Μια πρωτοποριακή πολιτική σπάει τα ταμπού, υποστηρίζοντας εφήβους με αναπηρία να δημιουργούν σεξουαλικές σχέσεις με τη βοήθεια –όταν χρειάζεται- του εργαζόμενου προσωπικού.
Η Jan Symes θυμάται με κάθε λεπτομέρεια την σκηνή που έζησε στο κολλέγιο Treloar, κοντά στο Hampshire. Μια δεκαεπτάχρονη μαθήτρια ήρθε στο γραφείο της και έκατσε απέναντί της…Η έφηβη αυτή είχε εγκεφαλική παράλυση και χρησιμοποιούσε αναπηρικό κάθισμα και μια ειδική συσκευή για να μιλάει. Σήκωσε το κεφάλι της, κοίταξε την Jan και ρώτησε: «Πιστεύεις ότι είναι σωστό να ερωτευτώ κάποιον, τη στιγμή που έχω μια τόσο βαριά αναπηρία;» Η Jan πανικοβλήθηκε. «Η κοινωνία θα σκεφτεί πως κάτι τέτοιο είναι αηδιαστικό;», είπε συνεχίζοντας η νεαρή κοπέλα.
Σήμερα, στο κολέγιο αυτό, όπου φοιτούν έφηβοι άνω των 16 ετών με σοβαρή κινητική αναπηρία, εφαρμόζεται μια ριζοσπαστική «πολιτική σεξουαλικότητας», η οποία ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, όταν μια μαθήτρια σόκαρε με τα λόγια της την σύμβουλο του σχολείου, ρωτώντας την εάν είναι σωστό να ερωτευτεί.
Η πολιτική αυτή σχεδιάστηκε για να σπάσει ένα από τα πιο δυνατά κοινωνικά ταμπού: το σεξ στην αναπηρία. Για πρώτη φορά, το προσωπικό δυναμικό του σχολείου μιλά για τις έντονες διαφωνίες και τις νομικές αντιπαραθέσεις γύρω από το θέμα. Ετοιμάστηκε ένα τρισέλιδο κείμενο που άλλαξε τις θεμελιώδεις αξίες και την ηθική του σχολείου. Σε αυτό αναφέρεται ότι «οι μαθητές έχουν δικαίωμα να συνάπτουν σεξουαλικές σχέσεις και ότι αυτές μπορούν να υποστηρίζονται σωματικά και συναισθηματικά από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό».
Πλέον, και άλλα κολλέγια με μαθητές με σοβαρές κινητικές αναπηρίες σκέφτονται να υιοθετήσουν τις αλλαγές που εφαρμόστηκαν στο Treloar.
«Παλιότερα, αν πιάναμε μαθητές να ερωτοτροπούν τους αποβάλλαμε από το σχολείο. Θυμάμαι ότι είχαμε αποβάλει δυο μαθητές όταν τους βρήκαμε να κάθονται ο ένας πολύ κοντά στον άλλον στα αποδυτήρια. Ένα άλλο κορίτσι έμεινε έγκυος και παραδέχτηκε ότι είχε πάει στην αυλή της εκκλησίας, έξω από τα όρια του σχολείου, για να κάνει σεξ», λέει η Symes.
Οι σχέσεις είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα για κάθε άνθρωπο με ή χωρίς αναπηρία. Τουλάχιστον τώρα υπάρχει κάποιος που οι μαθητές μπορούν να μιλήσουν και να πουν «ξέρω ότι μπορεί να πεθάνω σε λίγα χρόνια όμως τώρα θέλω να ζήσω και να κάνω μια σχέση» ή ότι «είμαι ερωτευμένος με κάποιον από το ίδιο φύλο» ή «έχω στύσεις γιατί είμαι δεκαεπτά χρονών, όμως δεν έχω έλεγχο των χεριών μου», λέει η Symes.
Η αλλαγή δεν ήταν εύκολη. Στην αρχή πολλά μέλη του προσωπικού ήταν τόσο φανατισμένα εναντίον αυτής της νέας πολιτικής, που δεν επέτρεψαν να τοιχοκολληθούν αφίσες στα τμήματά τους. Στις αφίσες υπήρχαν μηνύματα που προέτρεπαν τον κόσμο να δώσει την γνώμη του. Νομικοί σύμβουλοι πήραν μέρος στην διαδικασία για να παρατηρήσουν τις διατυπώσεις που χρησιμοποιούνταν. Σε μερικές περιπτώσεις, το να βοηθήσει κανείς μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να κάνουν σεξ, είναι εναντίον του νόμου.
Χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή και υψηλή προστασία, ώστε οι μαθητές σε καμία περίπτωση να μην εξαναγκαστούν, να μην εκτεθούν ή αποπλανηθούν. Η συνεχής πρόκληση, κατά την εφαρμογή της νέας πολιτικής, ήταν να βρεθούν τα όρια μεταξύ της υποστήριξης για δημιουργία σεξουαλικών σχέσεων και της συμμετοχής σε αυτές. Αυτό το αρχικό μεταβατικό στάδιο, αν και ήταν σχεδιασμένο να διαρκέσει τρεις μήνες, τελικά κράτησε δύο χρόνια.
Όταν η σεξουαλική εκπαίδευση τελικά τέθηκε σε λειτουργία, ένα μέλος του προσωπικού ήταν τόσο εξοργισμένο που παραιτήθηκε. Πίστευε ότι η τόση πολύ έμφαση στο σεξ ωθούσε τους μαθητές σε αποτυχία και ότι ο ρόλος του σχολείου είναι μόνο η βασική εκπαίδευση. Ευτυχώς τα περισσότερα μέλη διαφωνούσαν με αυτή την λογική.
Ο Graham Jowett, που ήταν ο διευθυντής του σχολείου όταν η πολιτική μπήκε σε εφαρμογή, σήμερα έχει τη θέση του διευθυντή εκπαίδευσης: «Η τάση είναι να συμπεριφερόμαστε στους μαθητές ως ενήλικες».
«Δεν μπορείς να το αποφύγεις. Κάποια στιγμή τα παιδιά από μόνα τους θα αναρωτιόντουσαν γιατί οι ερωτικές σχέσεις τους θα ήταν απόλυτα επιτρεπτές εάν δεν είχαν αναπηρία και δεν σπούδαζαν σε ειδικό κολλέγιο. Δεν θα ήταν έντιμο να τους πούμε ότι τους συμπεριφερόμαστε σαν ενήλικες σε όλα τα υπόλοιπα εκτός από το σεξ.»
Πριν εφαρμοστεί η πολιτική αυτή, οι μόνοι άνθρωποι που άγγιζαν οι μαθητές ήταν οι βοηθοί. Η Jowett θυμάται μια φορά που είχαν κάνει κάποιο πάρτι στο οποίο συμμετείχαν και μαθητές χωρίς αναπηρία οι οποίοι χόρευαν με εκείνους που έχουν αναπηρία: «Ίσως ήταν η μοναδική φορά που είχαν σωματική επαφή με κάποιους άλλους ανθρώπους». Η Jowett είναι απόλυτα θετική σε αυτή την πολιτική.
Το έγγραφο επικεντρώνεται στον σεβασμό, την αξιοπρέπεια και δίνει πληροφορίες για ασφαλές σεξ και πώς αυτό μπορεί να είναι πιθανό για όλους τους εφήβους. Σε μια παράγραφο αναφέρεται: «Οι μαθητές θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αγαπήσουν και να αγαπηθούν. Να βοηθηθούν να ολοκληρώσουν τις σχέσεις τους, γεγονός που ποικίλει, και εκτείνεται από τις πλατωνικές σχέσεις, μέχρι εκείνες που θέλουν και οι δύο να ολοκληρωθούν και σεξουαλικά.»
Δεν είναι μόνο η σεξουαλική πράξη. Ένα μαθητής ήθελε, για μια φορά πριν πεθάνει, να επισκεφτεί ένα μπαρ που κάνουν γυναίκες στριπτίζ. Κάποιος άλλος να διαβάσει πορνό περιοδικό και να δει ταινίες πορνό. Η μοναδικός προβληματισμός είναι η ηλικία των παιδιών – αν δηλαδή είναι πάνω από 18 χρονών, και αν αυτό που θέλουν είναι νόμιμο. Τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Δεν είναι κανενός δουλειά να κρίνει τί είναι ηθικό και τί όχι.
Κοντά στο κτίριο του σχολείου υπάρχουν διαμερίσματα σχεδιασμένα κατάλληλα για να μάθουν τα παιδιά πώς μπορούν να ζουν ανεξάρτητα. Τα διαμερίσματα δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα κοινά, και μόνο εάν κάποιος τα παρατηρήσει πολύ προσεκτικά θα καταλάβει ότι υπάρχουν διάφοροι προσπελάσιμοι μηχανισμοί.
Σε ένα από αυτά τα διαμερίσματα, δύο μαθητές που χρησιμοποιούν ηλεκτροκίνητα καθίσματα, υποστηρίχτηκαν να οδηγήσουν την σχέση τους ένα βήμα παραπάνω, με τη βοήθεια ενός μέλους του υποστηρικτικού προσωπικού. «Δεν αισθανόμασταν περίεργα», λέει το αγόρι, «γιατί γνωρίζαμε ότι χρειαζόμασταν στα αλήθεια βοήθεια.» Ο νεαρός έχει μυϊκή δυστροφία και ο προσδόκιμος χρόνος ζωής του είναι γύρω στα τριάντα χρόνια, ενώ η κοπέλα έχει αρθρογρύπωση, μια πάθηση που επηρεάζει τις αρθρώσεις.
Όμως, ακόμα και με αυτή την πολιτική, το ζευγάρι αντιμετώπισε δυσκολίες. Έπρεπε να κανονίσουν ραντεβού με την βοηθό για να μπορέσουν να αγκαλιαστούν. Να φέρουν ένα στρώμα και να τους βοηθήσουν να βρουν την κατάλληλη στάση ώστε να αγγίξουν ο ένας τον άλλον. «Κάποιοι δεν μπορούν και δεν θέλουν να συνειδητοποιήσουν ότι οι άνθρωποι με αναπηρία θέλουν να κάνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα όπως όλοι οι υπόλοιποι. Θέλουμε και εμείς να οδηγήσουμε τις σχέσεις μας ένα επίπεδο παραπάνω. Πιο δύσκολο από όλα είναι ότι πάντα πρέπει να βασίζεσαι σε τρίτους», λέει η νεαρή μαθήτρια.
Σε ένα ντοκιμαντέρ που έγινε για το σχολείο, ένας μαθητής είπε: «Όλοι έχουμε την επιθυμία να χάσουμε την παρθενιά μας. Θέλουμε να αισθανθούμε την απόλυτη απόλαυση, να ισορροπήσουμε τον πόνο που έχουμε – όχι μόνο τον σωματικό, αλλά και τον ψυχολογικό. Κάποιες φορές αισθανόμαστε ότι ο μόνος τρόπος για να νιώσουμε ότι αξίζουμε είναι να κάνουμε σεξ. Ξέρω ότι ακούγεται σκληρό. Όμως, νιώθω ότι το να έχεις εμπειρίες σημαίνει ότι ζεις και ότι μαθαίνεις την ζωή. Δεν έχουμε πολύ χρόνο γι’ αυτό. Πρέπει σε 20 χρόνια να ζήσουμε αυτά που άλλοι μπορούν να τα κάνουν σε 77. Δύο έφηβοι χωρίς αναπηρία, εύκολα θα βρουν ένα τρόπο να μείνουν μόνοι για αγκαλιαστούν και να φιληθούν. Όταν έχεις αναπηρία, δεν είναι το ίδιο απλό. Όμως, οι συναισθηματικές ανάγκες παραμένουν οι ίδιες. Αφού λοιπόν η ανάγκη είναι η ίδια, τότε γιατί αυτό να μην είναι εφικτό; Γιατί να μην μπορούμε να έχουμε σεξουαλικές σχέσεις;»
Αυτή είναι η άποψη που συμμερίζεται και το προσωπικό του κολλεγίου. Για τα περισσότερα παιδιά η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά κιόλας από την παιδική χαρά. Ένα μέλος του προσωπικού διευκρινίζει ότι εάν θέλει ένας νεαρός να πληρώσει για να κάνει σεξ, δεν είναι παράνομο εφόσον το προσωπικό του σχολείου δεν θα τηλεφωνήσει για λογαριασμό του μαθητή. Κάτι τέτοιο συνέβη σε κάποιο ίδρυμα όταν ένας νεαρός έπεισε τις νοσηλεύτριες να τον βοηθήσουν να βρει μια γυναίκα για να περάσει το βράδυ του, γιατί ήθελε να προλάβει να κάνει σεξ πριν πεθάνει.
Οι νέοι χωρίς αναπηρία εύκολα μπορούν να φλερτάρουν σε ένα πάρτι, σε ένα κλαμπ, όμως δεν ισχύει το ίδιο για εφήβους που χρησιμοποιούν ηλεκτροκίνητο κάθισμα.
…Και όπως είπαμε και στην αρχή, αφορμή για όλα τα παραπάνω στάθηκε η απορία που είχε μια δεκαεπτάχρονη για το αν είναι σωστό να ερωτευτεί κάποιον και εάν θα αντιμετώπιζε τον χλευασμό της κοινωνίας κάνοντας κάτι τέτοιο. Με την βοήθεια ανθρώπων όπως της Jan Symes, η ζωή τής νεαρής έχει αλλάξει απόλυτα. Τώρα η κοπέλα όχι μόνο είναι ερωτευμένη, αλλά έχει αρραβωνιαστεί, και σε λίγο καιρό παντρεύεται.
Observer 7-10-2007,
Απόδοση στα ελληνικά: Γεωργία Φύκα, Κοινωνική Λειτουργός