Το διαδίκτυο είναι παντού. Μπορούμε με αυτό να ψωνίσουμε, να μάθουμε τις τελευταίες ειδήσεις, – ακόμα και να μιλήσουμε με τους συγγενείς μας στην άλλη άκρη το κόσμου. Όμως το διαδίκτυο, οι ιστοσελίδες και οι υπολογιστές δεν είναι πάντα εύκολα προσβάσιμοι για τα άτομα με αναπηρίες, κι έτσι πολλοί δυσκολεύονται να εκμεταλλευτούν τις υπηρεσίες και τις πληροφορίες που προσφέρονται και που διευκολύνουν τις ζωές μας.
Υπάρχει παρόλα αυτά μια μεγάλη ποικιλία βοηθημάτων που διευκολύνουν την χρήση των υπολογιστών και του διαδικτύου. Εργονομικά πληκτρολόγια, σταθεροποιητές ποντικιών και μεγεθυντές οθόνης είναι μερικές από τις τεχνολογικές προσαρμογές που υπάρχουν, όμως πολλοί λίγοι τις γνωρίζουν.
Τις περισσότερες φορές η τεχνολογία είναι αρκετά πολύπλοκη και δύσκολα την χειρίζεται κανείς, κι αν υπάρχουν κινητικά προβλήματα ή προβλήματα όρασης οι δυσκολίες εντείνονται. Από τα μικρού μεγέθους κείμενα στην οθόνη έως τις πολύπλοκες στον χειρισμό ιστοσελίδες, το διαδίκτυο, όχι σπάνια, φαίνεται απροσπέλαστο. Ακόμα κι ο χειρισμός του ποντικιού ή το να δακτυλογραφείς κάνοντας λιγοστά λάθη μπορεί να είναι σχεδόν αδύνατο για τα άτομα με μειωμένες κινητικές δεξιότητες.
Συμμετέχοντας σε ψηφιακές κοινότητες
Το διαδίκτυο δεν θα πρέπει να προκαλεί φόβο- όπως έχει αποδειχθεί ολοένα και περισσότερος κόσμος χρησιμοποιεί το διαδίκτυο καθημερινά για να ενημερωθεί για το τι συμβαίνει στον κόσμο, για να ψωνίσει, να συνομιλήσει με άλλους, να «κατεβάσει» μουσική, να κάνει την εργασία του ακόμα και να διαβάσει κάποιο βιβλίο. Τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να επωφεληθούν τρομερά από τις δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο ως μέσο επικοινωνίας, βοηθώντας τους στην ανεξαρτητοποίηση τους. Το διαδίκτυο παρέχει ευκολίες και επιλογές- εάν δεν μπορείς να βγεις έξω να ψωνίσεις γιατί να μην μπορείς να το κάνεις από το σπίτι σου; Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι σχεδόν το 10% των Βρετανών αγόρασαν μέσω του διαδικτύου τουλάχιστον ένα χριστουγεννιάτικο δώρο μέσα στο 2005.
Παρόλα αυτά όμως, εάν πρακτικά θελήσεις να αγοράσεις κάτι από το μανάβικο της online ιστοσελίδας ενός σούπερ μάρκετ για παράδειγμα, μπορεί να βρεις το κείμενο πολύ μικρό σε μέγεθος ή την ιστοσελίδα απασχολημένη ή οι περιοχές που μπορείς να κλικάρεις μπορεί να είναι πολύ μικρές για ένα μη σταθερό χέρι που δεν χειρίζεται καλά το ποντίκι….Κι όλα αυτά παρά το γεγονός ότι όλες οι ιστοσελίδες θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις διατάξεις του νόμου περί προσβασιμότητας του Disability Discrimination Act (DDA). Ακριβώς όπως τα καταστήματα, τα σχολεία, τα κολέγια κι οι βιβλιοθήκες, έτσι κι οι ιστοσελίδες θα πρέπει να είναι προσβάσιμες για τα άτομα με αναπηρίες, όμως σύμφωνα με μια έρευνα του AbilityNet, μόνο το 9% των σχεδιαστών ιστοσελίδων δηλώνουν ότι κατανοούν το ζήτημα της πρόσβασης.
Ο Bert Massie, πρόεδρος του Disability Rights Commission, {DRC},μας είπε : « Δεν μπορεί να υπάρξει υποκατάστατο που να μπορεί να συμμετέχει στον σχεδιασμό κι έλεγχο ή κάτι που να εξασφαλίζει ότι οι ανάπηροι χρήστες θα μπορούν να έχουν τις καλύτερες υπηρεσίες και πληροφορίες και που θα μπορεί να ελέγξουν τη αποτελεσματικότητα της προσαρμοσμένης τεχνολογίας. Το DRC αποσκοπεί σε μια κοινωνία όπου τα άτομα με αναπηρίες θα μπορούν να συμμετέχουν στα κοινά ως ισότιμοι πολίτες. Είναι καθοριστικό επομένως να εξασφαλιστεί ότι οι νέες αυτές σημαντικές τεχνολογίες μπορούν να υποστηρίξουν τα άτομα με αναπηρίες.»
Το AbilityNet είναι ένας βρετανικός φιλανθρωπικός οργανισμός που προσφέρει υπηρεσίες και υποστήριξη στα άτομα με αναπηρίες που χρησιμοποιούν τεχνολογίες πληροφορικής {ΤΠ}. Αυτές περιλαμβάνουν την σύσταση και προμήθεια προσαρμοσμένου εξοπλισμού, την παροχή εργαστηρίων και την πραγματοποίηση ελέγχων στις ιστοσελίδες όσον αφορά την προσβασιμότητα τους. Ο οργανισμός αυτός επίσης έχει πραγματοποιήσει κι αρκετές έρευνες σε πέντε χαρακτηριστικές ιστοσελίδες σούπερ μάρκετ – Asda, Morrisons, Sainsburys, Somerfield και Tesco- ελέγχοντας τα κείμενα, τις εικόνες, τις ταμπέλες, τα πλαίσια και εικονίδια κι άλλα στοιχεία ώστε να αξιολογηθεί το επίπεδο πρόσβασης για τα άτομα με αναπηρίες.
Μόνο η ιστοσελίδα της Tesco βρέθηκε ότι είναι εύκολα προσβάσιμη για τα άτομα με προβλήματα όρασης, δυσλεξία και κινητικές δυσκολίες. Ωστόσο, από την στιγμή που δημοσιεύτηκε η έρευνα , όλα τα σχετικά σούπερ μάρκετ , έχουν κάνει προσπάθειες για να γίνουν αποδεκτά από την DDA. Αυτό δεν είναι μόνο ηθικά και νομικά ορθό για αυτές τις εταιρίες αλλά έχει και επιχειρησιακό νόημα. Τα άτομα με αναπηρίες στην Βρετανία έχουν μια αγοραστική δύναμη της τάξης των £80 δισεκατομμυρίων ετησίως, και σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται τα άτομα με αποκτούν δυσκολίες λόγω γηρατειών ή δυσκολεύονται γενικά να βγουν έξω και να ψωνίσουν. Βελτιώνοντας την πρόσβαση των ιστοσελίδων δεν βοηθιούνται μόνο τα ανάπηρα άτομα- έρευνα του AbilityNet έδειξε ότι μη ανάπηρα άτομα σε ποσοστό 35% θεωρούν ότι είναι ευκολότερο και πιο γρήγορο να βρουν πληροφορίες σε μια προσβασιμη ιστοσελίδα από ότι σε μια μη προσβασιμη. Η προσβασιμότητα σε ιστοσελίδες αφορά κυρίως όσες καλύπτουν συγκεκριμένους τομείς όπως οι εφημερίδες, οι τράπεζες, τα σούπερ μάρκετ κι οι αεροπορικές εταιρίες. Αυτές οι έρευνες που αποτελούν τμήματα μιας πιο γενικής αναφοράς που ονομάζεται «State of the eNatio» έχουν δείξει ότι πολλές ιστοσελίδες παραμένουν μη προσβάσιμες παρά την νομική δέσμευση στην DDA ότι θα καταβάλλουν προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση.
Εγγυημένη πρόσβαση
Θα έχετε διαπιστώσει ότι αρκετές ιστοσελίδες που επικεντρώνονται στην αναπηρία όπως οι Disability Rights Commission, Capability Scotland και RNID, διαθέτουν κάποιες ειδικές και προσβασιμες λειτουργίες. Αυτές περιλαμβάνουν υπογεγραμμένα τμήματα στις ιστοσελίδες { που μπορούν να γίνουν οπτικά αντιληπτά για τα άτομα που έχουν ως κύρια γλώσσα τους την Νοηματική}, επιλογές αλλαγής στον φόντο, το μέγεθος, το χρώμα και εύκολα στην χρήση πλήκτρα. Πολλές ιστοσελίδες τώρα διαθέτουν «προσβάσιμα» τμήματα που αποδεικνύουν ότι συμμορφώνονται με την W3C (την κοινοπραξία World Wide Web}ή το Watchfire’s Bobby προσβάσιμο λογισμικό- μπορείτε να επισκεφτείτε την σελίδα www.ablemagazine.co.uk και να κλικάρετε στο λογότυπο W3C στο αριστερό μέρος της ιστοσελίδας για να ενημερωθείτε σχετικά με το W3C. Αυτά τα λογότυπα αξίζουν να τα επισκεφτείτε αν θέλετε να επισκεφτείτε μια ιστοσελίδα που εγγυημένα θεωρείτε προσβάσιμη.
Ένας από τους πιο δημοφιλής λόγους χρήσης του διαδικτύου είναι η επικοινωνία.
Τα ηλεκτρονικά ταχυδρομεία, τα chat rooms { με χρήση κάμερας και μικρόφωνου}, και διάφορα προγράμματα επιτρέπουν την επικοινωνία με φίλους, συναδέρφους, την οικογένεια κι άλλους. Με όλες όμως αυτές τι τρομακτικές ιστορίες σχετικά με το πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι το διαδίκτυο κυρίως για τα μικρά παιδιά, θα πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε ότι υπάρχουν πολλές επιλογές που εξασφαλίζουν το ασφαλές σερφάρισμα. Το Capability Scotland πρόσφατα προώθησε ένα ασφαλές πρόγραμμα επικοινωνίας { Chatability} για νεαρά ανάπηρα άτομα στην Σκοτία.
Η ιδέα της ιστοσελίδας γεννήθηκε από την ανάγκη των παιδιών να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους έστω και εικονικά, υπερπηδώντας τα εμπόδια και αναπτύσσοντας μια υποστηρικτική κοινότητα όπου τα παιδιά μπορούν να συζητήσουν, να μοιραστούν συναισθήματα και να μιλήσουν για οτιδήποτε επιθυμούν. Ο Eric Mitchell, διευθυντής του προγράμματος, λέει : « Πολλά νεαρά άτομα περνούν πολύ δύσκολες στιγμές μεγαλώνοντας. Για τους νέους με αναπηρίες τα πράγματα ίσως είναι δυσκολότερα. Συνήθως στερούνται την πρόσβαση σε κοινωνικές δραστηριότητες και ομάδες απλά διότι δεν υπάρχει προσβασιμότητα ή δεν καλύπτουν τις ανάγκες τους.
Κατά συνέπεια δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες πρόσβασης στο ίδιο είδος αμοιβαίας υποστήριξης από το δίκτυο όπως οι υπόλοιποι έφηβοι. Το Chatability προσφέρει μέσω του διαδικτύου στα άτομα με αναπηρία την ελευθερία να αποκτήσουν συνομήλικους φίλους έξω από τον κοινωνικό του κύκλο για πρώτη φορά στην ζωή τους.»
Η ιστοσελίδα αυτή διαθέτει συγκεκριμένες θεματικές ενότητες, όπως σπορ και μουσική, ενώ δίνει την δυνατότητα στα άτομα που την χρησιμοποιούν να συνδέονται απευθείας και να συζητούν για διάφορα θέματα. Η Julie Laird από το Capability Scotland μας είπε : « Η ιστοσελίδα Chatability διαθέτει διάφορα μέτρα ασφαλείας όπως την αίτηση εγγραφής που θα πρέπει να συμπληρωθεί τόσο από τον νέο όσο κι από τον γονιό του ή το άτομο που τον φροντίζει, και επίσης ένα διπλό συνθηματικό προστασίας { που ταυτόχρονα ο γονιός και το παιδί θα πρέπει να πληκτρολογήσουν}. Η όλη προσπάθεια έχει στεφθεί με μεγάλη επιτυχία, και πάνω από 120 άτομα από όλη την Σκοτία χρησιμοποιούν καθημερινά την υπηρεσία αυτή.
Πρόσφατα το NSPCC προώθησε μια ιστοσελίδα με την ονομασία Worried Need 2 Talk για άτομα με μαθησιακές και κινητικές δυσκολίες που τους απασχολούν θέματα σχετικά με την προκατάληψη, τις σχέσεις κι άλλα. Η σελίδα δίνει συμβουλές, υποστηρίζει και φέρνει σε επαφή παιδιά που απευθύνονται σε αυτό για να λύσουν τα προβλήματα που τα απασχολούν και κάθε σελίδα του ιστοχώρου εναλλακτικά διαθέτει και ηχητική δυνατότητα { μπορεί να διαβαστεί από τον υπολογιστή} ή βίντεο με μετάφραση στην Νοηματική Γλώσσα. Η ιστοσελίδα αυτή αποτελεί ακόμα ένα όπλο της κοινότητας για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.
Πλεονεκτήματα των προσαρμογών
Οι πιο πολλοί υπολογιστές διαθέτουν τυποποιημένα πληκτρολόγια και ποντίκια. Όχι μόνο είναι έτσι κατασκευασμένα για να χρησιμοποιούνται από άτομα που χειρίζονται και τα δυο τους χέρια , αλλά με την τοποθέτηση των περισσοτέρων πλήκτρων δεξιά είναι φανερό ότι ουσιαστικά διευκολύνουν περισσότερο τους δεξιόχειρες. Η προσβασιμότητα επιτυγχάνεται με δυο τρόπους : είτε με προσαρμογές στον εξοπλισμό ή του λογισμικού είτε με συνδυασμό και των δυο.
Οι προσαρμογές στο εξοπλισμό ποικίλουν από την απλή εφαρμογή ενός οδηγού πληκτρολόγησης {μια σταθερή βάση με τρύπες που τοποθετείτε πάνω στα πλήκτρα έτσι ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα ταυτόχρονης πίεσης δυο πλήκτρων}, έως την χρήση μιας μεγάλης ποικιλίας μικρών ή μεγαλύτερων και εργονομικά σχεδιασμένων πληκτρολογίων και ποντικιών, έτσι διαμορφωμένων ώστε να ταιριάζουν στις εκάστοτε ανάγκες. Τα πληκτρολόγια δεν είναι απαραίτητο να ακολουθούν την τυπική σειρά των γραμμάτων qwerty αλλά π.χ. μπορεί να διαθέτουν λιγότερα πλήκτρα που ανάλογα με τον συνδυασμό πληκτρολόγησης παράγουν ολόκληρες λέξεις. Είναι πολύ καλή εναλλακτική λύση για μονόχειρα άτομα που έχουν ανεξάρτητη κίνηση σε κάθε δάχτυλο. Επίσης υπάρχουν ειδικές προσαρμογές για τα ποντίκια- υπάρχει ποντίκι με μια στρογγυλή λαβή στο πάνω μέρος του- που δεν είναι απαραίτητο έτσι να μετακινηθεί όλο το ποντίκι πάνω στην επιφάνεια και εξυπηρετεί πολύ τα άτομα με μειωμένη κινητικότητα στα χέρια και τα δάκτυλα. Κάποια μεγαλύτερα μπορούν ακόμα και να χρησιμοποιηθούν με τα πόδια. Υπάρχουν ακόμα ποντίκια που λειτουργούν με μια απλή κίνηση των ματιών ή του κεφαλιού και εξυπηρετούν τα άτομα με αρκετά περιορισμένη κινητικότητα.
Πολλά από τα προϊόντα αυτά διατίθενται από διάφορες εταιρίες όπως η Inclusive Technology {www.inclusive.co.uk), και η Keytools { www.keytools.com) ή μέσω της AbilityNet. Ενώ οι προσαρμογές στον εξοπλισμό μπορεί να βελτιώσει την φυσική δυνατότητα πρόσβασης , οι βελτιώσεις στα λογισμικά μπορεί να προσφέρουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα. Οι κατασκευαστές ενσωματώνουν ολοένα και περισσότερα προσβάσιμες λύσεις στα λειτουργικά συστήματα. Τέτοια είναι τα ειδικά φίλτρα στα πλήκτρα { που επιτρέπει στην αύξηση του χρόνου εμφάνισης ενός γράμματος στην οθόνη μετά την πληκτρολόγηση ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη του }, ο ειδικός επεξεργαστής κειμένου ή οι μεγεθυντές κειμένου. Άλλες προσαρμοσμένες ρυθμίσεις – βελτίωση φόντου ή χρώματος για παράδειγμα- βοηθούν στην προσβασιμότητα από άτομα με περιορισμένη όραση ή δυσλεξία. Τα προγράμματα αναγνώρισης φωνής επιτρέπουν στον χειριστή να δίνει φωνητικές εντολές στον υπολογιστή και οι λέξεις εμφανίζονται αυτόματα στην οθόνη. Ένα τέτοιο πρόγραμμα διατίθεται από την Microsoft { Office XP and Windows/Office 2003}. Αν και αυτό το σύστημα δεν έχει 100% ακρίβεια – ο υπολογιστής πρέπει πρώτα να «μάθει» να αναγνωρίζει την φωνή του χειριστή- παρόλα αυτά αποτελεί σημαντική εναλλακτική αντί του πληκτρολογίου.
Και δεν είναι μόνο οι υπολογιστές που μπορούμε να προσαρμόσουμε. Για όσους προτιμούν την εναλλακτική της Apple Mac OS X(Tiger) , έχει δημιουργηθεί ένα νέο σύστημα το VoiceOver, ένα πλήρες ενσωματωμένο σύστημα που συνδυάζει χειρισμό της οθόνης, αναγνώριση φωνής και την δυνατότητα Talk to Me- δηλαδή ο υπολογιστής διαβάζει σε εσάς οποιοδήποτε έγγραφο, κείμενο ή πρόγραμμα κι εσείς μπορείτε προφορικά να δώσετε τις κατάλληλες εντολές..
Ο σχεδιασμός του χώρου εργασίας σας μπορεί να αποβεί επίσης καθοριστικός. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ασφάλεια σας να έχετε αρκετό χώρο ώστε να μπορείτε να κινείστε ελεύθερα, ενώ το ύψος που είναι τοποθετημένος ο εξοπλισμός παίζει ιδιαίτερο ρόλο για να αποφεύγεται η πίεση κατά την παρατεταμένη χρήση του υπολογιστή, καθώς κι ο φωτισμός ο οποίος θα πρέπει αν είναι επαρκής και κατάλληλος. Ειδικές λαβες στο πληκτρολόγιο και την οθόνη επιτρέπουν την εύκολη μετακίνηση τους ενώ ειδικά μαξιλαράκια με αφρό, σιλικόνη ή τζελ μπορούν να τοποθετηθούν στους αγκώνες και τους καρπούς μειώνοντας την καταπόνηση τους από την συχνή χρήση του υπολογιστή.
Διευκολύνοντας την ζωή
Το διαδίκτυο κι ο υπολογιστής μπορεί να διευκολύνει την ζωή σας αρκεί να τον προσαρμόσετε έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες σας. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσετε να απολαύσετε τις πολυάριθμες υπηρεσίες και τα οφέλη που προσφέρει το διαδίκτυο. Κι εάν χρησιμοποιείτε τον υπολογιστή στην εργασία σας θα διαπιστώσετε ότι, κάνοντας τις απαιτούμενες προσαρμογές, θα σας επιτρέψει να κάνετε λιγότερα λάθη, να εργάζεστε πιο γρήγορα και παραγωγικά, και να αισθάνεστε πολύ πιο άνετα με την τεχνολογία.
Μετάφραση: Ζουρνατζίδης Παναγιώτης, Εργοθεραπευτής, panos@disabled.gr