Η Φυσική Ιατρική και Αποκατάσταση είναι μια κύρια και αυτόνομη ιατρική ειδικότητα, η οποία άρχισε να αναπτύσσεται σε άλλες χώρες από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, λόγω των επιζόντων στρατιωτών με βαριές αναπηρίες οι οποίοι έπρεπε να επανενταχθούν στην κοινωνία.
Στην Αμερική αναπτύχθηκε ραγδαία μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Μέσα από την εμπειρία της άσκησής της, φάνηκε η ανάγκη ανάπτυξής της και της κατοχύρωσής της σαν μια κύρια και απαραίτητη ιατρική ειδικότητα, έτσι ώστε πλέον να ασκείται στα περισσότερα κράτη του κόσμου και συνεχώς εξελίσσεται μέσα από την ιατρική έρευνα και ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Η φύση της ειδικότητας και της φιλοσοφία της είναι μια ολιστική αντιμετώπιση του αρρώστου σαν μια ψυχοσωματική κοινωνική οντότητα γι’αυτό πέρα από τα στοιχεία της τρέχουσας ιατρικής ενδιαφέρεται για την ποιότητα ζωής του αρρώστου και πέρα από την άμεση παροχή ιατρικών υπηρεσιών προσπαθεί να του δώσει τα μέσα μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης στα πλαίσια της κοινωνίας, έστω και αν πρόκειται για βαριάς μορφής αναπηρία.
Καθιστά το άτομο υπεύθυνο και το εντάσσει σαν μέλος στην θεραπευτική Ομάδα, προσαρμοζόμενη η θεραπεία στο άτομο και όχι το αντίστροφο.
Η παρέμβαση της Φ.Ι.Α.Π. γίνεται σε όλα τα επίπεδα εξέλιξης της νόσου σύμφωνα με το ακόλουθο σχήμα:
Αιτία – παθολογία – σύνδρομο – σύμπτωμα – πάθηση
Η ειδικότητα της Φ.Ι.Α.Π. έχει σαν στόχο:
Να συμβάλλει στη διάγνωση και στην απόφαση του είδους της θεραπευτικής παρέμβασης κατά την αρχική εκδήλωση της πάθησης
Να παρέμβει θεραπευτικά στη διαφορετική παθολογία του Ανάπηρου.
Να προλάβει τις αναμενόμενες επιπλοκές
Να βελτιώσει ή να αποκαταστήσει τα λειτουργικά υπολείμματα της πάθησης.
Να αναπτύξει τις απομένουσες δυνατότητες του οργανισμού
Να αντικαταστήσει παλιά κέντρα λειτουργίας με νέα που είτε υπολειτουργούσαν, είτε ήταν αδρανοποιημένα
Να επανεκπαιδεύσει τις μόνιμες ανικανότητες
Να εφαρμόσει τεχνολογικά μέσα σαν απόπειρα “αντικατάστασης” της “Φύσης”
Να επανεντάξει κοινωνικά τα άτομα με μόνιμη “αναπηρία”
Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται μέσα από την παρέμβαση της Φ.Ι.Α.Π. σε όλα τα επίπεδα νοσηλείας, από την αρχή της πάθησης μέχρι την αποθεραπεία της.
Μέσα από μια λεπτομερέστατη και παρακλινική αξιολόγηση, η οποία επεκτείνεται και πέρα από την κλασσική διάγνωση, με την έννοια της επιπλέον καταγραφής των δυνατοτήτων τόσο των φανερών όσο και των δυνητικών του αρρώστου, καθορίζονται οι στόχοι και τα μέσα για την υλοποίησή τους.
Για να ανταποκριθεί στο ρόλο της πρέπει να είναι παρούσα σε όλους τους τομείς ιατρικής παρέμβασης:
Πρόληψη – θεραπεία – παρακολούθηση – έρευνα
Τελικός στόχος είναι η βελτίωση της ανικανότητας και η πλήρης ψυχοκοινωνική επανένταξη, υιοθετώντας την ταξινόμηση της αναπηρίας που έχει καθιερώσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (1980) όπως:
Ατέλεια – Μειονέκτημα (Impairment)
Έλλειμμα – Ανικανότητα (disability)
Αναπηρία (Handicap)
Η ιατρική αποκατάσταση, προσφέρει τις υπηρεσίες της σε όλες τις ηλικίες, και διακρίνεται στην Παιδιατρική και Γηριατρική Αποκατάσταση και στην Αποκατάσταση Ενηλίκων.
Σχηματικά αναφέρονται οι ομάδες παθήσεων που χρήζουν παρέμβασης της Ιατρικής Αποκατάστασης
Α. Ασθενείς με τραυματική, αγγειακή ή άλλη βλάβη ή νόσο του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος, με εκσεσημασμένη λειτουργική διαταραχή.
Αναφέρονται οι πλέον συχνές παθήσεις: Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, βλάβες νωτιαίου μυελού, κακώσεις περιφερικών νεύρων, σκλήρυνση κατά πλάκας.
Β. Ασθενείς με λειτουργική διαταραχή του μυοσκελετικού συστήματος
Συστηματικές παθήσεις – αρθροπάθειες, σκολίωση. Διορθωτικές χειρουργικές επεμβάσεις αρθροπλαστικές, παθήσεις της σπονδυλικής στήλης αθλητικές κακώσεις
Ένας ειδικός τομέας αφορά την αποκατάσταση των ακρωτηριασθέντων και την εφαρμογή και εκπαίδευση κατάλληλης πρόθεσης
Στις μυοσκελετικές παθήσεις περιλαμβάνονται και τα ονομαζόμενα λειτουργικά ή επαγγελματικά νοσήματα, όπως αυτά των μουσικών και χορευτών, των δακτυλογράφων κ.α.
Γ. Ασθενείς με σύνδρομο πόνου
Όπως, οξύς ή χρόνιος μυϊκός ή νευρογενής πόνος
Δ. Ασθενείς με συγγενή βλάβη του νευρικού συστήματος
Συχνότερες κατηγορίες, η μηνιγγομυελοκήλη και η εγκεφαλική παράλυση
Ε. Ασθένειες του αναπνευστικού, καρδιακού και ουροποιητικού συστήματος Πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι η Λειτουργική αποκατάσταση δεν αναφέρεται μόνο στην κινητική διαταραχή αλλά σε όλα τα προβλήματα που αφορούν την αυθύπαρκτη υπόσταση ενός ατόμου μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο, επομένως ασχολείται με προβλήματα λόγου (αφασία π.χ.) και επικοινωνίας με προβλήματα απραξίας και με διαταραχές ανωτέρων εγκεφαλικών λειτουργιών, όπως μνήμη, προσανατολισμός, συγκέντρωση, προσοχή που συνυπάρχουν σε πολλές παθήσεις με κύριο εκπρόσωπο τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
Σημαντική θεωρείται η φροντίδα της ψυχικής ισορροπίας του αρρώστου και του περιβάλλοντος του που περιλαμβάνει την υποστήριξη του στο να αντέξει την αιφνίδια αλλαγή της ύπαρξής του και σταδιακά να αποδεχτεί την όποια μειονεξία του – αναπηρία του.
Αυτό προϋποθέτει εκτός από τη σωστή και αξιοπρεπή περίθαλψη όπου θα του παρέχονται όλες οι λειτουργικές δυνατότητες και μία οργάνωση της κοινωνία τόσο από άποψη περιβάλλοντος χώρου, όσο και κυρίως από άποψη ψυχοδυναμικής αντίληψης του τι σημαίνει “διαφορετικός” και πώς αυτός εντάσσεται ισότιμα σε όλες τις λειτουργίες της.
Για την επίτευξη των στόχων της Ιατρικής Αποκατάστασης συνεργάζεται μια ομάδα ειδικών, όπου ο καθένας προσθέτει το δικό του κομμάτι, ώστε να γίνει μια σύνθεση προς όφελος του αρρώστου. Το ρόλο της ανάλυσης -οργάνωσης και σύνθεσης όλων των στοιχείων και μέσων που διατίθενται αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού, με την έννοια του χειρισμού των δυναμικών της ομάδας, τον αναλαμβάνει ο ειδικός γιατρός Φ.Ι.Α.Π.
Η ομάδα αποκατάστασης περιλαμβάνει:
Γιατρό Φ.Ι.Α.Π.
Νοσηλεύτρια Αποκατάστασης
Κλινικό Ψυχολόγο
Φυσικοθεραπευτή
Εργοθεραπευτή
Λογοθεραπευτή
Τεχνίτη κατασκευής αρθρώσεων – προθέσεων
Κοινωνικό Λειτουργό
Φυσικά, μέσα στην ομάδα εντάσσεται ο άρρωστος και η οικογένειά του. Εκτός από αυτή τη βασική στελέχωση σε πάρα πολλές περιπτώσεις απαιτείται μια διεπιστημονική συνεργασία με πολλές άλλες ιατρικές ειδικότητες, όπως Νευροχειρουργική, Ορθοπεδική, Ουρολογική, Ψυχιατρική.
Η συνεργασία αυτή είναι αμφίδρομη και στηρίζεται στη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων και παρεμβάσεων και στην ανταλλαγή επιστημονικής εμπειρίας και γνώσεων προς όφελος του αρρώστου.
Αυτή η λειτουργία της ομάδας είναι μια δύσκολη κατάκτηση, διότι απαιτεί οργανωμένες δομές περίθαλψης, καθορισμό ρόλων, ειδικές γνώσεις στον κάθε τομέα και μια ώριμη αντίληψη της αυτονομίας και ορίων που θέτει η ίδια η συνεργασία.
Είναι όμως ο μοναδικός δρόμος προσέγγισης του ζητήματος περίθαλψης των αναπήρων.
Η Ιατρική Αποκατάσταση πρέπει να επεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα περίθαλψης.
Περιλαμβάνει το καθαρά θεραπευτικό κομμάτι, που αφορά την πρωτοβάθμια και νοσοκομειακή περίθαλψη αλλά επεκτείνεται και σε τομείς πρόληψης που αναφέρεται σε εκπαίδευση αντιμετώπισης της πάθησης (π.χ. Back scool) όπως φυσικά και σε λήψη μέτρων για τη μη εκδήλωσή της.
Τοπογραφικά πρέπει να εξαπλώνεται σε κάθε υγειονομική περιφέρεια, αλλά και σε επίπεδο δήμων. (Ανοικτά κέντρα Αποκατάστασης)
Στην Ευρώπη τόσο για οικονομικούς όσο και για ιατρικούς λόγους, διερευνούν εναλλακτικές δομές περίθαλψης όπως τη νοσηλεία στο σπίτι και το νοσοκομείο Ημέρας. Στην ειδικότητα μας η λογική αυτή έχει ιδανική εφαρμογή μια και το ποσοστό των χρόνιων περιστατικών είναι πολύ μεγάλο και ο βασικός στόχος μας είναι όχι μόνο η ανάπτυξη των λειτουργικών δυνατοτήτων, αλλά και η συνεισφορά του ίδιου του ασθενούς στην θεραπεία του όπως π.χ. αυτοκαθετηριασμός ή ακόμη και τροποποίηση φαρμακευτικής δόσης και πολλά άλλα.
Δυστυχώς παρ’ότι έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα και προσπάθεια αναμόρφωσης των παλαιών ιδρυμάτων χρόνιων πασχόντων, εξακολουθεί να υπάρχει μια δυσαναλογία ασυλικών κρεβατιών με τα ενεργά κρεβάτια Αποκατάστασης.
Σημαντική έως ανύπαρκτη είναι η έλλειψη συντονισμού των διαφόρων υπηρεσιών ακόμη και αυτών που υπάρχουν και στηρίζεται σε υποκειμενικά κριτήρια, λόγω απουσίας τόσο ποιοτικών όσο και τοπογραφικών ποικίλων δομών περίθαλψης.
Αναφέρομαι διεξοδικότερα στην ανάπτυξη Νοσοκομείου Ημέρας Αποκατάστασης, διότι αποτελεί το συνδετικό κρίκο, μεταξύ πρωτοβάθμιας και τριτοβάθμιας περίθαλψης.
Ο θεσμός του Νοσοκομείου Ημέρας (Ημερήσια Μονάδα Αποκατάστασης) σαν μια ανεξάρτητη μονάδα με τη δική της δυναμική είναι πλέον γεγονός σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες και επιταγή της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας γιατί λειτουργεί σαν ενδιάμεση σύνδεση μεταξύ του Νοσοκομείου και Κοινωνίας βοηθώντας τόσο τα άτομα που νοσηλεύονται να αποκτήσουν τις δυνατότητες εκείνες για να επανενταχθούν με τον καλύτερο δυνατό δυναμικό, όσο και τα άτομα που ήδη λειτουργούν κοινωνικά αλλά έχουν ανάγκη συνέχισης ή προσθήκης της θεραπείας τους ή απλά ανάγκη να απασχοληθούν δημιουργικά κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Δίνει τη δυνατότητα προγραμματισμένων εκ των προτέρων εξετάσεων και μια γρήγορη διαγνωστική διερεύνηση που δεν κουράζει τον άρρωστο και αποσυμφορεί το Νοσοκομείο.
Εκπαιδεύει τον άρρωστο στο να συμβιώνει με την αρρώστια του μέσα από την αποδοχή της και των νέων δυνατοτήτων που δίνονται αλλά εκπαιδεύει και την κοινωνία μέσω δραστηριοτήτων τύπου “ανοικτού” πανεπιστημίου.
Βρίσκεται σε διασύνδεση με αντίστοιχες μονάδες στο Εξωτερικό ανταλλάσσοντας εμπειρίες και γνώσεις περιορίζοντας στο ελάχιστο τη φυγή των αρρώστων μέσα από προσφορά ουσίας και όχι μέσα από μια θεωρητική βάση και από ευχολόγια.
Επιγραμματικά αναφέρονται οι δραστηριότητες που μπορούν να παρασχεθούν στους αρρώστους μέσα από μία δομή Νοσοκομείου Ημέρας Αποκατάστασης.
α) Διαγνωστική και θεραπευτική Μονάδα Νευρογενούς Ουροδόχου Κύστεως
β) Διαγνωστική και θεραπευτική μονάδα ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης και τεκνοποίησης κινητικά αναπήρων.
γ) Ειδικό τμήμα διερεύνησης και αντιμετώπισης σπαστικότητας
δ) Εργοθεραπεία
ε) Αυτοεξυπηρέτηση – Δραστηριότητες καθημερινής ζωής
στ) Λογοθεραπεία
η) Επανεκπαίδευση ανώτερων εγκεφαλικών λειτουργιών (μνήμη, προσοχή, προσανατολισμό κ.α.)
θ) Αξιολόγηση και εκπαίδευση αισθητικοκινητικής ανάπτυξης
ι) Ψυχολογική Υποστήριξη – Δυναμικά Ομάδας
κ) Συμβουλευτική κοινωνικών παροχών
λ) Προ-επαγγελματική αξιολόγηση
μ) Αθλητισμός αναπήρων
ν) Αρχιτεκτονικές συμβουλές για τροποποιήσεις σπιτιού και εργασιακού χώρου.
ξ) Ενημερωτικές, εκλαϊκευμένες διαλέξεις και βίντεο-παρουσιάσεις πάνω σε προβλήματα της πάθησης, όπου ζητείτε η συμμετοχή του αρρώστου και του περιβάλλοντός του (π.χ. πως γίνεται ο αυτο-καθετηριασμός)
ο) Σύσταση και εκπαίδευση Μυο-ηλεκτρικής πρόθεσης σε ακρωτηριασμό άνω άκρου
π) Ανάλυση και Επανεκπαίδευση σύλληψης
ρ) Εκμάθηση οδήγησης σε τροποποιημένο αυτοκίνητο
Η διεύρυνση του τομές της Αποκατάστασης σε όλα τα επίπεδα περίθαλψης αποτελεί τη μοναδική προσέγγιση αντιμετώπισης, ειδικής κατηγορίας ασθενών που έχουν κάθε δικαίωμα αλλά και όλες τις δυνατότητες να ζήσουν μέσα στο κοινωνικό σύνολο με αξιοπρέπεια και χαρά.
Της Κωνσταντίνας Πετροπούλου, προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης