντίστοιχου που σημειώνουν οι ΜΜΕ των άλλων περιφερειακών οικονομιών της Ε.Ε. (20%).
Συμπερασματικά η οικονομική μεγέθυνση που η Ελλάδα εμφανίζει τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τα μακροοικονομικά μεγέθη και δείκτες, δεν συμβαδίζει με την αντίστοιχη επιχειρηματική ανάπτυξη και συγκεκριμένα, με βελτίωση της ανταγωνιστικής ικανότητας των ΜΜΕ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν οξυμένο διεθνή και εγχώριο ανταγωνισμό και την προοπτική περαιτέρω συρρίκνωσης, γεγονός που εγείρει προβληματισμό για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας και την προώθηση των στόχων της Ε.Ε. Οι κύριες διαστάσεις του προβλήματος των χαμηλών επιδόσεων και της ασθενούς ανταγωνιστικότητας των ελληνικών ΜΜΕ συνοψίζονται στη διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας που είναι προσανατολισμένη σε παραδοσιακές, μεταποιητικές δραστηριότητες χαμηλής ειδίκευσης και μικρής προστιθέμενης αξίας και στην ανεπάρκεια του θεσμικού πλαισίου σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Οι σχετικές αναλύσεις για την ανταγωνιστικότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων προσδιορίζουν τρεις ομάδες παραγόντων καθοριστικών της ανταγωνιστικής τους ικανότητας: α) το εξωτερικό περιβάλλον, β) τους ενδοεπιχειρησιακούς παράγοντες και γ) τη συμπεριφορά του επιχειρηματία.
Η μελέτη του ΙΟΒΕ υιοθετεί την άποψη πως το εξωτερικό περιβάλλον – οικονομικό και θεσμικό – δρα σαν ο κυριότερος καταλύτης στις επιδόσεις των ΜΜΕ, επηρεάζοντας τόσο τα ενδοεπιχειρησιακά χαρακτηριστικά, όσο και τη συμπεριφορά του επιχειρηματία. Η παραδοχή αυτή τεκμηριώνεται και από το γεγονός πως οι εξ ορισμού περιορισμένοι πόροι και εμβέλεια των ΜΜΕ στην αγορά, τις κάνει πιο ευάλωτες στις εξωτερικές επιρροές και τις πολιτικοοικονομικές ανακατατάξεις συγκριτικά με τις μεγάλες επιχειρήσεις.
Οι στόχοι της Ε.Ε.
Στο πλαίσιο της στρατηγικής υλοποίησης των προτεραιοτήτων της Λισαβόνας, εντάσσεται και ο στόχος της Γενικής Διεύθυνσης Επιχειρήσεων της Ε.Ε. για τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος όπου οι ΜΜΕ θα μπορούν να αναπτυχθούν δυναμικά βελτιώνοντας την παραγωγικότητά τους και δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Μέχρι σήμερα η στρατηγική αυτή και οι πολιτικές προώθησης έχουν προχωρήσει αρκετά, αλλά αποσπασματικά, στο πλαίσιο των μέτρων επιχειρηματικότητας που εφαρμόζουν οι επιμέρους χώρες μέλη της Ε.Ε. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε. υιοθέτησε τον Ιανουάριο του 2003 μια σειρά στόχων και μέτρων ενίσχυσης. Ετσι την περίοδο 1989 – 1999 τα Διαρθρωτικά Ταμεία ενίσχυσαν περίπου 1,5 εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενώ για την περίοδο 2000 – 2006 η δαπάνη των Διαρθρωτικών Ταμείων σε προγράμματα που εστιάζουν σε ΜΜΕ, ανέρχεται σε περίπου 16 εκατ. ευρώ.
Σύμφωνα με την ανάλυση των στοιχείων του Παρατηρητηρίου των Ευρωπαϊκών ΜΜΕ το 2003, ο ρόλος στην οικονομία της Ε.Ε., είναι σημαντικότερος από ό,τι σε άλλες χώρες. Το 2003 οι ΜΜΕ στην Ε.Ε. – 19 απασχολούσαν το 57,3% του συνόλου των εργαζομένων και το 82,2% των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα. Τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώθηκαν στο 43,5% και 88,7% για τις ΗΠΑ, ενώ στην οικονομία της Ιαπωνίας, οι ΜΜΕ καλύπτουν το 38,4% της συνολικής απασχόλησης της χώρας και το 57,4% της απασχόλησης του τομέα ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Ο αριθμός των ΜΜΕ στην Ε.Ε. – 19 το 2003 ανήλθε σε περίπου 19,3 εκατομμύρια σημειώνοντας ελαφρά μείωση έναντι του 1998 και οριακή αύξηση έναντι του 1996. Ομως ενθαρρυντικό στοιχείο για το ρόλο των ΜΜΕ στην οικονομία της Ευρώπης, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η αντιμετώπιση της ανεργίας αποτελεί προτεραιότητα, είναι η σημαντική αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων στις ΜΜΕ από 75,7 εκατομμύρια το 1996, σε 97,4 εκατομμύρια το 2003 με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 3,7%.
Στο σύνολο των ΜΜΕ της Ε.Ε. 19 το 2003, το 92,5% είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις (0 – 9 εργαζομένων), το 6,5% μικρές επιχειρήσεις (10 – 49 εργαζομένων) και λιγότερο από 1% είναι μεσαίες επιχειρήσεις (50 – 249 εργαζομένων). Ο ρόλος των πολύ μικρών επιχειρήσεων στην οικονομία της Ε.Ε. – 19 επιβεβαιώνεται και από την υψηλότερη μεταξύ των τριών κατηγοριών επίδοσή τους, σε όρους κύκλου εργασιών που καταγράφει μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 14,9%. Ακολουθεί η κατηγορία μεσαίων επιχειρήσεων με 9,9%.
Εξετάζοντας για την περίοδο 1996 – 2003 την προστιθέμενη αξία των ΜΜΕ ανά απασχολούμενο στην Ε.Ε. -19 σημειώνεται καταρχήν, η σταθερά ανοδική πορεία του δείκτη, ένδειξη δυναμισμού των ΜΜΕ. Υπογραμμίζεται ωστόσο η πολλαπλάσια προστιθέμενη αξία ανά απασχολούμενο των μεσαίων επιχειρήσεων έναντι των μικρών και πολύ μικρών. Το στοιχείο αυτό αποτελεί ένδειξη της μεγαλύτερης ικανότητας των ΜΜΕ για παραγωγή υψηλής προστιθέμενης αξίας όταν το μέγεθος υπερβαίνει το κρίσιμο κατώφλι της μικρής επιχείρησης, με αποτέλεσμα την παρουσία οικονομιών κλίμακας.
Τα μεγέθη
Ενώ το 1998 το μέσο ποσοστό επιχειρηματιών στο σύνολο του εργατικού δυναμικού των χωρών του ΟΟΣΑ είναι 11,1%, τα ποσοστά των χωρών όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία είναι αρκετά υψηλότερα (18,6%, 18,2%, 15,2% και 13% αντίστοιχα). Με άλλα λόγια, στις μικρές και στις περιφερειακές οικονομίες της Ευρώπης, οι οποίες δεν στηρίχτηκαν στο αναπτυξιακό μοντέλο των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, ο ρυθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων και κατ’ επέκταση ο ρόλος των ΜΜΕ είναι σημαντικότερος.
Στην Ελλάδα, παρά το πολύ μικρό επιχειρηματικό μέγεθος που καταγράφεται ως κυρίαρχο, οι ελληνικές ΜΜΕ επιτυγχάνουν υψηλότερη προστιθέμενη αξία ανά απασχολούμενο το 2003. Σημειώνεται ότι στη χώρα μας το 98% των ΜΜΕ είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις έναντι 96% στην Ιταλία, 94% στην Πορτογαλία και 93% στην Ισπανία. Επισημαίνεται πως στην Ελλάδα οι πολύ μικρές επιχειρήσεις έχουν το μικρότερο μέσο μέγεθος απασχόλησης (1 άτομο) έναντι των άλλων χωρών, συνίστανται δηλαδή κατεξοχήν σε αυτοαπασχολούμενους.
Το ανθρώπινο δυναμικό
Η έλλειψη κατάλληλα ειδικευμένου εργατικού δυναμικού – επισημαίνεται στην έρευνα – αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπτυξης για τις ΜΜΕ. Το γεγονός αυτό αποδίδεται κυρίως στις τεχνολογικές αλλαγές, τις μεταβαλλόμενες δομές εργασίας, τη διεθνοποίηση των αγορών, τη γήρανση του εργατικού δυναμικού στην Ευρώπη – και ειδικότερα στην Ελλάδα -, και την αδυναμία του επίσημου συστήματος εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης «να συναντήσει τις σημερινές ανάγκες του παραγωγικού συστήματος».
Για τις ΜΜΕ το πρόβλημα αυτό είναι οξύτερο, λόγω των περιορισμών που το μέγεθός τους θέτει στις δυνατότητες ανάπτυξης των δεξιοτήτων των εργαζομένων τους.
Ως παράγοντες παρεμπόδισης της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού των ΜΜΕ και ειδικότερα των πολύ μικρών επιχειρήσεων, εντοπίζονται συνήθως:
* η συχνά βραχυπρόθεσμη απασχόληση των εργαζομένων,
* το κόστος εκπαίδευσης,
* η απροθυμία των επιχειρηματιών και διευθυντών για επενδύσεις σε ανθρώπινους πόρους και
* η περιορισμένη συχνά ικανότητα των επιχειρηματιών και διευθυντών να αντιληφθούν τις ανάγκες τους, ή να προσεγγίσουν εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.
Στην αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού των ΜΜΕ έχει καθοριστική συμβολή η επαγγελματική κατάρτιση – αρχική και συνεχιζόμενη / διά βίου εκπαίδευση – τόσο των εργαζομένων όσο και των στελεχών. Στην Ελλάδα όμως, είναι σύνηθες φαινόμενο ο αποκλεισμός των εργαζομένων σε ΜΜΕ από προγράμματα κατάρτισης λόγω ακαμψιών που συνδέονται με το μικρό μέγεθος απασχόλησης των επιχειρήσεων αλλά και με γραφειοκρατικές διαδικασίες.
ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Παρασκευή, 1 Απριλίου 2005 07:00