Από την αναζήτηση του «ιδανικού» παιδιού περάσαμε στη δημιουργία, από τις υπηρεσίες, του «ιδανικού» πατέρα και μητέρας…
Πέντε πανέμορφα ανοιχτόχρωμα μωρά, κοιμισμένα στην κούνια τους, ένα μελαψό που ζητούσε αγκαλιά με γελάκια, ένα ακόμη μελαψό παιδάκι, 18 μηνών, αδύνατο σαν καλαμάκι γιατί πάσχει από σοβαρή καρδιοπάθεια, και, τέλος, δύο άδειες κούνιες, μας έδωσαν μια πρώτη εικόνα για τα εγκαταλειμμένα παιδιά που φιλοξενούνται στο Κέντρο Βρεφών Η ΜΗΤΕΡΑ. Κάποια θα επιστρέψουν στους βιολογικούς γονείς τους, όταν αυτοί ξεπεράσουν το πρόβλημα που τους ανάγκασε να καταφύγουν στο ίδρυμα, πολλά είναι αλλοδαπών γονέων, αρκετά πάσχουν από σοβαρά ή λιγότερο σοβαρά προβλήματα υγείας. Υγιή παιδιά διαθέσιμα για υιοθεσία είναι μόνο τριάντα. Ακόμη λιγότερα είναι στα άλλα τρία δημόσια ιδρύματα που, μαζί με το ΜΗΤΕΡΑ, διακινούν εδώ και χρόνια παιδιά προς υιοθεσία ή αναδοχή: το Αναρρωτήριο Πεντέλης, το Δημοτικό Βρεφοκομείο Θεσσαλονίκης «Ο Αγιος Στυλιανός» και η Παιδόπολη «Αγιος Ανδρέας» στο Καλαμάκι.
Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας, στο οποίο υπάγονται οι ανωτέρω φορείς, το 2004 υιοθετήθηκαν στην Ελλάδα 437 παιδιά. Οι υιοθεσίες από τα τέσσερα ιδρύματα ήταν περί τις 50. Οι υπόλοιπες ήταν ιδιωτικές. Οι μακροχρόνιες διαδικασίες υιοθεσίας παιδιού από δημόσιο ίδρυμα ωθούν τους υποψήφιους θετούς γονείς στις ιδιωτικές υιοθεσίες (διεκπεραιώνονται σύντομα με τη διαμεσολάβηση των νομαρχιών), ενώ η σπανιότητα παιδιών προς υιοθεσία δημιούργησε γόνιμο έδαφος και για την εμφάνιση κυκλωμάτων εμπορίας βρεφών.
Οι αλλαγές στο τοπίο των υιοθεσιών, το αίτημα της αναβάθμισης του θεσμού της ανάδοχης οικογένειας (έχει μόνο τη φροντίδα του παιδιού που ανήκει στους φυσικούς γονείς του) και οι λόγοι για τους οποίους τα παιδιά εγκλωβίζονται για μεγάλο διάστημα στα ιδρύματα, είναι το αντικείμενο μιας μεγάλης έρευνας που ξεκινάει η «Κ». Σήμερα θα μας απασχολήσει η υιοθεσία, θέμα πολυσύνθετο που καθιστά ιδιαίτερα προσεκτικό τον νομοθέτη και τον δικαστή, καθώς αλλάζει οριστικά τα δεδομένα για όλους τους εμπλεκόμενους: το παιδί και τους γονείς, βιολογικούς και θετούς, καθώς καταλύονται οι συγγενικοί δεσμοί με τους πρώτους και κατασκευάζονται νέοι με τους δεύτερους.
Δυσεύρετα παιδιά, χρονοβόρες διαδικασίες
Τα δεδομένα στον χώρο της υιοθεσίας έχουν αλλάξει δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, όπως συνέβη νωρίτερα σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες. «Η έλλειψη παιδιών προς υιοθεσία και η αυξημένη ζήτησή τους, τα έχουν καταστήσει ένα είδος ανθρώπων εξαιρετικά σπάνιο και περιζήτητο», λέει στην «Κ» η ανθρωπολόγος Αίγλη Μπρούσκου. «Η σπανιότητα αυτή προκάλεσε μια μεγάλη ανατροπή στο έργο των κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς η προτεραιότητα δίνεται στις διαδικασίες επιλογής των θετών γονέων. Οι διαδικασίες αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα νέο είδος ευγονικής, η οποία δεν κατασκευάζει πια “σωστούς” γόνους, αλλά “σωστούς” γονείς. Η έλλειψη παιδιών προκάλεσε μια ακόμη ανατροπή: Οι υπηρεσίες προωθούν πλέον προς υιοθεσία παιδιά που πριν από μερικά χρόνια θεωρούνταν “ακατάλληλα” (μεγάλης ηλικίας, με προβλήματα ή ειδικές ανάγκες, κ.ά.)».
Τα παραπάνω δεν αφορούν τις ιδιωτικές υιοθεσίες (τα παιδιά είναι βρέφη, υγιή και δίνονται χέρι χέρι). Αφορούν τα ιδρύματα, τα οποία λειτουργούν ως ασπίδες προστασίας για παραμελημένα ή κακοποιημένα παιδιά, αλλά και για παιδιά με γονείς που βρίσκονται σε ειδικές ψυχοκοινωνικές συνθήκες (χρήση ουσιών κ.ά.) και αδυνατούν να αναλάβουν τα παιδιά τους προσωρινά ή μόνιμα. «Η στήριξη των βιολογικών γονέων και η ανεύρεση λύσεων ώστε να κρατήσουν οι ίδιοι τα παιδιά τους είναι το πρώτο μέλημα του ιδρύματος», λέει η κ. Ελευθερία Ψαρρά, προϊσταμένη Κοινωνικής Υπηρεσίας στο ΜΗΤΕΡΑ. «Το έργο αυτό αναλαμβάνουν οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι οποίοι βλέπουν επί μακρόν και τους υποψήφιους θετούς γονείς, ώστε να επιλεγούν εκείνοι που παρέχουν τις περισσότερες εγγυήσεις ότι θα ανταποκριθούν στον ρόλο τους. Σήμερα φιλοξενούμε 90 παιδιά, νεογέννητα έως 4-5 ετών. Το 25% είναι παιδιά αλλοδαπών γονέων (άγαμες μητέρες χωρίς κάρτα παραμονής, κ.ά.). Στο ίδιο ποσοστό ανέρχονται τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα (αναπηρίες, νοητική υστέρηση κ.ά.) τα οποία παραμένουν επί μακρόν στο ΜΗΤΕΡΑ μέχρι να προωθηθούν σε αναδοχή ή σε ειδικευμένα ιδρύματα (οι φυσικοί γονείς τους δεν τα παίρνουν πίσω). Ετσι μειώνονται οι θέσεις για την υποδοχή νέων βρεφών από τα μαιευτήρια. Τα υγιή παιδιά που επιστρέφουν στους φυσικούς γονείς είναι περί τα δέκα τον χρόνο. Ετσι, τα διαθέσιμα για υιοθεσία παιδιά είναι 25-30 τον χρόνο, αριθμός δυσανάλογα μικρός σε σχέση με τις αιτήσεις (150 ετησιώς). Αναπόφευκτα, η αναμονή των υποψήφιων θετών γονέων επιμηκύνεται στα 5-6 χρόνια».
Ιδρυματισμός
Οι παραπάνω φορείς έχουν κατηγορηθεί ότι καθυστερούν την προώθηση των παιδιών, με αποτέλεσμα τον ιδρυματισμό τους. «Τα ιδρύματα επιδιώκουν να αποκατασταθούν τα παιδιά το συντομότερο δυνατό», λέει ο κ. Στέλιος Ρούφος, νομικός και διοικητής του Αναρρωτηρίου Πεντέλης (πρώην ΠΙΚΠΑ), όπου φιλοξενούνται 35-40 παιδιά τον χρόνο, νεογέννητα έως έξι ετών. «Πέρυσι δώσαμε 12 παιδιά για υιοθεσία και ο χρόνος αναμονής των υποψήφιων θετών γονέων είναι τρία χρόνια. Οσα παιδιά μας δεν είναι “νομικά ελεύθερα” για υιοθεσία έως τα έξι τους χρόνια, μεταστεγάζονται σε άλλα ιδρύματα (π.χ. στον Αγιο Ανδρέα). Παιδί “νομικά ελεύθερο” σημαίνει ότι οι φυσικοί γονείς συναίνεσαν στο δικαστήριο να δοθεί το παιδί τους για υιοθεσία ή ότι έγινε αναπλήρωση της συναίνεσης από τον δικαστή επειδή έκρινε ότι αυτό υπαγορεύει το συμφέρον του παιδιού και ότι η μη παραχώρηση συναίνεσής από τους φυσικούς γονείς ήταν καταχρηστική. Στην πρώτη περίπτωση το παιδί αποκαθίσταται σύντομα, υποδεικνυόμενο στο πρώτο ζευγάρι από τις λίστες προεγκεκριμένων θετών οικογενειών. Στη δεύτερη περίπτωση οι διαδικασίες είναι μακροχρόνιες (1-2 χρόνια), μέχρι ο δικαστής να αφαιρέσει την επιμέλεια από τους φυσικούς γονείς και να τη δώσει στο ίδρυμα, που θα ξεκινήσει αμέσως διαδικασία υιοθεσίας».
Για την αναδοχή απαιτείται απλώς η έγγραφη συναίνεση των φυσικών γονέων, στους οποίους άλλωστε συνεχίζει να ανήκει το παιδί. Αν δεν υπάρξει συναίνεση, το ίδρυμα χρειάζεται εισαγγελική εντολή για προσωρινή φιλοξενία σε ανάδοχες οικογένειες. «Στην περίπτωση αυτή ανήκουν τα είκοσι επτά παιδιά (6-12 ετών) που φιλοξενούνται στον Αγιο Ανδρέα», λέει η προϊσταμένη του Τμήματος Πρόνοιας, κ. Χρυσούλα Δασκαλάκη. «Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να ξεφύγουν λίγο από τη ζωή του ιδρύματος χάρη σε οικογένειες-εθελοντές που τα παίρνουν κάποιο Σαββατοκύριακο, ένα απόγευμα, λίγες μέρες στις γιορτές ή το καλοκαίρι. Νομίζω ότι πρέπει να γίνουν πιο σύντομες οι νομικές διαδικασίες για τη μεταφορά της επιμέλειας στο ίδρυμα, ώστε τα παιδιά να μην κάνουν “καριέρα” στα ιδρύματα, αλλά να προωθούνται σε οικογένεια, ανάδοχη ή θετή. Οι φυσικοί γονείς σπάνια παίρνουν πίσω τα παιδιά τους και κάποια από αυτά ταράζονται όταν δέχονται επίσκεψή τους (έχουμε υγιή, αλλά παραμελημένα ή κακοποιημένα παιδιά). Από το 1990 που αρχίσαμε να δίνουμε παιδιά για αναδοχή, διαπιστώνουμε ότι κάποια από αυτά έχουν ξεχαστεί από τους φυσικούς γονείς τους. Ωστόσο, οι πρώτες υιοθεσίες για παιδιά που δεχθήκαμε τότε, άρχισαν μόλις πρόπερσι».
Περιορισμένες
Διαφορετικά είναι τα πράγματα στον Αγιο Στυλιανό Θεσσαλονίκης που φιλοξενεί βρέφη έως δύο ετών (κατηγορία περιζήτητη), χωρίς να αρνείται και παιδάκια έως τεσσάρων ετών. «Το ίδρυμα φιλοξενεί περί τα 40 βρέφη το χρόνο», λέει η κοινωνική λειτουργός κ. Ουρανία Γεωργιάδου. «Σήμερα έχουμε 20 παιδιά. Πρόκειται κυρίως για παιδιά γονέων που βρίσκονται σε κρίση. Οι περισσότεροι τα παίρνουν κοντά τους όταν ξεπεραστεί το πρόβλημα (π.χ. σήμερα έχουμε δύο μητέρες στη φυλακή που δήλωσαν ότι θέλουν τα παιδιά τους όταν αποφυλακιστούν). Σε αναδοχή προβαίνουμε όταν ευελπιστούμε ότι οι φυσικοί γονείς θα μπορέσουν να αναλάβουν κάποια μέρα το παιδί τους (έχουμε 15 ανάδοχες οικογένειες). Ετσι οι υιοθεσίες είναι περιορισμένες (π.χ. 11 το 2003, 7 το 2004, 14 το 2005)».
Από το 2005 τους θεσμούς της υιοθεσίας και της αναδοχής εφαρμόζουν και οι Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας που έγιναν ΝΠΔΔ, για τα παιδιά που είναι υπό την προστασία τους.
Η Ελπίδα έκλαιγε χωρίς δάκρυα
Ας την ονομάσουμε Ελπίδα. Γεννήθηκε το 1996. Σε ηλικία τεσσάρων μηνών μπήκε σε νοσοκομείο με πνευμονία. Επέστρεψε στη μητέρα της, που την παρατούσε ολομόναχη στο σπίτι. Μια τέτοια μέρα, οι φωνές της ξεσήκωσαν τη γειτονιά. Με εισαγγελική εντολή, οδηγήθηκε με περιπολικό σε ίδρυμα. Ηταν επτά μηνών. Τρεις μήνες αργότερα δόθηκε σε ανάδοχη οικογένεια, με την οποία ζει έως σήμερα. Οπως ορίζει ο νόμος, οι ανάδοχοι γονείς που είχαν μόνο τη φροντίδα της, την πήγαιναν στο ίδρυμα για τρίωρες συναντήσεις με τη φυσική μητέρα της.
«Σήκωσε για πρώτη φορά τα χέρια να με αγκαλιάσει στα δυόμισι χρόνια της. Τη λέγαμε αγριόγατα. Δεν ζητούσε χάδια. Δεν ζήλευε όταν χαϊδεύαμε τον γιο μας, περίπου συνομήλικό της. Ηταν σαν στεγνό αγγουράκι», λέει στην «Κ» η ανάδοχη μητέρα. «Εκλαιγε χωρίς δάκρυα, από τον λαιμό, με φωνές σαν εκείνες που έβγαζε για να ειδοποιήσει παλιά τους γείτονές της. Αργησε να περπατήσει αλλά και να μιλήσει, οπότε άρχισαν νέα δράματα. Σε κάθε συνάντηση, η φυσική μητέρα, επιθετική μαζί μας, της έλεγε ότι αυτή είναι η μαμά της και εμείς μια ψεύτικη οικογένεια. Το παιδί ταραζόταν. Μεγάλωσε με τη βοήθεια παιδοψυχολόγου. Πρόσφατα ο δικαστής μάς έδωσε την επιμέλεια της Ελπίδας, κρίνοντας ότι αυτό υπαγορεύει το συμφέρον του παιδιού και είμαστε έτοιμοι για υιοθεσία. Οπως ορίζει ο νόμος, κλήθηκε να μιλήσει και η Ελπίδα». «Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ο θεσμός του οικογενειακού δικαστηρίου, το οποίο στελεχώνεται από δικαστές με ειδική γνώση και κατάρτιση για τέτοιες υποθέσεις», λέει η κ. Ελένη Γκλεγκλέ, νομικός σύμβουλος στο Αναρρωτήριο Πεντέλης. «Πολλοί από τους φυσικούς γονείς που παραμελούν ή κακοποιούν τα παιδιά τους, ανθίστανται σθεναρά όταν καλούνται να συναινέσουν στην υιοθεσία των παιδιών τους, ή ασκούν όλα τα ένδικα μέσα για να μην τους αφαιρεθεί η επιμέλεια των παιδιών τους, την οποία ωστόσο δεν άσκησαν στοιχειωδώς. Για να μην ιδρυματοποιούνται όμως τα παιδιά, οι διαδικασίες για την αφαίρεση της επιμέλειας από τους βιολογικούς γονείς επιβάλλεται να γίνουν πιο ευέλικτες και σύντομες».
Ηταν μια κούκλα με προβλήματα
«Η Σόνια γεννήθηκε με το δεξί χεράκι έως τον αγκώνα. Ηταν ένα από τα παιδιά της θαλιδομίδης (φάρμακο που προκαλούσε κακοπλασίες κατά την κύηση). Ηρθε στον Αγιο Στυλιανό νεογέννητη, το 1974», λέει η κ. Ουρανία Γεωργιάδου. «Δεν ήθελε να την υιοθετήσει κανείς. Απευθυνθήκαμε στη διεθνή κοινωνική υπηρεσία διακίνησης παιδιών. Υιοθετήθηκε από οικογένεια στη Σουηδία. Πέρυσι, η Σόνια μας επισκέφτηκε με τους γονείς και τον σύντροφό της. Το πρόσθετο χέρι δεν ξεχώριζε από το άλλο. Ηταν μία κούκλα. Σήμερα, το παιδί αυτό θα έβρισκε οικογένεια και στην Ελλάδα. Ως κοινωνία είμαστε πλέον πιο ανοικτοί στα παιδιά με προβλήματα και ιδιαιτερότητες. Πρόσφατα μια κυρία με δύο δικά της ενήλικα παιδιά, υιοθέτησε ένα δικό μας με σύνδρομο Ντάουν».
Η έρευνα της «Κ» έδειξε ότι έχει παρέλθει η εποχή που οι υποψήφιοι θετοί γονείς «μετρούσαν ακόμη και το “πουλάκι” του παιδιού», όπως μας είπε παιδίατρος από το Αναρρωτήριο Πεντέλης. Αλλωστε η σπανιότητα των παιδιών προς υιοθεσία δεν αφήνει περιθώρια. Είναι όμως γεγονός ότι τα νέα ζευγάρια είναι ανοικτά σε παιδιά με αναστρέψιμα προβλήματα (καρδιοπάθεια, μικρές αναπηρίες κ.ά.). Παράλληλα, είναι εντελώς αποδεκτά και τα παιδιά αλλοδαπών γονέων, που η καταγωγή τους είναι φανερή (από Αφρική, Ασία κ.ά.). Ωστόσο, πολύ δύσκολα θα υιοθετηθεί ένα παιδί με σοβαρά προβλήματα υγείας.
Χέρι με χέρι όταν η «υπόθεση» είναι ιδιωτική
Τα Χριστούγεννα του 1994 η οικογένεια Κ. Χ. απόκτησε ό,τι επιθυμούσε περισσότερο. Ενα κοριτσάκι τριών ετών από τη Ρουμανία. Μέχρι τότε δεν είχαν κάνει αίτηση σε δημόσιο ίδρυμα της χώρας μας, αποθαρρυμένοι από την πολύχρονη αναμονή.
«Τον Μάιο εκείνου του χρόνου πληροφορηθήκαμε από ραδιοφωνική εκπομπή ότι στη Δ/νση Πρόνοιας του υπουργείου Υγείας, στην οδό Μιχαλακοπούλου, γίνονταν αιτήσεις για υιοθεσίες από Ρουμανία. Τρέξαμε αμέσως και καταθέσαμε αίτηση», διηγείται η μητέρα. «Εως τον Σεπτέμβριο δεν είχαμε κανένα νέο. Τότε ανακάλυψα τυχαία μια Ρουμάνα, υπεύθυνη για τις υιοθεσίες της χώρας της προς Αμερική. Με έφερε σε επαφή με τον αρμόδιο υπάλληλο για την Ελλάδα. Τον Οκτώβριο ταξίδεψα στη Ρουμανία. Η αίτησή μας προωθήθηκε από τον συγκεκριμένο υπάλληλο, τον οποίο εξουσιοδότησα και για όλα τα διαδικαστικά (εκπροσώπηση στο δικαστήριο κ.ά.). Τα Χριστούγεννα πήγα να πάρω το παιδί».
Σήμερα η χώρα μας δεν έχει συμφωνία με καμία χώρα για υιοθεσίες (το διάστημα 1998-2001 υιοθετήθηκαν έτσι 350 Ρουμανάκια). «Εχουμε όμως διακρατικές υιοθεσίες που γίνονται με ιδιωτική πρωτοβουλία», λέει η κ. Αριάδνη Μαραγκάκη, διευθύντρια στη Δ/νση Πρόνοιας της Νομαρχίας της Αθήνας (κεντρικός τομέας). «Π.χ. το 2003, στους 4 τομείς της Νομαρχίας Αττικής, οι 59 από τις 137 ιδιωτικές υιοθεσίες ήταν διακρατικές. Οι χώρες στις οποίες απευθύνονται οι συμπολίτες μας, συνήθως μέσω των πρεσβειών τους στην Ελλάδα, είναι κυρίως η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Ουκρανία. Οι αρμόδιες υπηρεσίες των χωρών στις οποίες διατυπώνεται αίτημα υιοθεσίας, απευθύνονται στις Δ/σεις Πρόνοιας των Νομαρχιών στις οποίες ανήκουν οι υποψήφιοι γονείς, ζητώντας έκθεση αξιολόγησης της καταλληλότητάς τους.
Από το μαιευτήριο
«Το ίδιο έργο επιτελούμε για τις ιδιωτικές υιοθεσίες που πραγματοποιούνται στη χώρα. Οι κοινωνικοί λειτουργοί βλέπουν συχνά τους γονείς προκειμένου να συντάξουν την έκθεση αξιολόγησης και ετοιμάζουν τον φάκελο με τα απαιτούμενα δικαιολογητικά (ποινικό μητρώο, ιατρικές και ψυχιατρικές εξετάσεις κ.ά.). Ο φάκελος ετοιμάζεται με αίτηση των υποψήφιων θετών γονέων, η οποία κατατίθεται τρεις τουλάχιστον μήνες μετά τη γέννηση του παιδιού, όπως ορίζει ο νόμος. Ωστόσο, είναι συνήθης πρακτική το παιδί να δίνεται ατύπως στους υποψήφιους θετούς γονείς από το μαιευτήριο, γεγονός που δυσχεραίνει το έργο μας σε περίπτωση αμφιβολιών για την καταλληλότητά τους. Ο φάκελος κατατίθεται το αργότερο σε ένα εξάμηνο, όριο που θέτει ο νόμος για την ολοκλήρωση της υιοθεσίας».
Οι ιδιωτικές υιοθεσίες είναι υπερπολλαπλάσιες εκείνων των ιδρυμάτων επειδή έχουν σύντομες νομικές διαδικασίες, τα παιδιά είναι βρέφη και υγιή και δίνονται αμέσως στον θετό γονέα μέσω μεσολαβητή ή από τον ίδιο τον φυσικό γονέα (κυρίως αλλοδαπές μητέρες από χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης). Ωστόσο, το γεγονός ότι στις αρμόδιες υπηρεσίες κατατίθενται ετησίως 20 αιτήσεις υιοθεσίας από κάποια δικηγορικά γραφεία, δείχνει ότι πίσω από τη νόμιμη «βιτρίνα» ενδέχεται να ρέει –υπογείως– μαύρο χρήμα ή ακόμη και να κρύβονται κυκλώματα εμπορίας βρεφών.
Της Ελευθεριας Τραϊου
Hμερομηνία : 23-07-06
Copyright: http://www.kathimerini.gr