Κατανοώντας τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου για την κάκωση νωτιαίου μυελού (ΚΝΜ).
Η οστεοπόρωση αποτελεί το πιο συχνό μεταβολικό νόσημα στη σύγχρονη κοινωνία. Χαρακτηρίζεται από προοδευτική απώλεια οστικής μάζας, διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής του οστού και αυξημένο κίνδυνο κατάγματος.
Η οστεοπόρωση έχει συνδεθεί με την τρίτη ηλικία και με το γυναικείο φύλο, ειδικά την περίοδο μετά την εμμηνόπαυση. Είναι όμως αναγκαίο να στρέψει η ελληνική επιστημονική κοινότητα την προσοχή της και στις κακώσεις νωτιαίου μυελού. Η εξειδικευμένη ιατρική συμβουλή και παρακολούθηση μπορεί να είναι ευεργετική. Δεν θα ήταν ακραίο να ειπωθεί ότι κάθε άτομο με ΚΝΜ κάθε 1-2 χρόνια συνίσταται να ελέγχει την πορεία της οστεοπόρωσής του (ή οστεοπενίας – που είναι η παρουσία απώλειας οστικής μάζας σε μικρότερο βαθμό απ’ότι στην οστεοπόρωση) και να παρακολουθείται/αντιμετωπίζεται αναλόγως.
Η οστεοπόρωση στην κάκωση νωτιαίου μυελού
Η κάκωση νωτιαίου μυελού οδηγεί σε συνταρακτικές αλλαγές στο μεταβολισμό του οργανισμού του ατόμου που έχει υποστεί την κάκωση. Το σώμα αρχίζει να αποβάλλει μεγάλες ποσότητες ασβεστίου και άλλων ιχνοστοιχείων μέσω της ούρησης. Η απώλεια οστικής μάζας είναι τόσο εκτεταμένη που είναι ορατή ακτινογραφικά ακόμη και από την 6η εβδομάδα μετά την κάκωση(6) και αυξάνεται σταδιακά(1-7). Η απώλεια οστικής μάζας είναι ταχεία τον πρώτο χρόνο και σταδιακά σταθεροποιείται μετά τους πρώτους 18 μήνες. Η απώλεια οστικής μάζας υποστηρίζεται ότι επιβραδύνεται 2 χρόνια μετά το ατύχημα, καθώς φαίνεται ότι αποκαθίσταται ισορροπία οστεοβλαστών και οστεοκλαστών(1, 11).
Γιατί η οστεοπόρωση ενδείκνυται να παρακολουθείται ιατρικά σε ανθρώπους με ΚΝΜ
Η ΚΝΜ εμπεριέχει διάφορα χαρακτηριστικά που καθιστούν αναγκαία την ενασχόληση του ιατρού με την οστεοπόρωση.
– Βασικό στοιχείο είναι η ηλικία, καθώς η ΚΝΜ συναντάται σε μεγάλο βαθμό σε νεαρά άτομα, επομένως τα άτομα αυτά ζουν με τη νόσο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
– Όσον αφορά στη γενικότερη υγεία του ατόμου με ΚΝΜ, αντιμετωπίζει περισσότερες ιδιαιτερότητες και δυσκολίες απ’ότι ο μέσος άνθρωπος.
– Ο κίνδυνος κατάγματος είναι μάλλον μεγαλύτερος λόγω της περιορισμένης κινητικότητας και συνδέεται με τον αυξημένο κίνδυνο κατάγματος.
Οι ιδιαιτερότητες της οστεοπόρωσης στην ΚΝΜ
Η οστεοπόρωση στο άτομο με ΚΝΜ παρουσιάζει ιδιομορφίες. Η απώλεια οστικής μάζας περιορίζεται κάτω από το επίπεδο της νευρολογικής βλάβης. Στην τετραπληγία εμφανίζεται στα άνω άκρα, την πύελο και τα κάτω άκρα, ενώ στην παραπληγία μόνο στην πύελο και τα κάτω άκρα(7, 8, 9). Η απώλεια οστικής μάζας παρατηρείται κυρίως στα μακρά οστά, όπως το περιφερικό τμήμα του μηριαίου οστού και το κεντρικό τμήμα της κνήμης(10). Η απώλεια οστικής μάζας στην οσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης παρουσιάζεται μειωμένη, πιθανώς λόγω φόρτισης(11).
Σημαντικό είναι να υπογραμμιστεί ότι η οστική απώλεια επηρεάζεται από το επίπεδο της βλάβης και από την σοβαρότητα της βλάβης – δηλαδή από το εάν πρόκειται για ατελή ή τέλεια βλάβη, με την τελευταία να συντελεί σε μεγαλύτερη απώλεια οστικής μάζας(4,7).
Όσον αφορά στα κατάγματα, τα υπερκονδύλια κατάγματα του περιφερικού τμήματος του μηριαίου οστού είναι χαρακτηριστικά, και συναντώνται σε άτομα με παραπληγία(6).
Δεν έχει διαπιστωθεί ο λόγος για τον οποίο παρατηρούνται λιγότερα οστεοπορωτικά κατάγματα στην σπονδυλική στήλη (ΣΣ) των ανθρώπων με ΚΝΜ σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Μερικές εκδοχές είναι ότι πιθανώς η εκφύλιση που λαμβάνει μέρος σταθεροποιεί την ΣΣ ή ότι η μειωμένη κινητικότητα συντελεί στον περιορισμό του κινδύνου κατάγματος.
Η επίδραση της άσκησης δυνάμεων και φόρτισης στο ρυθμό απώλειας οστικής μάζας
Η διάρκεια της μετατραυματικής ακινησίας έχει βρεθεί ότι επηρεάζει την απώλεια οστικής μαζας(11).
Η άσκηση δυνάμεων στα οστά από τους μύες μέσω της σπαστικότητας, φαίνεται να συντελεί στη διατήρηση της οστικής μάζας, αν και η άποψη αυτή παραμένει υπό διερεύνηση(12 13, 14). Δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί εάν η εκούσια σύσπαση επηρεάζει την οστική πυκνότητα διαφορετικά από ό,τι η σύσπαση λόγω σπαστικότητας.
Στις γυναίκες με ΚΝΜ έχει βρεθεί ότι η απώλεια οστικής μάζας δεν εξαρτάται από το βάρος στο άνω τριτημόριο του μηριαίου, σε αντίθεση με τις γυναίκες που δεν έχουν αναπηρία(4, 15, 16).
Πρόληψη
Η απώλεια οστικής μάζας μετα την ΚΝΜ είναι δύσκολο να αποφευχθεί. Πρωτόκολλο αντιμετώπισης δεν υπάρχει, οπότε όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η περίπτωση κάθε ατόμου με ΚΝΜ πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, καθώς οι συνέπειες της ΚΝΜ είναι πολυσυστηματικές.
Συνοπτικά, συνιστώνται τα παρακάτω, που σε συνεννόηση με τον ιατρό μπορούν να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης.
Φαρμακευτική αγωγή
Η αλενδρονάτη ή τα διφωσφωνικά, αποτελούν συχνά τον άξονα της αντιμετώπισης της οστεοπενίας ή οστεοπόρωσης.
Φόρτιση
Η φόρτιση των οστών (π.χ. σε ορθοστάτη) είναι αναγκαίο να λαμβάνει μέρος το νωρίτερο δυνατό μετά την ΚΝΜ, παρόλο που η διεθνής βιβλιογραφία δεν έχει να επιδείξει σημαντικά οφέλη. Στην χρόνια φάση δεν έχει βρεθεί να είναι ιδιαίτερα ευεργετική η φόρτιση, ούτε η βάδιση με ορθοτικά(17, 18, 3, 5). Αυτό δεν σημαίνει ότι η φόρτιση των οστών -όπως στην ορθοστάτηση- δεν έχει νόημα στην χρόνια φάση, καθώς το πόρισμα των ερευνών δεν είναι οριστικό και υπάρχει αριθμός ερευνών που παρουσιάζει αντίθετα ευρήματα (δηλαδή ότι η φόρτιση περιορίζει την απώλεια οστικής πυκνότητας). Επίσης, πρέπει καθε άνθρωπος με ΚΝΜ να λαμβάνει υπ’όψιν του ότι η ορθοστάτηση δρα ευεργετικά σε πλήθος άλλων συστημάτων του σώματος. Όμως το βάρος για την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης μετατίθεται μάλλον στην φαρμακευτική αγωγή και την διατροφή.
Άσκηση
Η άσκηση, ανεξαρτήτως έντασης, δεν έχει βρεθεί ότι αναστέλλει την απώλεια οστικής μάζας(19). Η βιβλιογραφία όμως δεν έχει καταλήξει οριστικά στην επίδραση της άσκησης στην οστική μάζα, επομένως καλό είναι να λαμβάνει μέρος, καθώς είναι ευεργετική και σε πολλά άλλα επίπεδα. Ο φυσικοθεραπευτής και ο εργοθεραπευτής πρέπει να μεριμνούν ώστε το πρόγραμμα ασκήσεων και δραστηριοτήτων να μην οδηγούν σε υπερκόπωση και τραυματισμούς υπέρχρησης, ειδικά στην ωμική ζώνη.
Παρατηρούνται πολλές φορές σε θεραπευτικούς χώρους λανθασμένοι χειρισμοί που αυξάνουν τον κίνδυνο κατάγματος. Μεγάλη προσοχή χρειάζεται στις στροφικές κινήσεις του ισχίου (έξω στροφή και έσω στροφή) και την υπερέκταση του γόνατος. Στις λεγόμενες «διατάσεις» με τον φυσικοθεραπευτή, στην ύπτια θέση (ανάσκελα) με κάμψη ισχίου και γόνατος, καλό είναι να μην γίνονται απότομα και/ή με δύναμη οι διατάσεις των προσαγωγών (λαμβάνει μέρος σημαντική έξω στροφή του ισχίου), καθώς ασκείται μεγάλη στροφική δύναμη στο μηριαίο, με κίνδυνο κατάγματος. Πρέπει επίσης να υπογραμμίσουμε ότι ένα κάταγμα μπορεί να επέλθει απο συνεχόμενη επιβάρυνση και όχι απλά από μεγάλη στιγμιαία καταπόνηση. Τα κατάγματα αυτά ονομάζονται κατάγματα κοπώσεως.
Παροχή ασβεστίου και βιταμίνης D
Το ασβέστιο συνεπικουρεί στην αντοχή των οστών, ενώ η βιταμινη D βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου. Πρέπει όμως να αποφεύγονται οι μεγάλες ποσότητες που μπορεί να οδηγήσουν στην παρουσία λίθων στο ουροποιητικό σύστημα.
Διακοπή Καπνίσματος
Το κάπνισμα μειώνει την ικανότητα του οργανισμού να απορροφά το ασβέστιο και επομένως μπορεί να επιταχύνει την απώλεια οστικής μάζας.
Περιορισμός καφεΐνης
Η καφεΐνη είναι διουρητική ουσία και επιταχύνει την αποβολή ασβεστίου μέσω της ενούρησης μέχρι και 10 mg/μέρα(20).
Τέλος, σημαντικός είναι ο περιορισμός του αλκοολ και η ισορροπημένη διατροφή.
Ο άνθρωπος με ΚΝΜ μπορεί εφόσον το επιθυμεί να παρακολουθεί την υγεία των οστών του και να συμμετέχει ενεργητικά σε αυτή την προσπάθεια. Σημαντικό είναι να γνωρίζει ότι η οστεοπόρωση δεν είναι αναστρέψιμη, αλλά μπορεί να επιβραδυνθεί, καθώς και ότι τα κατάγματα δεν είναι συχνό φαινόμενο, όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία στις χώρες όπου υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες.
Του Κωνσταντίνου Μπαλακατούνη, PT, MSc, email: balakatounis@gmail.com
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Warden SJ, Bennell KL, Matthews B, Brown DJ, McMeeken JM, Wark JD (2002) Quantitative ultrasound assessment of acute bone loss following spinal cord injury: a longitudinal pilot study. Osteoporos Int 13:586–592
2. Chantraine A, Nusgens B, Lapiere CM (1986) Bone remodeling during the development of osteoporosis in paraplegia. Calcif Tissue Int 38:323–327
3. Biering-Sorensen F, Bohr H, Schaadt O (1988) Bone mineral content of the lumbar spine and lower extremities years after spinal cord lesion. Paraplegia 26:293–301
4. Sabo D, Blaich S, Wenz W, Hohmann M, Loew M, Gerner HJ (2001) Osteoporosis in patients with paralysis after spinal cord injury: a cross sectional study in 46 male patients with dual-energy X-ray absorptiometry. Arch Orthop Trauma Surg 121:75–78
5. Biering-Sorensen F, Bohr HH, Schaadt OP (1990) Longitudinal study of bone mineral content in the lumbar spine, the forearm and the lower extremities after spinal cord injury. Eur J Clin Invest 20:330–335
6. Comarr AE, Hutchinson RH, Bors E (1962) Extremity fractures of patients with spinal cord injuries. Am J Surg 103:732–739
7. Garland DE, Adkins RH, Stewart CA, Ashford R, Vigil D (2001) Regional osteoporosis in women who have a complete spinal cord injury. J Bone Joint Surg [Am] 83:1195–1200
8. Garland DE, Stewart CA, Adkins RH, Hu SS, Rosen C, Liotta FJ, Weinstein DA (1992) Osteoporosis after spinal cord injury. J Orthop Res 10:371–378
9. Shields RK. Muscular, skeletal, and neural adaptations following spinal cord injury. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 2002;32(2):65-74.
10. Finsen V, Indredavik B, Fougner KJ (1992) Bone mineral and hormone status in paraplegics. Paraplegia 30:343–347
11. Dauty M, Perrouin Verbe B, Maugars Y, Dubois C, Mathe JF (2000) Supralesional and sublesional bone mineral density in spinal cord-injured patients. Bone 27:305–309 ciated bone loss. Spinal Cord 35:374–382
12. Demirel G, Yilmaz H, Paker N, Onel S (1998) Osteoporosis after spinal cord injury. Spinal Cord 36:822–825
13. Wilmet E, Ismail AA, Heilporn A, Welraeds D, Bergmann P (1995) Longitudinal study of the bone mineral content and of soft tissue composition after spinal cord section. Paraplegia 33:674-677
14. Panin N, Gorday WJ, Paul BJ (1971) Osteoporosis in hemiplegia. Stroke 2:41–47
15. Garland DE, Adkins RH, Kushwaha V, Stewart C (2004) Risk factors for osteoporosis at the knee in the spinal cord injury population. J Spinal Cord Med 27:202–206
16. Kunkel CF, Scremin AM, Eisenberg B, Garcia JF, Roberts S, Martinez S (1993) Etracture, and osteoporosis in paralyzed males. Arch Phys Med Rehabil 74:73–78
17. Thoumie P, Le Claire G, Beillot J, Dassonville J, Chevalier T, Perrouin-Verbe B, Bedoiseau M, Busnel M, Cormerais A, Courtillon A (1995) Restoration of functional gait in paraplegic patients with the RGO-II hybrid orthosis. A multi-center controlled study. II: Physiological evaluation. Paraplegia 33:654–659
18. Biering-Sørensen F, Hansen B, Lee BS (2009) Non-pharmacological treatment and prevention of bone loss after spinal cord injury: a systematic review. Spinal Cord (ahead of print 01/2009)
19. Jones LM, Legge M and Goulding A. Intensive exercise may preserve bone mass of the upper limbs in spinal cord injured males but does not retard demineralization of the lower body. Spinal Cord 2002; 40: 230-235.
20. Price J. Osteoporosis, menopause and disability. New Mobility 1999;10(73):33-37.