Όταν λέμε εικόνα σώματος, εννοούμε τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του ατόμου ως προς το σώμα του. Η απώλεια ενός ανατομικού μέλους του σώματος εξαιτίας ασθένειας (διαβήτης, καρκίνος), ατυχήματος είτε εξαιτίας γενετικής ανωμαλίας έχει συνέπειες όχι μόνο στη λειτουργία και αίσθηση του σώματος, αλλά και στην εικόνα που έχει το άτομο για το σώμα του (Kolb LC. 1975)1.
Καθένας έχει μια εξιδανικευμένη εικόνα για το σώμα, βάσει της οποίας κρίνει και το δικό του σώμα (Cash TF. 1991)2. Ιδιαίτερα αν ένα άτομο έχει ακρωτηριασμένο μέλος τείνει να κάνει συγκρίσεις της σωματικής του εμφάνισης με αυτήν του ιδανικού σώματος, γεγονός που το οδηγεί στο να σχηματίσει μια αρνητική εικόνα για το σώμα του και μια αρκετα μειωμένη αυτοεκτίμηση (Newell R. 1991)3.

Όλη του την προσοχή την επικεντρώνει στο ακρωτηριασμένο του μέλος και δίνει σ’ αυτό μεγαλύτερη σπουδαιότητα απ’ αυτήν που του αντιστοιχεί στην πραγματικότητα (Fishman S. 1959)4. Δημιουργεί έτσι διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για τη σωματική του αναπηρία που μάλιστα έχει βρεθεί ότι δυσκολεύουν την αποκατάσταση πολύ περισσότερο απ’ ότι η ίδια η αναπηρία.

Ο τρόπος που το άτομο θα αντιμετωπίσει όλες αυτές τις απώλειες και θα αντιληφθεί την εικόνα του, έχει να κάνει με το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε απ’ τον ακρωτηριασμό (Frank RG, Kashani JH, Kashani SR, 1984)5, με την αιτία του ακρωτηριασμού (πχ. στις περιπτώσεις τραυματισμού είναι πιο δύσκολη η αποδοχή απ’ ότι στις περιπτώσεις που υπήρχε λόγος ασθένειας, Fisher K, Hanspal R. 1998)6, με την προσωπικότητα και τις στρατηγικές που χρησιμοποιεί το άτομο γενικότερα στη ζωή (Fishman S. 1959)4, αλλά και με το πόσο ικανοποιημένο είναι απ’ το προσθετικό του μέλος. Ιδιαίτερα η ικανοποίηση απ’ τη χρήση του προσθετικού μέλους είναι καίριας σημασίας για την ανάκτηση της θετικής εικόνας του σώματος και την ομαλή συναισθηματική και κοινωνική προσαρμογή του ατόμου (C. D. Muray &J. Fox, 2002)7.
Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι τα άτομα που δεν είναι ικανοποιημένα με το προσθετικό τους μέλος παρουσιάζουν περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα αλλά και προβλήματα κοινωνικής ένταξης απ’ ότι τα άτομα που είναι ικανοποιημένα απ’ τη χρήση του (Ham &Cotton, 19918; Gallagher P, McLaughlin M.,1999)9.

Μία εξήγηση βρίσκεται και στα αποτελέσματα ερευνών που δείχουν ότι τα άτομα που δεν αποδέχονται το προσθετικό τους μέλος, δεν αποδέχονται και την εικόνα του σώματός τους και οδηγούνται στο να έχουν μια αποδιοργανωμένη και αρνητική εικόνα προς αυτό (Rybarcyzk, Nyenhuis, Nicholas, Cash and Kaiser,1995)10, γεγονός που επηρεάζει την προσαρμογή τους σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο αλλά και την ικανοποίησή τους απ’ τη ζωή γενικότερα (Breakey,1997)11.

Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο,το προσθετικό μέλος να είναι λειτουργικό, άνετο, ελαφρύ και με ευχάριστη εμφάνιση (αυτό το τελευταίο μάλιστα ισχύει κυρίως για τον γυναικείο πληθυσμό). Όταν το άτομο είναι ικανοποιημένο με το πρόθεμα και το αποδέχεται, το χρησιμοποιεί και συχνότερα. Η εκτενής χρήση του προθέματος, δηλαδή παραπάνω από οκτώ ώρες ημερησίως, έχει συνδεθεί με χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, καθώς διευκολύνει το άτομο να είναι πιο ενεργό στην καθημερινότητά του και να μην αισθάνεται ότι περιορίζεται στις σωματικές και κοινωνικές δραστηριότητές του (Deindre Desmond & Malcolm MacLachlan, 2003)12.

Αν όμως το πρόθεμα δεν είναι λειτουργικό, δεν εφαρμόζει καλά, παθαίνει βλάβες και απαιτεί επισκευές ανά μικρά χρονικά διαστήματα, τότε το άτομο το αντιλαμβάνεται πλέον ως πηγή αναστάτωσης, αποφεύγει να το χρησιμοποιεί πολλές ώρες ημερησίως και το απορρίπτει (Millstein, Heger and Hunter,1986)13.

Όλα τα παραπάνω ευρήματα υπογραμμίζουν το πόσο αναγκαίο είναι να γίνονται συνεχείς βελτιώσεις στο σχεδιασμό και στα υλικά απ’ τα οποία κατασκευάζονται τα προσθετικά μέλη, ούτως ώστε να ελαχιστοποιούν τη δυσφορία του ατόμου σε σχέση με την άνεση και λειτουργικότητα που του προσφέρει το προσθετικό μέλος. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να εφαρμόζονται οι πιο σύγχρονες τεχνολογίες στον χώρο αυτό, με σκοπό να αυξηθεί η η ικανοποίηση των ατόμων απ’ τα προσθετικά τους μέλη και να προαχθεί η ποιότητα ζωής και η ψυχική τους υγεία.

Σύνταξη:
Λίζα Μελετιάδου, Ψυχολόγος

————————
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Kolb LC. Disturbances in body image. In: Arieti S, Reiser MF, eds. American Handbook of Psychiatry. New York: Basic Books 1975;4:810-37
2. Cash TF. Transcripts of the audiotapes. Body-image therapy: a program for self-directed change. New York: Guilford, 1991.
3. Newell R. Body-image disturbance: cognitive behavioral formulation and intervention. J of Adv Nurs 1991;16:1400-5.
4. Fishman S. Amputee needs, frustrations and behavior. Rehab Lit 1959;20:322-9.
5. Frank RG, Kashani JH, Kashani SR, Wonderlich SA, Umlauf RL, Ashkanazi GS. Psychological response to amputation as a function of age and time since amputation. Br J Psych 1984;144:493-7.
6. Fisher K, Hanspal R. Body image and patients with amputations: does the prosthesis maintain the balance? International Journal of Rehabilitation Research1998, 21: 355-363.
7. Craig D. Muray and Jezz Fox, Body image and prosthesis satisfaction in the lower limb amputee, Journal of Disability & Rehabilitation Volume 24, Issue 17 November 2002.
8. Ham RO, Cotton LT. Limb Amputation: From Aetiology to Rehabilitation.London: Chapman and Hall, 1991.
9. Gallagher P, McLaughlin M. Psychological adjustment and coping in adults with prosthetic limbs. Behavioral Medicine 1999, 25(3): 117-124.
10. Rybarczyk BD, Nyenhuis DL, Nicholas JJ, Cash SM, Kaiser J. Body image, perceived social stigma, and the prediction of psychosocial adjustment to leg amputation. Rehabilitation Psychology 1995, 40(2): 95-110
11. Breakey JW. Body image: The lower-limb amputee. Journal of Prosthetics and Orthotics 1997, 9(2): 58-66.
12. Deindre Desmond & Malcolm Mac Lachlan, The Blesma Member’s Survey,Library at Trinity College, University of Dublin,Ireland,2003
13. Millstein SG, Heger H, Hunter GA. Prosthetic use in adult and upper limb amputees: A comparison of the body powered and electrically powered prostheses. Prosthetics and Orthotics International 1986, 10: 27-34