Μόλις μερικά χρόνια πριν, οι ελληνικές βιβλιοθήκες δεν είχαν προνοήσει για τους χρήστες με αναπηρίες, και οι ελλείψεις που παρουσίαζαν στο χώρο της εξυπηρέτησης αυτών των ομάδων χρηστών ήταν πολλαπλές και σημαντικές. Αισίως, τα τελευταία τέσσερα χρόνια οι συνθήκες έχουν αρχίσει να βελτιώνονται, οι βιβλιοθηκονόμοι αρχίζουν να ενημερώνονται για τα άτομα με αναπηρίες και οι βιβλιοθήκες αρχίζουν δειλά να ανοίγουν τις πόρτες τους σε αυτούς τους χρήστες.
Οι χρήστες βιβλιοθηκών με αναπηρίες αποτελούν πλέον αντικείμενο συζήτησης των Πανελλήνιων Συνεδρίων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών μέσα από εισηγήσεις βιβλιοθηκονόμων. Μια σειρά σεμιναρίων διοργανώνεται προκειμένου να εκπαιδεύσει και να επιμορφώσει το προσωπικό των ελληνικών βιβλιοθηκών (π.χ. η βιβλιοθήκη και κέντρο πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας διοργάνωσε για 6η φορά το σεμινάριο «Βιβλιοθήκες και προσφορά υπηρεσιών σε άτομα με προβλήματα όρασης»), ενώ το Μάϊο του 2007 διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη διεθνές συνέδριο που εστίαζε στις υπηρεσίες βιβλιοθηκών για διαφορετικές ομάδες. Επίσης, στα πλαίσια λειτουργίας των Τμημάτων Βιβλιοθηκονομίας της Ελλάδος, μπορεί κανείς να συναντήσει έναν αυξανόμενο αριθμό εργασιών, πτυχιακών και διπλωματικών με αντικείμενο τους χρήστες με αναπηρίες. Επιπλέον, στο link www.ifla.org/VII/s31/pub/Profrep86-el.pdf μπορεί να βρει κανείς πλέον μεταφρασμένες στα ελληνικά τις Κατευθυντήριες Οδηγίες Ανάπτυξης Βιβλιοθηκών για Τυφλούς της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων και Ινστιτούτων Βιβλιοθηκών (IFLA).
Στην Ελλάδα, βρίσκονται σε εξέλιξη προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιαιτέρως της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ) με τα οποία εξοπλίζονται οι βιβλιοθήκες με ειδικό μηχανολογικό εξοπλισμό για Άτομα με Αναπηρία. Το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης (ΥΠ.ΕΣ.ΔΔ.Α) έχει αναθέσει στην εταιρεία του Δημοσίου «Κοινωνία της Πληροφορίας» Α.Ε. (ΚτΠ Α.Ε.) την υλοποίηση του έργου «Προμήθεια Υπολογιστικού και ειδικού εξοπλισμού για ΑμεΑ σε δημοτικές βιβλιοθήκες», το οποίο αποτελεί επέκταση του έργου «Δημιουργία Δημοσίων Κέντρων Πληροφόρησης σε 29 Δημοτικές Βιβλιοθήκες» στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας».
Στη Βιβλιοθήκη του Α.Τ.Ε.Ι.Θ. αναπτύσσονται υπηρεσίες υποστήριξης ατόμων με ειδικές δεξιότητες (ΑΜΕΔ), με στόχο την αποτελεσματικότερη πρόσβαση τους στο υλικό και τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης. Επιπλέον, οι δυο βιβλιοθηκονόμοι της βιβλιοθήκης έχουν καταρτιστεί στη Νοηματική γλώσσα επικοινωνίας. Μάλιστα, στη σελίδα της βιβλιοθήκης (www.lib.teithe.gr/services/disabled.html) υπάρχουν χρήσιμα URLs για ΑμεΑ.
Στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας τα ΑμεΑ υποστηρίζονται από τη Βιβλιοθήκη εξατομικευμένα, και εφόσον δεν ανήκουν στην ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας απαλλάσσονται από την υποχρεωτική καταβολή συνδρομής που εφαρμόζεται για τα εξωτερικά μέλη. Κάθε ενδιαφερόμενο μέλος μπορεί να εξυπηρετείται εξατομικευμένα, μετά από ραντεβού, από εκπαιδευμένο προσωπικό. Από το Μάιο του 2005 λειτουργεί στην αίθουσα 15 -της Κεντρικής Βιβλιοθήκης- σταθμός εργασίας για άτομα με προβλήματα όρασης (ΑμΠΟ), ο οποίος διαθέτει ειδικά λογισμικά για ανάγνωση οθόνης, αναγνώριση χαρακτήρων και μετατροπείς κειμένου σε γραφή Braille. Επίσης, είναι εγκαταστημένη ανάγλυφη ηλεκτρονική πινακίδα Braille για την αναπαράσταση σειρών της οθόνης. Τέλος, δίδεται η δυνατότητα εκτύπωσης σε γραφή Braille.
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου αναπτύσσει και υλοποιεί προγράμματα προσέγγισης των ψυχικά ασθενών, που προέρχονται από τα δυο μεγαλύτερα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας, το Δρομοκαίτειο και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Δαφνίου. Αρκετά συχνά, ομάδες ασθενών επισκέπτονται τη Βιβλιοθήκη με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να αισθάνονται πλέον οικεία με το περιβάλλον της βιβλιοθήκης. Η συνεργασία με την αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία «Καλειδοσκόπιο» συντελεί στην προσέγγιση των ψυχικά ασθενών, γι’ αυτό προσπάθησαν να εμπλουτίσουν τη συλλογή και με ειδικό οπτικοακουστικό υλικό. Έτσι, διατίθεται αρχείο CD, βιντεοταινιών και έντυπου υλικού που αφορά την ψυχική ασθένεια, την αποασυλοποίηση και την κοινωνική ένταξη των αποκλεισμένων -μέχρι πρότινος- ομάδων πληθυσμού. Το Καλειδοσκόπιο έχει δημιουργήσει «Βιντεοθήκη για Ειδικά Εκπαιδευτικά Θέματα» και «Αρχείο Κοινωνικής Ένταξης και Δικαιωμάτων Ευπαθών Ομάδων» στη Δημοτική βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου. Το Καλειδοσκόπιο από το 2000 τους παραχώρησε το πρώτο υλικό που σήμερα ανέρχεται στις 285 ταινίες και 114 παιδικά, ειδικά βιβλία. Το υλικό αυτό δανείζονται κέντρα Ψυχικής Υγείας, ψυχιατρικά νοσοκομεία, ιδρύματα και σύλλογοι σε όλη τη χώρα. Κάθε χρόνο γίνονται στο χώρο της Βιβλιοθήκης εκθέσεις με έργα ψυχικά ασθενών και με αυτόν τον τρόπο έχουν την ικανοποίηση ότι μπορούν να συμμετέχουν ενεργά σε ένα φιλικό περιβάλλον που τους δίνει τη δυνατότητα να συνεχίσουν, χωρίς να φοβούνται τη μοναδικότητά τους.
Η Βιβλιοθήκη του Κολεγίου Αθηνών συμμετείχε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα (eschoollib, http://www.haef.gr/eschool/index.htm) το οποίο είχε στόχο να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που αποσκοπεί στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης. Το eSchoolLib θα παρέχει πρόσβαση στο ψηφιακό εφήμερο υλικό της βιβλιοθήκης με στόχο την επίλυση προβλημάτων πρόσβασης για την υποστήριξη χρηστών με αναπηρίες.
Η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου έχει βελτιωθεί και έχει λάβει και διεθνείς διακρίσεις. Συγκεκριμένα, επιλέχτηκε στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος BEEP (Best e-Europe Practices), ως περίπτωση καλύτερης πρακτικής χρήσης της τεχνολογίας της Κοινωνίας της Πληροφορίας και για την επέκταση των υπηρεσιών βιβλιοθήκης και πληροφόρησης για τυφλούς και μερικώς βλέποντες χρήστες. Η βιβλιοθήκη αυτή, μέσω των σταθμών εργασίας για ΑμΠΟ, δίνει τη δυνατότητα σε τυφλούς χρήστες να αξιοποιούν το ψηφιακό περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου (η ανάπτυξη της ψηφιακής βιβλιοθήκης από το προσωπικό έγινε το 2000) χωρίς τη μεσολάβηση άλλων, να κάνουν τις αναζητήσεις τους στον κατάλογό της, να εντοπίζουν δημοσιεύματα σε βάσεις δεδομένων, να διαβάζουν επιστημονικά άρθρα όπως και οι βλέποντες, να έχουν πρόσβαση στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο, να διενεργούν αναζητήσεις στις ιστοσελίδες του Διαδικτύου, κ.ο.κ. Συγκεκριμένα, με τη λειτουργία του σταθμού, το εμφανιζόμενο στην οθόνη του υπολογιστή κείμενο αναπαρίσταται σε γραφή Braille στην ανανεούμενη πινακίδα και ταυτόχρονα μπορεί να εκφωνείται από μεγάφωνα με τεχνητή φωνή.
Μεταβαίνουμε στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης (και συγκεκριμένα στο παράρτημα της Βιβλιοθήκης Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών), η οποία το Σεπτέμβριο του 2003 εγκαινίασε τη λειτουργία υπηρεσίας εξυπηρέτησης ατόμων με προβλήματα όρασης και κίνησης σε ειδικό χώρο στη μονάδα της Βιβλιοθήκης στην Κνωσό, όπου έχει εγκατασταθεί η απαραίτητη υπολογιστική υποδομή. Σκοπός της υπηρεσίας αυτής είναι η παροχή ηλεκτρονικής πρόσβασης στις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης και σε άλλα βοηθητικά εργαλεία που διευκολύνουν την καθημερινή εργασία των ΑμεΑ.
Επίσης, οι βιβλιοθήκες του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών εξοπλίζονται με ειδικούς σταθμούς εργασίας για την πρόσβαση ΑμεΑ στις υπηρεσίες τους. Παράλληλα με την πρωτοβουλία αυτή, παρέχεται πρόσβαση των ΑμεΑ στο Διαδίκτυο και συγχρόνως εκπαιδεύεται το προσωπικό των βιβλιοθηκών στις τεχνολογίες πρόσβασης και παρέχεται συνεχής εξειδικευμένη τεχνική υποστήριξη.
Στη συνέχεια, η δημιουργία Υπηρεσίας Πληροφόρησης για ΑμεΑ αποτελεί το βασικό αντικείμενο της δράσης 2.2 του έργου ΤΗΛΕΦΑΕΣΣΑ [Παροχή Ηλεκτρονικών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης & Υπηρεσίας Πληροφόρησης (ΒΥΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών στην Ακαδημαϊκή Κοινότητα]. Η ΒΥΠ στα πλαίσια του έργου ΤΗΛΕΦΑΕΣΣΑ που στοχεύει στην ανάπτυξη και λειτουργία ενός κέντρου πληροφόρησης για ΑμεΑ, δημιούργησε δυο θέσεις εργασίας με όλο τον απαραίτητο γενικό και ειδικό περιφερειακό εξοπλισμό (εκτυπωτής Braille, σαρωτής κειμένου, κάμερα & μικρόφωνο, λογισμικό σύνθεσης και απόδοσης ομιλίας που να υποστηρίζει και την ελληνική γλώσσα, ειδικό λογισμικό σύνθεσης πλοήγησης στο Διαδίκτυο με εργαλεία για ΑμεΑ, δυνατότητες μετατροπής ιστοσελίδων σε απλό κείμενο με δυνατότητα μεγέθυνσης των χαρακτήρων, ηχητική απόδοση του περιεχομένου, ηχητικές οδηγίες χρήσης, ηχητική χρήση των εντολών, λογισμικό οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων) και πιλοτική ανάπτυξη συλλογής υλικού σε εναλλακτικές μορφές αναγνώσιμες & προσπελάσιμες από ΑμεΑ, με έμφαση σε υλικό στην ελληνική γλώσσα. Οι σταθμοί στεγάζονται στον 1ο όροφο της ΒΥΠ, σε ειδικό χώρο, και η ΒΥΠ διαθέτει περαιτέρω πληροφορίες στην ιστοσελίδα της και σε ειδικό ενημερωτικό φυλλάδιο.
Τέλος, μια άλλη σημαντική προσπάθεια που έλαβε χώρα στα πλαίσια των ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών ανήκει στη βιβλιοθήκη του ΤΕΙ Σερρών, η οποία προχώρησε στη δημιουργία ενός σύγχρονου εργαστηρίου για ΑμεΑ. Το εργαστήριο αυτό μπορεί να παρέχει πρόσβαση στην ηλεκτρονική πληροφορία σε ΑμεΑ που αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης, ακοής και κίνησης.
Ας ελπίσουμε και οι υπόλοιπες βιβλιοθήκες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των παραπάνω βιβλιοθηκών και να ενσωματώσουν στις υπηρεσίες τους όλους τους χρήστες!
Άννα Κουλικούρδη, βιβλιοθηκονόμος
30-11-2007