Το τελευταίο χρονικό διάστημα γίνεται μεγάλη συζήτηση για το θέμα των ΤΕΙ. Όμως δυστυχώς για μια ακόμα φορά η κοινή γνώμη ασχολείται με τις σχολές των ΤΕΙ που επικαλύπτονται από το Πολυτεχνείο.
Ασχολούμενος 12 χρόνια με τη Νοσηλευτική, συμμετέχοντας στα κοινά της Νοσηλευτικής μέσα από συλλογικά όργανα, ζώντας και τις δύο βαθμίδες εκπαίδευσης τόσο του ΤΕΙ που τελείωσα το 1988 όσο και του τμήματος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών που τελείωσα το 1992 και κυρίως απασχολούμενος στον χώρο εργασίας μου (γραφείο εκπαίδευσης Νοσηλευτικής Υπηρεσίας ΝΕΕΣ) τόσο με φοιτητές ΤΕΙ αλλά και ΑΕΙ θα ήθελα να κάνω κάποιες παρατηρήσεις και διαπιστώσεις που ελπίζω αν μη τι άλλο να βοηθήσουν τόσο το διάλογο όσο και την απεμπλοκή του θέματος από την αντιπαράθεση των σχολών πολυτεχνικής κατεύθυνσης.
Η Νοσηλευτική είναι επιστήμη και τέχνη και η διεθνής τάση είναι η υπαγωγή της στην Πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Ακόμα και η γειτονική μας Τουρκία έχει πλέον μόνο Πανεπιστημιακή Νοσηλευτική Εκπαίδευση.
Η παραγωγή αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ευτυχώς ή δυστυχώς δεν δίνει διαφορετικούς ρόλους στους αποφοίτους ΤΕΙ και ΑΕΙ οι οποίοι έχουν και ταυτόσημα επαγγελματικά δικαιώματα. Άρα διακριτοί ρόλοι ούτε υπήρξαν ούτε πρόκειται να υπάρξουν τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Η μεγάλη ανάγκη για αναβάθμιση του ρόλου της Νοσηλευτικής στο σύστημα υγείας είναι κάτι που διατυπώνεται καθημερινά από επίσημα και μη χείλη.
Η έλλειψη Νοσηλευτών, οι άσχημες συνθήκες εργασίας, η μειωμένη κοινωνική καταξίωση και ο ιατροκεντρικός χαρακτήρας του συστήματος μαζί με την πρωτοφανή υπερπληθώρα γιατρών κρατούν τη Νοσηλευτική δέσμια της υποβάθμισής της και κάνει τα νέα παιδιά κυρίως του πανεπιστημίου αλλά και των ΤΕΙ να ψάχνουν διεξόδους εκτός της κλινικής Νοσηλευτικής.
Η σημερινή κατάσταση
Έτσι σήμερα βρισκόμαστε μπροστά στο εξής αδιέξοδο:
ή Πανεπιστήμιο με 4 χρόνια σπουδές κυρίως θεωρητικές με πολλά προβλήματα στην κλινική άσκηση. Ένα τμήμα που εδώ και 20 χρόνια δεν έχει προσδιορίσει τον στόχο του – δεν ξέρει τι παράγει! Καθηγητές που πολύ λίγο ενδιαφέρονται για τη Νοσηλευτική και την εξέλιξή της (και για ποιο λόγο αφού οι ίδιοι δεν είναι Νοσηλευτές) και φοιτητές τελειόφοιτοι οι οποίοι δεν γνωρίζουν τι είναι ο Νοσηλευτής και τι πρόκειται να κάνουν εάν μπουν στην παραγωγή – ή εάν το έχουν υποψιαστεί το απωθούν συνειδητά και ψάχνουν να βρουν μια διέξοδο σε μεταπτυχιακά τύπου διοίκησης ή πληροφορικής κ.α. προκειμένου κατ’ άρχήν να αναβάλλουν την είσοδό τους στην παραγωγή και τελικά να βρουν κάποια διέξοδο εκτός του βασικού κορμού της Νοσηλευτικής άσκησης. Το ποσοστό των αποφοίτων του τμήματος που ασχολούνται με την κλινική νοσηλευτική αν και έχει μια μικρή αύξηση τα τελευταία χρόνια παραμένει πολύ χαμηλό.
ή Στην αντίπερα όχθη υπάρχουν τα ΤΕΙ που όντως σήμερα παράγουν τον κορμό της Νοσηλευτικής που όμως έχουν έντονο πρόβλημα κυρίως θεωρητικής γνώσης. Μέσα στα 4 χρόνια σπουδών με έμφαση στην κλινική άσκηση και πολλές ελλείψεις σε θεωρητική γνώση φτάνουν στην πρακτική άσκηση για να προσγειωθούν και αυτοί απότομα στην Ελληνική πραγματικότητα. Απώλειες και αλλαγή κατεύθυνσης για πολλούς λόγους υπάρχει και εδώ. Εδώ όμως υπάρχει και κάτι άλλο. Καθηγητές που έχουν λιγότερα προσόντα ακόμα και από τους ίδιους τους τελειόφοιτους. Συλλογική φωνή ανύπαρκτη λόγω της δομής της ΣΕΥΠ (όλα τα τμήματα μαζί) και σε επίπεδο καθηγητών και σε επίπεδο φοιτητών και φοιτητές που αν τους πεις σήμερα στο 2001 να κάνουν μια βραχεία ανασκόπηση σε κοιτούν λές και ήρθες από άλλο πλανήτη!
Γίνεται λοιπόν άμεσα αντιληπτό ότι και τα δύο σημερινά επίπεδα έχουν προβλήματα και δεν καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες της Ελληνικής Νοσηλευτικής. Η Νοσηλευτική Εκπαίδευση που σήμερα χρειάζεται βρίσκεται κάπου στη μέση.
Ας εξετάσουμε όμως τι γίνεται σε επίπεδο κοινωνίας. Το ερώτημα είναι τι περιμένει σήμερα η Ελληνική κοινωνία από τη Νοσηλευτική; Αν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα τότε θα βρούμε και το επίπεδο εκπαίδευσης που πρέπει αυτή να σπουδάζετε. Δυστυχώς η σημερινή πραγματικότητα είναι αποκαρδιωτική.
Με την μεγάλη έλλειψη προσωπικού στα νοσοκομεία μας η όποια προσπάθεια καταναλώνεται στην παροχή βασικής φροντίδας – και εάν – και στην εφαρμογή της όποιας νοσηλείας χωρίς σοβαρά λάθη. Η Νοσηλευτική καταναλώνεται στον ρόλο του εκτελεστή των ιατρικών εντολών χωρίς να αναπτύσσει σχεδόν καθόλου παρά σε ελάχιστες και μεμονωμένες περιπτώσεις την ανεξάρτητη επιστήμη της. Και υπάρχει τέτοια! Απλώς δεν την καλλιεργούμε τόσο στις εκπαιδευτικές μας δομές όσο και στην παραγωγή.
Ο ρόλος της Νοσηλευτικής
Με αυτά τα δεδομένα προσωπικά πιστεύω ότι για να καταλάβει η κοινωνία τον ρόλο της Νοσηλευτικής οφείλουμε εμείς να της τον δείξουμε. Γιατί εάν αυτό δεν το κάνουμε τότε στην ερώτηση ‘Τι περιμένετε από το Νοσηλευτή στο τμήμα που νοσηλεύεστε;’ να είστε σίγουροι ότι η πλειοψηφία των απαντήσεων θα επικεντρώνονται στα εξής: ‘Να εφαρμόζει σωστά τις ιατρικές εντολές, να είναι πρόσχαρος, να έχει αξιοπρεπή συμπεριφορά, να με φροντίσει και να είναι εκεί όποτε τον χρειαστώ’. Για αυτήν όμως την ανάγκη της κοινωνίας – εάν δεν αλλάξει – είμαι σίγουρος ότι δεν χρειάζονται πανεπιστημιακές σπουδές.
Δυστυχώς τα τελευταία 20 χρόνια η Νοσηλευτική δεν κατάφερε να αποδείξει το ρόλο και την αξία της. Για αυτό φταίει ο καθένας από εμάς ατομικά αλλά και συλλογικά όλοι μαζί. Αν αυτή η αλλαγή συμπεριφοράς και στάσης και η ανάδειξη της πραγματικής διάστασης της επιστημονικής Νοσηλευτικής δεν ξεκινήσει έστω και τώρα φοβάμαι ότι και μετά 20 χρόνια τα προβλήματα του χώρου θα είναι ακριβώς τα ίδια.
Όλοι οι φορείς του Νοσηλευτικού χώρου και εγώ προσωπικά θεωρούν ότι η Νοσηλευτική πρέπει να σπουδάζεται στο Πανεπιστήμιο. Αυτή είναι και η διεθνής τάση. Τη στιγμή όμως που αυτό δεν αποτελεί κυβερνητική επιλογή, βρίσκει αντιστάσεις στον χώρο των ΤΕΙ και δεν αποτελεί απαίτηση της κοινωνίας δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να έχουμε δύο επίπεδα Νοσηλευτικής στην Ανώτατη Εκπαίδευση (!!!) και μάλιστα χωρίς σαφή ταυτότητα και στόχους.
Μορφή και στόχοι της Νοσηλευτικής
Για τους λόγους αυτούς μια πιθανή λύση θα ήταν η παραμονή της Νοσηλευτικής προς το παρών στην Τεχνολογική Εκπαίδευση, η βελτίωση του επιπέδου σπουδών που παρέχεται, η αλλαγή της κατεύθυνσης με επίκεντρο την ανεξάρτητη σφαίρα της Νοσηλευτικής με στόχο την αλλαγή της άποψης της κοινωνίας για το ρόλο της.
Το τμήμα Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών θα μπορούσε να αλλάξει μορφή και στόχους και να γίνει ένα γενικότερο τμήμα ‘π.χ Υπηρεσιών Υγείας’ με την παραμονή όμως των μεταπτυχιακών κύκλων που θα έχουν τέτοια κατεύθυνση ώστε να απορροφούν και τους αποφοίτους των σχολών Νοσηλευτικής.
Έτσι τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια και μέχρι οι συνθήκες να ωριμάσουν – αν ωριμάσουν ποτέ…- και αυτό εξαρτάται κυρίως από τους ίδιους τους Νοσηλευτές, την οργάνωσή τους και τη στάση τους στην κοινωνία, θα μπορούσαμε να έχουμε βασική Νοσηλευτική εκπαίδευση στα Τεχνολογικά Ιδρύματα και μεταπτυχιακή εκπαίδευση για όσους μπορούν και θέλουν στο Πανεπιστήμιο.
Εάν όμως η Νοσηλευτική στην παρούσα φάση δεν αποφασιστεί να σπουδάζεται μόνο στο Πανεπιστήμιο ή δεν εφαρμόσουμε την παραπάνω εναλλακτική λύση τα προβλήματα και οι συγκρούσεις στο νοσηλευτικό χώρο θα οξυνθούν με σοβαρό αντίκτυπο στην παροχή φροντίδας υγείας στους Έλληνες ασθενείς.
Ελπίζω οι παραπάνω διαπιστώσεις – παρατηρήσεις – θέσεις να αποτελέσουν ένα λιθαράκι στον διάλογο που πρέπει να ξεκινήσει και που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει ξεκινήσει ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς.
Δημήτρης Δημητρέλλης
04 Μαρτίου 2001