Στην ταινία Τα μαθήματα Ενηλικίωσης (The Sessions), ο ηθοποιός John Hawkes ενσαρκώνει τον ποιητή Mark O’ Brien, έναν ακροβάτη της διανόησης που χτυπήθηκε από πολιομυελίτιδα όταν ήταν παιδί και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μέσα σε έναν σιδηρού πνεύμονα (αναπνευστική συσκευή της εποχής). Είχε αισθητικότητα αλλά ήταν τελείως παράλυτος, εκτός από μερικούς μύες όπως στο σαγόνι του και στον λαιμό του.
Από την φύση μου, είμαι καχύποπτος απέναντι στις ταινίες που έχουν σκοπό να εξωραΐσουν καταστάσεις ή να δείξουν το μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος. Πολύ συχνά στις οθόνες, οι άνθρωποι με αναπηρία χρησιμοποιούνται για να προκαλέσουν κάποια συναισθηματική επιφοίτηση στους χαρακτήρες χωρίς αναπηρία. Στο Radio, στο Forest Gump,στο Άνθρωπος της Βροχής όλοι οι κεντρικοί ρόλοι χρησιμοποιούνται ως «μαγικοί νέγροι» – όρος που χρησιμοποιήθηκε για τους μαύρους εργάτες που αφύπνισαν την συνείδηση των λευκών αφεντικών.
Αλλά Τα μαθήματα Ενηλικίωσης είναι μία σπάνια ταινία, όπου η συνειδητοποίηση ενός χαρακτήρα με αναπηρία γεμίζει το πλάνο. Ο λόγος που αυτή η ταινία λειτουργεί σωστά και αξίζει να αποτελέσει προηγούμενο για όλες τις επόμενες είναι απλός: το σεξ.
Ο O’Brien ήταν ένας συγγραφέας από το Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια, ο οποίος πέθανε το 1999. Η ταινία αφορά στην προσπάθειά του να χάσει την παρθενιά του σε ηλικία 38 ετών με την βοήθεια μίας αναπληρώτριας του σεξ (sex surrogate), τον ρόλο της οποίας παίζει η Helen Hunt. Ο O’Brien ήταν, επίσης, το κυρίως θέμα ενός ντοκιμαντέρ που κέρδισε Όσκαρ με την ονομασία «Μαθήματα Αναπνοής» ενώ η ερμηνεία του Hawke σε αυτήν την ταινία είναι αξιομνημόνευτη. Ο ρόλος εδώ δεν βγαίνει από μία απλή μίμηση και δείχνει πως η αναπηρία δεν είναι εκ φύσεως ηρωική. Ο Hawkes δημιουργεί ένα πλήρως συνειδητοποιημένο πρόσωπο, έξυπνο και αστείο, λίγο πρόστυχο και περιστασιακά χαριτωμένο.
Το φιλμ τολμά να απεικονίσει έναν άνθρωπο του οποίου το σώμα έχει «σπάσει» αλλά έχει ακόμα έντονες σαρκικές επιθυμίες. Το σεξ και η αναπηρία σπάνια πάνε μαζί στον κόσμο του κινηματογράφου, εκτός αν χρησιμοποιηθούν ως τελική ατάκα.
Ο Dustin Hoffman στο Ο Άνθρωπος της Βροχής είναι τόσο ευνουχισμένος όσο ένα Muppet και σίγουρα δεν ασχολήθηκε ποτέ με την πρόωρη εκσπερμάτιση. Τα Μαθήματα Ενηλικίωσης δεν αφοσιώνονται υποκριτικά στην προσπάθεια της «ορατότητας» όσο στο να αναδείξουν τις βαθύτερες ανάγκες του ανθρώπινου σώματος. Δείχνει την πληρότητα της ζωής ενός ανθρώπου που βρίσκεται αντιμέτωπος με το μεγάλο ερώτημα: «Μα μπορεί ένας ανάπηρος τύπος να το κάνει;» Το σώμα του, με όλο του το χάος, είναι τελείως ορατό.
Πριν από μερικά χρόνια, η κωμωδία Τροπική Καταιγίδα πήρε φωτιά για μία σκηνή στην οποία ο Robert Downey Jr, παίζοντας έναν ηθοποιό, λέει στον συνάδελφο του, Ben Stiller, «Ποτέ μην το παίζεις πλήρως καθυστερημένος». Αυτή η ατάκα ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από οργανώσεις ατόμων με αναπηρία. Αυτός ο χαμός προφανώς δεν «άγγιξε» ποτέ αυθεντία των συντηρητικών Ann Coulter, η οποία χρησιμοποίησε πρόσφατα αυτή την λέξη για να χαρακτηρίσει τον Obama στο Tweeter. Προφανώς ο καθημερινός μας λόγος δεν είναι περισσότερο φωτισμένος από μία άξεστη κωμωδία.
Η ορολογία μπορεί να μην είναι αποδεκτή αλλά η ουσία είναι: Το να ενσαρκώνεις ένα άτομο με αναπηρία, σωματική ή νοητική, είναι ο γρήγορος δρόμος για το Όσκαρ. Οι γυναίκες μεταμορφώνονται σε άσχημες, οι άντρες σε ανάπηρους. Στο Χόλυγουντ είναι πια ενάρετη πράξη μία όμορφη ηθοποιός να βάλει ψεύτικη, άσχημη μύτη ή να πάρει παραπάνω κιλά.
Το χειρότερο σημείο αυτής της δραματοποίησης είναι το αργό χειροκρότημα που κερδίζουν οι καλλιτέχνες για μερικές εβδομάδες υπερβολής και μυϊκών σπασμών. Πρόσφατα άρθρα περιγράφουν ακριβώς τι τράβηξε ο Hawkes στην ταινία στραβώνοντας τον λαιμό του σε σημείο αγωνίας και ξοδεύοντας μία εβδομάδα μαθαίνοντας πώς να παίρνει τηλέφωνο με το στόμα του. Αυτό είναι φοβερό αλλά παροδικό.
Ο Roland Barthes έγραψε ότι «ο Άλλος είναι ένα σκάνδαλο… κάτι που απειλεί την ύπαρξή μας». Ένα σώμα με αναπηρία είναι πάντα ο «Άλλος», εκείνος που έρχεται σε βαθιά αντίθεση με την κεντρική ιδέα του Χόλυγουντ: την ηρεμία και την επιβεβαίωση της υφιστάμενης κατάστασης. Του Χόλυγουντ δεν του αρέσει το άβολο, και η αναπηρία είναι άβολη. Είναι δυσάρεστο και άβολο για όλους να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την υπενθύμιση ότι ο οργανισμός μας είναι εύθραυστος. Έτσι το Χόλυγουντ παίζει εκ του ασφαλούς και οι ανησυχίες μας μένουν θαμμένες.
Φυσικά, υπάρχουν ταινίες που αγγίζουν άβολες καταστάσεις: το Δόγμα, η ΤΕΧΝΗ της Αναπηρίας, ακόμα και το Κάτι Τρέχει με την Μαίρη. Αλλά όταν αφορά σε χαρακτήρες με αναπηρίες – όπως οι ‘μαγικοί νέγροι’ και οι ‘ευγενείς απολίτιστοι’ πριν από αυτούς- ο κινηματογράφος προτιμά να αγγίζει την καρδιά των αρτιμελών παρά να ταράξει τα ήσυχα μυαλά τους.
Στην εν λόγω ταινία, ο O’ Brien έχει δικαίωμα για έξι, μόνο, συνεδρίες με την αναπληρώτρια του σεξ, αλλά κάθε φορά συμβαίνουν πολλά που απεικονίζονται με ειλικρίνεια και τρυφερότητα. Όσο αυξάνονται οι σωματικές διακυβεύσεις τόσο μεγαλώνουν και οι συναισθηματικές. Σε μία σκηνή ο ποιητής ασχολείται με την ευχαρίστηση της κοπέλας που τον έχει καβαλήσει. Εκείνη την στιγμή, εγώ, που δεν έχω κάποια αναπηρία, είχα την δική μου επιφοίτηση: Αποκλειστικά σεξουαλική σχέση μεταξύ δύο συναινούντων ενήλικων ή οποία δεν περιλαμβάνεται σε πορνό ή σε τραγελαφικές σκηνές αισθησιακού δαγκώματος του κάτω χείλους είναι δυσεύρετη στις ταινίες όπως και η αναπηρία. Τελικά, το πνεύμα μου θριάμβευσε: κατάφερα να δω την επιθυμία, από κοντά και σε όλες τις μορφές της.
Μετάφραση: Κιούση Θάλεια
Περιοδικό Αυτονομία (πρώην περιοδικό ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ) – http://www.disabled.gr/
Νοέμβριος 2012