Στην παρούσα πρόταση που κατατίθεται στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, αντικείμενο μελέτης θα αποτελέσουν τα σκανδιναβικά ακροδεξιά κόμματα. Η επιλογή της Σκανδιναβίας δεν είναι τυχαία. Σε ένα γεωγραφικό χώρο, όπου η σοσιαλδημοκρατία έχει εδραιωθεί για πάνω από μισό αιώνα και το πολιτικό σύστημα παρουσιάζεται χαρακτηριστικά σταθερό, η εμφάνιση και η επιτυχία νέων ακροδεξιών κόμματων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Περιεχομενα

Ι. Αντί Προλόγου
ΙΙ. Εισαγωγή
II. I Η Ευρωπαϊκή Άκρα Δεξιά
ΙΙΙ. Μεθοδολογία
IV. Πολιτικές ευκαιρίες σε ένα φαινομενικά ακλόνητο πολιτικό σύστημα
i) Το σύστημα των “πέντε κομμάτων” και η θεωρία παγίωσης του εκλογικού συστήματος
ii) Οι διαιρετικές τομές ως καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας των τριπολικών κομμάτων (three pole parties)
iii) Πολιτικές ευκαιρίες στο ακλόνητο σκανδιναβικό μοντέλο δημοκρατίας
iv) Φιλανδία – “Η εξαίρεση”
V. Το σκανδιναβικό μοντέλο
i) Ιστορική αναδρομή
ii) Ο σύγχρονος ακροδεξιός λαϊκισμός: ίδρυση, εξέλιξη, ηγεσία και εκλογική πορεία
iii) Κομματικό προφίλ: Μία σχέση ισορροπίας μεταξύ διαμαρτυρίας και εξτρεμισμού
iii.i.) Γενική ιδεολογική βάση
iii.ii.) Φορολογία, οικονομία και πρόνοια
iii.iii.) Ευρωπαϊκή Ένωση και εξωτερική πολιτική
iii.iv) Περιβάλλον
iii.v) Εκπαίδευση και εργασία
iii.vi) Μετανάστευση, ξενοφοβία και θρησκεία
iv) Το κοινωνικό προφίλ των ψηφοφόρων της άκρας δεξιάς
iv.i) Ηλικία και φύλο
iv.ii.) Ταξικό προφίλ
iv.iii.) Θρησκεία και μετανάστευση
iv.iv.) Ανακεφαλαίωση
IV. Επισκόπιση της σκανδιναβικής άκρας δεξιάς
i) Γενική δυσπιστία προς το πολιτικό σύστημα
ii) Οικονομία
iii) Τοποθέτηση στο ζήτημα της μετανάστευσης
iv) Οι αντιφάσεις στο σκανδιναβικό μοντέλο της άκρας δεξιάς
VII. Συμπεράσματα
Παράρτημα 1
Παράρτημα 2
Παράρτημα 3
Παράρτημα 4
VIII. Ευρετήριο κομμάτων Σκανδιναβίας
IX.) Πηγές – Βιβλιογραφία
i) Πηγές
ii) Βιβλιογραφία

I. Αντί Προλόγου

Η Νέα Άκρα Δεξιά και η αναμφισβήτητη επιτυχία που γνωρίζει τις τελευταίες δεκαετίες στις δυτικές κοινωνίες, έχουν αναδειχθεί σε ένα ιδιαίτερο θέμα έρευνας στον χώρο της πολιτικής επιστήμης. Η εμφάνιση ακροδεξιών κομμάτων, η αφομοίωσή τους με το πέρασμα του χρόνου, η ανταπόκριση του κόσμου στο πολιτικό τους κάλεσμα και η παγίωσή τους στον πολιτικό χώρο του 21ου αιώνα αποτελεί θέμα ποικίλων συζητήσεων και μελετών.

Στην παρούσα πρόταση που κατατίθεται στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, αντικείμενο μελέτης θα αποτελέσουν τα σκανδιναβικά ακροδεξιά κόμματα. Η επιλογή της Σκανδιναβίας δεν είναι τυχαία. Σε ένα γεωγραφικό χώρο, όπου η σοσιαλδημοκρατία έχει εδραιωθεί για πάνω από μισό αιώνα και το πολιτικό σύστημα παρουσιάζεται χαρακτηριστικά σταθερό, η εμφάνιση και η επιτυχία νέων ακροδεξιών κόμματων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τα κόμματα αυτά, ουσιαστικά αποτελούν μια υποκατηγορία των ακροδεξιών κομμάτων και αρκετή συζήτηση έχει γίνει στο παρελθόν για το αν θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται ή όχι στην ευρύτερη οικογένεια των ευρωπαϊκών ακροδεξιών κομμάτων. Η κοινή παραδοχή των περισσότερων ερευνητών συγκλίνει στην άποψη ότι όσον αφορά τα κόμματα στη Σκανδιναβία, είναι ακραία στο πλαίσιο των δικών τους δομών. Η μειωμένη ενασχόληση ελλήνων μελετητών με τα σκανδιναβικά ακροδεξιά κόμματα αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο για την ανάληψη αυτής της εργασίας.

II. Εισαγωγή

Τις τελευταίες δεκαετίες οι δυτικού τύπου δημοκρατίες έρχονται αντιμέτωπες με έναν αυξανόμενο αριθμό εξτρεμιστικών κομμάτων που ανήκουν τόσο στο χώρο της αριστεράς όσο και της δεξιάς (Mudde, 2003:430). Παρόλο που τα κόμματα αυτά κινητοποιούνται την ίδια περίπου χρονική περίοδο και κάτω από παρόμοιες ιστορικές συγκυρίες, στη Δυτική Ευρώπη τη δεκαετία του 1980, δεν είναι μόνο φαινόμενο αυτής της ιστορικής περιόδου (Mudde, 2002:3).

Ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρούνται ρεύματα μιας ακροδεξιάς κινητοποίησης, κυρίως στις χώρες που θριάμβευσε ο φασισμός (Γερμανία, Ιταλία) αλλά και σε δημοκρατικές χώρες χωρίς φασιστική παράδοση (Αγγλία, Σουηδία). Οι κινήσεις αυτές θα αποδειχθούν βραχύβιες και θα παρουσιάσουν περιορισμένη εκλογική επιτυχία. Βασικό τους στόχο θα αποτελέσει η αναβίωση του φασισμού και θα διαρκέσει περίπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Το “δεύτερο κύμα” της ακροδεξιάς ξεκινάει τη δεκαετία του 1970 ως λαϊκιστική διαμαρτυρία, με κεντρικούς υποστηρικτές τους “χαμένους” του οικονομικού μεταπολεμικού μοντερνισμού (Γεωργιάδου, 2004:16-17).

Χαρακτηριστικό του “δεύτερου κύματος” θα είναι ο αντι-κρατισμός και η εθνική εσωστρέφεια.
Αυτό που διαχωρίζει το νέο κύμα, το λεγόμενο “τρίτο κύμα” της Άκρας Δεξιάς, απ’ ότι προηγήθηκε, είναι μια επιτυχημένη, σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση σε πολλές χώρες, μια εκτεταμένη πολιτική επιρροή σε μεγάλο αριθμό κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών θεμάτων (Betz, 1998:1).

Τα νέα ακροδεξιά πολιτικά κόμματα εγκαταλείπουν ιδεολογίες όπως ο παραδοσιακός φασισμός και ο εξτρεμισμός, για μια πιο ευέλικτη, θεματικά προσανατολισμένη πολιτική στρατηγική, που συνδυάζει ακραία ρητορική και συμβολικές πολιτικές με τα εργαλεία του συμβατικού πολιτικού marketing, που έχουν στόχο τη διασπορά των ιδεών στο εκλογικό σώμα(1) (Betz, 1998:2).

Επίσης, αποφεύγονται ακραίες πράξεις βίας κατά των μεταναστών και γίνεται προσπάθεια αποκοπής από κάθε στοιχείο και οργάνωση που υποστηρίζει αλλά και αφομοιώνει τέτοια μορφή πάλης.

Η κλειστή και συνήθως αυταρχική οργανωτική τους δομή, τους παρέχει τη δυνατότητα να αλλάζουν γραμμή και να ανταποκρίνονται ταχύτερα από τα μεγάλα, γραφειοκρατικά οργανωμένα, κόμματα στα θέματα που απασχολούν την κοινή γνώμη (Evans&Ivaldi, 2002:3).
Επιπλέον χαρακτηριστικό τους είναι οι χαρισματικές φιγούρες στην ηγεσία με άνεση στην επικοινωνία (Ignazi, 1997:49). Ο προνοιακός σωβινισμός, ο λαϊκιστικός αντικρατισμός, η ξενοφοβία και η εθνική προτεραιότητα (Ignazi, 1997:54) , η ακραία αντι-μεταναστευτική πολιτική και η πολιτική δημοψηφισμάτων, θα αποτελέσουν σημεία αναφοράς για το νέο ακροδεξιό κίνημα. Το τρίτο κύμα του μεταπολεμικού ακροδεξιού ρεύματος είναι χωρίς αμφιβολία το πιο επιτυχημένο εκλογικά και ιδεολογικά σχεδόν σε κάθε δυτικοευρωπαϊκή χώρα.

II. Ι. Η Ευρωπαϊκή Άκρα Δεξιά

Παρότι η ονομασία ανταποκρίνεται στο συνολικό προφίλ των κομματκών οικογενειών, η ακροδεξιά οικογένεια μοιάζει να είναι περισσότερο διευρυμένη και να μη μπορεί να καλυφθεί υπό το πρίσμα μιας συγκεκριμένης ονομασίας (Mudde, 2002:7). Συχνό είναι το φαινόμενο, κόμματα, που από τους αναλυτές συγκαταλέγονται στην ακροδεξιά οικογένεια, να μην δέχονται καν τον χαρακτηρισμό ως ακροδεξιά, και να
αυτοπροσδιορίζονται σε διαφορετική βαθμίδα στην κλίμακα αριστεράς-δεξιάς (Eatwell, 2000:410). Για να τοποθετήσουμε ένα κόμμα στην ακροδεξιά οικογένεια, πρέπει να μελετήσουμε τη θέση που παίρνει στο πολιτικό σκηνικό, την ιδεολογία του και τη συμπεριφορά του όσον αφορά το πολιτικό σύστημα (Ignazi, 1992:7).

Tα περισσότερα νέα ακροδεξιά κόμματα προπαγανδίζουν έναν ακραίο μετασχηματισμό του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού κατεστημένου, με βασικούς στόχους το κράτος πρόνοιας και την πολυπολιτισμική κοινωνία (Betz, 1998:4). Σε αντίθεση με το φασισμό ή τη μεταπολεμική δεξιά, τα νέα ακροδεξιά κόμματα τείνουν να υποστηρίζουν την ελεύθερη οικονομία και το καπιταλιστικό σύστημα, δίνοντας βάση στην αξία της επιχείρησης και της ατομικής προσπάθειας (Betz, 1998:5). Τέλος,
δίνουν έμφαση στον κοινό άνθρωπο, καθώς θεωρούν ότι η λογική του και οι απόψεις του είναι σωστές και πρέπει να ακουστούν, σε αντίθεση με την πολιτική ελίτ (Fennema, 2004:15), μια τακτική χαρακτηριστική του στοιχείου του λαϊκισμού που τα διακρίνει.

Οι μετανάστες, θα αποτελέσουν βασικό μέρος της ρητορικής των ακροδεξιών κομμάτων και θα καταλάβουν πρωτεύουσα θέση στα εκλογικά προγράμμα αυτών. Εφόσον προέρχονται οι περισσότεροι από μη δυτικές χώρες, θεωρούνται ως απειλή για την πολιτισμική κληρονομιά και την ταυτότητα των χωρών υποδοχής (Hainsworth, 2004:62).
Κατηγορούνται ότι παίρνουν τις δουλειές από το γηγενή πληθυσμό και ότι εκμεταλλεύονται το σύστημα πρόνοιας. Η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται επιδέξια τις εθνικιστικές τάσεις και τις φοβίες μιας μερίδας της κοινής γνώμης και προτείνει τον περιορισμό ή την πλήρη κατάργηση της εισόδου μεταναστών και προσφύγων(2).

Επιπλέον ζητάει κατάργηση των προγραμμάτων που είναι σχεδιασμένα για την προστασία των μειονοτήτων(3) και διακηρύσσει ως αποκλειστική μέριμά της την προστασία των δικαιωμάτων του απλού πολίτη.

Η ταχεία άνοδος και η εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων, ήρθε σε συνδυασμό με τις συνθήκες που επικράτησαν από το 1970. Η μεταβολή του μεταπολεμικού κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου, αυτή τη χρονική περίοδο, συνέβαλε σε έναν παγκόσμιο μετασχηματισμό της οικονομίας, η οποία πλέον, προσανατολίζεται στην παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών, οδηγώντας στην απαξίωση των ομάδων του εργατικού δυναμικού που αποτελούσαν τον πυρήνα του μεταπολεμικού οικονομικού βιομηχανικού μοντέλου. Σε αυτές τις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν, η εμπιστοσύνη στα καθιερωμένα κόμματα, στους πολιτικούς και γενικά στην πολιτική μειώνεται, επειδή τα τελευταία φαίνεται να αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά προβλήματα, την αυξανόμενη ανεργία και το εισοδηματικό χάσμα ανάμεσα στα κοινωνικά στρώματα.

Υπό αυτό το περιβάλλον, τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κόμματα, έρχονται να προωθήσουν μια εναλλακτική πολιτική, την πολιτική δυσαρέσκειας, στις ευρύτερες λαϊκές μάζες (Betz, 1998:7). Επίσης, η χαρισματική ηγεσία και η κλειστή οργανωτική δομή που τα χαρακτηρίζει αυξάνουν την ικανότητα την οποία έχουν να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του πολιτικού σκηνικού (Evans&Ivaldi, 2002:3), να ανταποκρίνονται γρήγορα στα νέα θέματα που προκύπτουν και να εκμεταλλεύονται κάθε πολιτική ευκαιρία αλλάζοντας συχνά ιδεολογική πορεία και δίνοντας έμφαση στα προγράμματά τους σε διαφορετικά θέματα, ανάλογα με την επικαιρότητα (Betz, 1998:9).

Οι ιστορικές ρίζες των ακροδεξιών κομμάτων στη Σκανδιναβία, εντοπίζονται στη νεοφιλελεύθερη οικονομική σκέψη (Ignazi, 1997:59) και πιο συγκεκριμένα σε αντιφορολογικές αντιλήψεις, τον περιορισμό της κρατικής παρέμβασης και στην αντίθεση στο πολιτικό κατεστημένο που υποστηρίζει το κράτος πρόνοιας (Evans, 2003:9). Αντίστοιχα, τα κυρίαρχα σοσιαλδημοκρατικά καθεστώτα αυτών των χωρών ωθούν τους ψηφοφόρους στην απόρριψη του ακραίου εξτρεμισμού των κομμάτων αυτών (Kitschelt, 1995:158). Χαρακτηριστικό είναι επίσης, ότι τα κομματικά προγράμματα εμφανίζουν στοιχεία φιλελευθερισμού, αταίριαστα με την ακροδεξιά οικογένεια (Evans, 2003:9).

Ιστορικά το θέμα της μετανάστευσης ήταν περιορισμένο λόγω του μικρού αριθμού των μεταναστών, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Από τότε και εξαιτίας της αύξησης των μεταναστών και της ανικανότητας των κατεστημένων κομμάτων να προτίνουν μια άμεση λύση, τα ακροδεξιά κόμματα ευνοούνται κινητοποιώντας αισθήματα όπως αυτό της ξενοφοβίας και του ρατσισμού (Ignazi, 1992:23). Έχοντας λοιπόν ως δεδομένα την παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας στη Σκανδιναβία, τις κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές, την αποστασιοποίηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και την αύξηση της μετανάστευσης, (Evans, 2003:10), παρατηρούμε ομοιότητες μεταξύ των κομμάτων αυτών και των ψηφοφόρων τους με αντίστοιχα κόμματα που συγκαταλέγονται στην ακροδεξιά οικογένεια, στο λοιπό γεωγραφικό χώρο της ευρωπαϊκής ηπείρου.

–> Σ’ αυτόν τον σύνδεσμο θα βρείτε ολόκληρο το κείμενο της εργασίας με τίτλο: «Housetrained you’ll never be»: Το Σκανδιναβικό Μοντέλο της Άκρας Δεξιάς.