Ως ένας πρόσφατα τραυματισμένος τετραπληγικός στον 5ο-6ο αυχενικό σπόνδυλο στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ήμουν θυμωμένος με τον κόσμο, σε βαθμό που να βροντώ πόρτες και χτυπάω τοίχους μέχρι να ματώσουν οι γροθιές μου. Η σχέση μου με τη παράλυση ήταν καινούρια και μπερδεμένη, και ξεσπούσα την οργή μου σε αυτούς που το άξιζαν λιγότερο: τους γονείς μου.
“Απλώς δεν καταλαβαίνετε!”, τους φώναζα, πεπεισμένος ότι η σωματική και συναισθηματική πολυπλοκότητα της αναπηρίας ήταν ακατανόητη για τον πατέρα και τη μητέρα μου, και όλο τον κόσμο που δεν είχε αναπηρία. Η σύγχυση ήταν σχεδόν ανυπόφορη: “Απλώς δεν καταλαβαίνετε.”
Ιανουάριος 2005: Ο θυμός έχει φύγει, αλλά κάποιο ποσοστό από εκείνη τη σύγχυση ακόμα περιπλανιέται.
Είμαι τετραπληγικός εδώ και 26 χρόνια, και κριτικός κινηματογράφου εδώ και 20. Ποτέ δεν έχω σκεφτεί σοβαρά την αυτοκτονία. Διάλεξα να ζήσω και δεν μετάνιωσα ποτέ γι’ αυτή την επιλογή. Έχω μια ζωή που αξίζει να τη ζω, εμπλουτισμένη με φανταστικές δυνατότητες για εξέλιξη που δεν περίμενα ποτέ πριν.
Πάρτε για παράδειγμα την ταινία του Clint Eastwood, Million Dollar Baby. Γι’ αυτή την αμφισβητούμενη ταινία, η προσωπική και η επαγγελματική μου ζωή συγκρούστηκαν όσο ποτέ πριν. Ξαφνικά ήρθα αντιμέτωπος με δύσκολες ερωτήσεις, και πολύπλοκες απαντήσεις.
Πώς μπορούσε ένας τετραπληγικός κριτικός ταινιών να επαινέσει μια ταινία που φαινόταν να προτείνει ότι οι τετραπληγικοί θα ήτανε καλύτερα νεκροί;
Πώς μπορούσα να θαυμάσω έναν σεβαστό παραγωγό ταινιών και αστέρα που προσπάθησε να συμβιβάσει το νόμο για τους Αμερικανούς με Αναπηρίες;
Αυτές οι ερωτήσεις ανέρχονται σε ένα κλίμα επίμονης άγνοιας και πιθανού διαφωτισμού, όπου το μαύρο και το άσπρο αντικαθίστανται από ατελείωτες αποχρώσεις του γκρι. Οι απαντήσεις βρίσκονται σε μια δίνη αναμεμειγμένων συναισθημάτων και συγκρουόμενων ιδεολογιών. Σε μια θυελλώδη διασταύρωση της τέχνης με την πολιτική, το πάθος για μια ταινία συγκρούεται με μια δηλητηριασμένη γνώμη, όπου αταίριαστες προτεραιότητες δίνουν τροφή για διαιωνιζόμενους κύκλους σύγκρουσης. Προχώρησα με προσοχή, προειδοποίησα τον εαυτό μου, διότι οι άνθρωποι “απλώς δεν καταλαβαίνουν”.
Το είδα πρώτη φορά σε μια δημόσια προβολή στα μέσα Δεκεμβρίου του 2004. Ένας συνάδελφος υποψιαζόταν ένα θάνατο στο σενάριο. Εκτός από αυτό, δεν ήξερα τίποτα για το υποτιθέμενο «υπέρ της ευθανασίας» θέμα της ταινίας, ή για το ότι τελείωνε με την «ανθρωποκτονία από οίκτο» ενός τετραπληγικού. Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, ένιωσα συντετριμμένος από την «σκοτεινή στροφή» της ταινίας στην αμφισβητούμενη τρίτη πράξη.
Δεν σοκαρίστηκα. Δεν εξοργίστηκα. Απλά συντρίφτηκα, με επηρέασε βαθύτατα.
Βγαίνοντας με το αναπηρικό μου κάθισμα από το θέατρο, αναρωτήθηκα πώς με αντιλαμβάνονταν οι υπόλοιποι θεατές. Νόμιζαν όντως ότι θα ήμουνα καλύτερα αν ήμουν νεκρός; Ότι είχα θυμώσει με αυτό που είχα δει; Βγήκαμε μέσα σε μια μελαγχολική και σκεφτική σιωπή.
Ως τετραπληγικός, συνειδητοποίησα ότι το Million Dollar Baby διέγειρε βαθύτατα ενοχλητικές συνέπειες. Αλλά ήξερα επίσης ότι είχα δει ένα όμορφο, τρυφερό και βαθιά συγκινητικό δράμα και ειλικρινά ένα από τα πιο δυνατά ηθικά διλλήματα που είχα δει σε ταινία.
Ήταν μια ωμή, ασυμβίβαστη ιστορία αντοχής, αγάπης και θριάμβου που οδήγησε σε μια συντριπτική τραγωδία και την πρόθυμη θυσία ενός καλόψυχου άντρα. Είχα δει το όνειρο μιας θαυμαστής γυναίκας να γίνεται πραγματικότητα, μόνο για να τη δεις να φτάνει σε ένα βασανιστικό σταυροδρόμι όπου η ζωή, γι’ αυτή, φαινόταν να μην αξίζει να τη ζήσει. Αυτό ήταν μια δυνατή παραγωγή ταινίας.
Τότε κατάλαβα περί τίνος επρόκειτο αυτός ο αρχικός θόρυβος για την ταινία. Είχα δει μια καλοφτιαγμένη, περιεκτική ταινία, πολύ καλή αν όχι εξαιρετική, που εκτελεσμένη με χάρη και σκηνοθετημένη υπέροχα από έναν παραγωγό του οποίου τη δουλειά θαύμαζα. Εντυπωσιάστηκα ως κριτικός, αλλά ως τετραπληγικός διαισθάνθηκα μια επικείμενη διαμάχη πάνω στην σύνδεση μεταξύ αναπηρίας και βοηθούμενης αυτοκτονίας. Αυτό που δεν περίμενα ειλικρινά ήταν το μέγεθος της κατακραυγής.
Στο «Η Θάλασσα Μέσα Μου», ο Javier Bardem παριστάνει τον Ramon Sampredo, έναν Ισπανό ποιητή με τετραπληγία που πάλεψε για 30 χρόνια για να του επιτραπεί να τελειώσει τη ζωή του. Δεν πήρε πολύ χρόνο προτού αρχίσουν οι διαμαρτυρίες. Εκπρόσωποι του κινήματος για τα δικαιώματα των αναπήρων, έχοντας αντιληφθεί -είτε το είχαν δει είτε όχι- μια ταινία διαφορετικά από ό,τι εγώ, άρχισαν να επιτίθενται στον Eastwood και το Million Dollar Baby σαν μια ταινία κατά της αναπηρίας. Ανάπηροι μέλη της ομάδας κατά της βοηθούμενης αυτοκτονίας Not Dead Yet (Όχι Ακόμα Νεκροί) έκαναν μια πολιτισμένη διαδήλωση στο Σικάγο στις 19 Ιανουαρίου, όπου κριτικοί ταινιών του Συνδέσμου στο Σικάγο είχαν μαζευτεί για να τιμήσουν τον παλαίμαχο παραγωγό ταινιών Robert Altman.
Οι ακτιβιστές ευγενικά διεμήνυαν φυλλάδια εξηγώντας τις ανησυχίες τους για τη ταινία του Clint Eastwood. Αλλά κουβαλούσαν επίσης ταμπέλες με προπαγάνδες που, προσωπικά πιστεύω, προωθούσαν μια προειδοποιητική ατζέντα με διεστραμμένες ερμηνείες του Million Dollar Baby και εκστατικές κριτικές του.
«Κάτω η εκδίκηση του Eastwood» έλεγε μια πινακίδα, αναφερόμενη στη φήμη που υπάρχει ανάμεσα σε ακτιβιστές της αναπηρίας ότι ο Clint Eastwood είναι κατά της νομοθεσίας για τους Αμερικάνους με Αναπηρίες. Μια άλλη πινακίδα έλεγε «Ο Ebert λέει “ναι” στον θάνατο αναπήρων», μια άσχημη και κακή παρερμηνεία μιας καταπληκτικής κριτικής του Ebert. Η λέξη «βεντέτα» επαναλαμβανόταν από πολλούς ομιλητές της αναπηρίας, και το χάσμα της διαμάχης διευρύνθηκε.
Βλέποντας φωτογραφίες από αυτές τις πινακίδες, η καρδιά μου ράγισε. Οι ανάπηροι διαδηλωτές είχαν ένα νόμιμο παράπονο, αλλά διάλεξαν -διαλέξαμε- λάθος τρόπο μάχης.
Οι ακτιβιστές ντρόπιασαν τους εαυτούς τους με διαδηλώσεις που η πλειοψηφία των μη-αναπήρων θα απέρριπταν ως μια μη-δικαιολογημένη οργή νευρόσπαστων αντιδραστικών.
Κάτι ήταν πραγματικά λάθος εκεί. Αδιαμφισβήτητα, υπήρχαν βαθιά ενοχλητικοί τρόποι να ερμηνεύσεις την ταινία του. Σε μια ευρέως διαδεδομένη φράση, η εκτελεστική διευθύντρια του Εθνικού Συνδέσμου για την Κάκωση Νωτιαίου Μυελού, (National Spinal Cord Injury Association), Marcie Roth λέει ότι «οποιαδήποτε ταινία στέλνει το μήνυμα ότι το να έχεις μια κάκωση νωτιαίου μυελού είναι μια μοίρα χειρότερη από τον θάνατο, είναι μια ταινία που μας ανησυχεί πολύ σοβαρά».
Η Roth είχε δίκιο, φυσικά, αλλά για μένα τουλάχιστον, η ερμηνεία της ταινίας της ήταν πολιτικά φορτισμένη και όχι απόλυτα δικαιολογημένη. Το Million Dollar Baby έλαβε μια ποικιλία από πολύπλοκες ερμηνείες, αλλά η ταινία που είχα δει εγώ δεν πρότεινε ότι η αναπηρία είναι «μια μοίρα χειρότερη από τον θάνατο».
Ως κοινότητα, εμείς οι άνθρωποι με αναπηρίες πρέπει πάντα να «ανησυχούμε πολύ σοβαρά» για οτιδήποτε συμπεριλαμβάνει λέξεις ή εικόνες που φαίνεται να προωθούν ένα μήνυμα κατά της αναπηρίας. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με το πώς δίνουμε φωνή σε αυτή την ανησυχία. Αυτό που είδα στο Σικάγο και στο ίντερνετ, ήταν μια σύγκρουση πολιτικών προτεραιοτήτων που δίχαζε.
Εν τω μεταξύ, η άποψη της αναπηρικής κοινότητας συντριβόταν κάτω από τη βιασύνη των μέσων μαζικής ενημέρωσης να καλύψουν το πιο πρόσφατο θορυβώδες θέμα. Μέσα σε λίγες μέρες, φάνηκε ότι όλος ο πλανήτης είχε μάθει το «μυστικό εκατομμυρίων δολαρίων» του Eastwood. (Θεέ μου! Σκοτώνει έναν τετραπληγικό! Είναι σαν το Rocky με βοηθούμενη αυτοκτονία!»)
Πολυάριθμες εκθέσεις πάνω στην διαμάχη αυτή ανέφεραν την προηγούμενη σύγκρουση του Eastwood με τη νομοθεσία για τους Αμερικάνους με αναπηρίες και με ακτιβιστές δικαιωμάτων αναπηρίας, προσθέτοντας μια ύποπτη ιστορία στη δίνη του Million Dollar Baby. Συντηρητικοί πολιτικοί όπως ο Michael Medved, μετατρεπόμενος σε επιθεωρητή της ηθικής, τάχθηκε ενάντια στη «λαθεμένη προώθηση» της ταινίας και στην ατζέντα «δικαίωμα στον θάνατο». Στήλες προσωπικών γνωμών τόνισαν το θέμα της ευθανασίας, συχνά αναφερόμενες σε ένα άλλο πρόσφατο φιλμ, «Η Θάλασσα Μέσα Μου», ένα Ισπανικό δράμα βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, που επαινέθηκε πολύ, για έναν τετραπληγικό ποιητή και τον 30ετή αγώνα του για το «δικαίωμα στον θάνατο».
Σε υπεράσπιση του Million Dollar Baby και της «σκοτεινής στροφής» του, οι κριτικοί υπερασπίστηκαν την εξουσιοδότησή τους να αποφύγουν να αποκαλύψουν τη πλοκή στις κριτικές τους, προκαλώντας αντεπιχειρήματα που επικαλέστηκαν την «ηθική υποχρέωση» να προειδοποιήσουν τους θεατές για πιθανό προσβλητικό υλικό. Μέχρι τώρα το Million Dollar Baby έχει τεθεί σε ευρέα κυκλοφορία, έχει εμφανιστεί σε εκατοντάδες λίστες με τις 10 καλύτερες ταινίες και έχει συγκεντρώσει εφτά υποψηφιότητες στα Βραβεία Oscar.
Κάπου ανάμεσα σε όλη αυτή τη μανία, η ανάπηρο-κεντρική άποψη αγνοήθηκε ή χάθηκε εντελώς. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης την έκρυψαν, όπως και σε άλλες προηγούμενες περιπτώσεις. Για ποιο πράγμα ακριβώς παραπονιόντουσαν αυτοί οι σακάτηδες, τέλος πάντων;
Ως κριτικός και δημοσιογράφος, έκανα ό,τι μπορούσα για να εκφράσω την «δική μας πλευρά» ενώ απέφευγα μια ρητορική ενάντια στον Eastwood. Ενώ γνώριζα την μνησίκακη ιστορία του με τη νομοθεσία για τους Αμερικάνους με αναπηρίες, μου φαινότανε ότι ο Eastwood ήταν χωρίς πρόθεση το έμβλημα ενός μεγαλύτερου κοινωνικού προβλήματος, και αυτό πρότεινε ότι υπήρχε «μεγαλύτερο λαυράκι» να πιάσουμε.
Δημοσίευσα μια συνέντευξη με τον σκηνοθέτη του «Η Θάλασσα Μέσα Μου» στους Times του Seattle στις 30 Ιανουαρίου που συμπεριελάμβανε την δική μου θέση πάνω στην προτίμηση της ζωής από τον θάνατο. Δημοσίευσα επίσης ένα γράμμα στο USA Today στις 8 Φεβρουαρίου δηλώνοντας ότι το πρόβλημα δεν ήταν η ταινία του, αλλά η καταστρεπτική και προφανής διαιωνιζόμενη έλλειψη κατανόησης μεταξύ των αναπήρων και των μη-αναπήρων πληθυσμών της Αμερικής και του κόσμου ολόκληρου. Δεν υπήρξε ανοιχτός διάλογος, και ούτε έχει υπάρξει ποτέ πραγματικά. Ο Eastwood και το Million Dollar Baby ήταν μια φωτεινή απόδειξη αυτής της έλλειψης συνδέσμου, και ήταν συμπτώματα, και όχι η αιτία, ενός μεγαλύτερου προβλήματος.
Κάποιος πιο πληροφορημένος από εμένα στα ζητήματα της αναπηρίας είχε ήδη εξετάσει αυτό το πρόβλημα σε ένα βιβλίο το οποίο θα πρέπει να διαβαστεί. Ως δημοσιογράφος και εκδότης του Ragged Edge για πολύ καιρό και του site του, η Mary Johnson ήταν σε μοναδική θέση να γράψει το «Κάνετε τους να φύγουνε: ο Clint Eastwood , ο Christopher Reeve και η Υπόθεση ενάντια στα Δικαιώματα των Αναπήρων» (Make Them Go Away: Clint Eastwood, Christopher Reeve, and the Case Against Disability Rights (Advocado Press, 2003). Η Johnson είχε καλύψει ζητήματα για τα δικαιώματα των αναπήρων για δεκαετίες, και το βιβλίο της είναι μια εξοργιστική, παρόλα αυτά εμπνευσμένη βόμβα σχεδιασμένη να εκραγεί στη συλλογική εθνική μας συνείδηση.
Όπως οι περισσότεροι από εμάς, γνώριζα τα βασικά για την μάχη του Eastwood με τη νομοθεσία για τους Αμερικανούς Αναπήρους. Το βιβλίο της Johnson εξετάζει αυτή την υπόθεση σε ένα ευρύτερο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο – ο Eastwood, στη πραγματικότητα, παίζει ένα σχετικά μικρό ρόλο στο βιβλίο- και καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα που κατέληξα κι εγώ για τη διαμάχη πάνω στο Million Dollar Baby: η μη-ανάπηρη πλειοψηφία πάσχει από μια θεμελιωδώς λαθεμένη αντίληψη του τι σημαίνει να είσαι ανάπηρος, και αυτό μπορεί μοναχά να αλλάξει εάν ανοίξουμε συνεχείς και δημιουργικά κανάλια επικοινωνίας. Δεν είναι λάθος που μια από τις μετέπειτα εκθέσεις της Johnson στο Ragged Edge έχει τον τίτλο «Πρέπει να μιλήσουμε».
«Η κοινωνία πρέπει να συζητήσει- πραγματικά να συζητήσει», γράφει η Johnson, «για το τι είναι που κάνει τη ζωή ανυπόφορη όταν έχεις μια σοβαρή αναπηρία. Αυτή συζήτηση θα πρέπει να συνεχιστεί για χρόνια, όπως έχει συνεχιστεί για χρόνια η συζήτηση για την ομοφυλοφιλία, και η συζήτηση για τη φυλή για πάνω από έναν αιώνα».
Με άλλα λόγια, έχουμε μπροστά μας έναν σκληρό αγώνα.
Στο βαθμό που το Million Dollar Baby και το The Sea Inside προτείνουν μια στάση «καλύτερα νεκρός παρά ανάπηρος», αυτή η άποψη διαιωνίζεται από μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική πεποίθηση ότι το πρόβλημα της αναπηρίας σχετίζεται με τα σώματά μας -λυγισμένα, σπασμένα, παραμορφωμένα- και όχι από την αποτυχία του κοινού των μη-αναπήρων να υιοθετήσει μια πλήρως συμπεριλαμβάνουσα, πραγματικά χωρίς διακρίσεις άποψη των δικαιωμάτων που σχετίζονται με την αναπηρία.
Έτσι, αν απλά δεν καταλαβαίνουν, ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη να ανοίξει τον διάλογο; Σίγουρα όχι ο Eastwood και το Million Dollar Baby. Από τη θέση που είμαι, η υποτιθέμενη ολέθρια ταινία του Eastwood θα μπορούσε να είναι καταλύτης για θετική αλλαγή. Χωρίς πρόθεση, ίσως, αλλά η ονομαζόμενη αυτή «βεντέτα» θα μπορούσε να παρέχει μια σημαντική ευκαιρία για επαναστατική βελτίωση στη σχέση μεταξύ της μη-ανάπηρης πλειοψηφίας και της πιο αγνοημένης και παρεξηγημένης μειονότητας στο κόσμο.
Όταν ο Eastwood αναφέρεται στον «οπορτουνισμό» ως τον λόγο της διαμαρτυρίας ενάντια στο Million Dollar Baby, προδίδει την δική του παρεξήγηση της αναπηρίας, αλλά δεν είναι τόσο δικό του λάθος. Μπορεί να είναι ανημέρωτος, αλλά αυτό τον κάνει έναν ανάμεσα σε αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων.
Φυσικά, ακτιβιστές των αναπηρικών δικαιωμάτων αξιώνουν ότι ο Eastwood ήταν οτιδήποτε άλλο από ανημέρωτος για τις απαιτήσεις της νομοθεσίας για τους Αμερικανούς αναπήρους όταν διαφωνούσε μαζί τους στο δικαστήριο, αλλά η παρούσα συζήτηση δεν αφορά την νομοθεσία.
Τώρα μιλάμε για την επίμονη, πεισματική βαθιά ριζωμένη κοινωνική άγνοια για την αναπηρία ως έναν καθημερινό τρόπο ζωής. Και αυτό φίλοι μου, είναι δικό μας πρόβλημα, και όχι του Eastwood.
Ακόμα και αν ο Eastwood δεν είχε δώσει μια μεγάλη συνέντευξη στο N.M., οι δημοσιευμένες δηλώσεις του σε άλλους δημοσιογράφους θα έκαναν τη θέση του αρκετά κατανοητή. Ενώ κανείς από εμάς δεν μπορεί να γνωρίζει τις ακριβείς σκέψεις για την αναπηρία στο μυαλό του Eastwood και πώς σχετίζονται με τη παραγωγή του Million Dollar Baby, το να τον κατηγορούμε για μια υποτιθέμενη «βεντέτα» είναι αντιπαραγωγικό για τον σκοπό μας. Ας αφήσουμε τις λέξεις του Eastwood να μιλήσουν από μόνες του:
«Δεν σκέφτηκα ποτέ την πολιτική πλευρά του θέματος όταν έκανα την ταινία», είπε ο Eastwood στον Frank Rich σε μια στήλη του New York Times που δημοσιεύτηκε στις 13 Φεβρουαρίου. Σε προγενέστερες δηλώσεις του, ο είπε ότι δεν ήταν υπέρ της ευθανασίας, και ότι «απλά λέω μια ιστορία. Δεν συνηγορώ. Παίζω έναν ρόλο. Έχω υπάρξει σε ταινίες που σκοτώνω ανθρώπους με 44άρι μάγκνουμ. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πιστεύω ότι είναι το σωστό».
Αυτοί που προσκολλώνται σε αντί- Eastwood αισθήματα είναι ευπρόσδεκτοι να διαφωνήσουν, αλλά δεν βλέπω κανέναν λόγο να αμφισβητούν την ειλικρίνεια του Eastwood. Στα 20 χρόνια που είμαι κριτικός ταινιών και θαυμαστής της καριέρας του Eastwood, έχω δει και διαβάσει αρκετές συνεντεύξεις με τον Eastwood ώστε να πιστεύω ότι δεν είναι αυτός ο εχθρός, και ως κριτικός και ως τετραπληγικός. Όταν ο Morgan Freeman, συμπρωταγωνιστής στο Million Dollar Baby, ερωτήθηκε για τον Eastwood στις 26 Ιανουαρίου στο The Charlie Rose Show, ο σεβασμός του («Μου αρέσει- πολύ») ήταν προφανώς ειλικρινής. Θα έπρεπε να τον ονομάσουμε κι αυτόν ως ενάντια των αναπήρων;
Κατά την επαγγελματική μου γνώμη, ο Eastwood, που γίνεται 75 στις 31 Μαΐου, κάνει τώρα τις καλύτερες, και πιο προκλητικές ταινίες της καριέρας του. Περισσότερο από οποιαδήποτε ταινία έχει κάνει, το Million Dollar Baby έχει πάρει πολύπλοκες και αντικρουόμενες ερμηνείες που είναι σημάδι αριστουργηματικής παραγωγής. Ο σχεδόν ομόφωνος κριτικός έπαινος δεν μπορεί να απορριφθεί έτσι απλά. Προέρχεται από μια προσεχτική εξέταση μιας ταινίας άξια επαίνου.
Κριτικάροντας το Million Dollar Baby από μια καθαρά ηθική οπτική γωνία, ο Jeffrey Overstreet κριτικός του Christianity Today το ονόμασε την «πιο ολοκληρωμένη ταινία», δηλώνοντας ότι «απλά και μόνο επειδή κάποιος χαρακτήρας διαπράττει μια αμαρτία δεν χάνονται όλες οι αρετές της ταινίας, και ακόμα και μια ασύνετη ιστορία μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για μια ικανοποιητική συζήτηση». Αισθάνεστε μήπως ένα θέμα να επαναλαμβάνεται εδώ; Όπως, για παράδειγμα, «Πρέπει να μιλήσουμε»;
Όπως ακριβώς ο Overstreet ονόμασε το Million Dollar Baby «ασύνετο» από μια Χριστιανική άποψη, η αναπηρική κοινότητα έχει ένα νόμιμο παράπονο ενάντια στις «ασύνετες» εικόνες της αναπηρίας στη ταινία. Έχουμε κάθε δικαίωμα να φωνάξουμε, όπως έκανε ο Steve Drake ακτιβιστής του Not Dead Yet σε μια ευρέως διαδεδομένη φράση όπου επιτίθεται ενάντια στη ταινία:
«Αυτή η ταινία είναι μια τετριμμένη, μελοδραματική επίθεση στους ανθρώπους με αναπηρίες», έγραψε ο στην έκθεσή του “Dangerous Times”, στο Ragged Edge. «Απεικονίζει την ανθρωποκτονία σαν ρομαντική φαντασίωση και δίνει συναισθηματική ζωή στην άποψη του «καλύτερα νεκρός παρά ανάπηρος» που κρύβεται στις καρδιές του τυπικού, μη- ανάπηρου, μέλους των θεατών».
Αλλά εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα: Μια απλή εξέταση του Million Dollar Baby σύμφωνα με τα δικαιώματα των αναπήρων αφαιρεί μια πολύπλοκη ταινία στη μία μόνο ερμηνεία που συμφωνεί με την ατζέντα ενάντια στον Eastwood.
Δυστυχώς, γιατί αυτές οι ωμές κριτικές, παρόλο έγκυρες από την οπτική γωνία των δικαιωμάτων των αναπήρων, απορριφθήκαν εύκολα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως μνησίκακες φλυαρίες. Και η ευκαιρία για ανοιχτό διάλογο διακόπηκε σύντομα.
Υπάρχει άλλο ένα θέμα που αξίζει να αναφερθεί εδώ: Εάν πρόκειται να επιτεθούμε στο πιθανώς επικίνδυνο περιεχόμενο του Million Dollar Baby, πρέπει να είμαστε ισάξια προσεκτικοί απέναντι στη θετική και υπέρ-αισιόδοξη απεικόνιση της αναπηρίας, όπως στην πρόσφατη Ιρλανδική κωμωδία «Rory O’Shea Was Here», μια συμβατική δακρύβρεχτη ταινία «της παρηγοριάς».
Ως τετραπληγικός, αναγνωρίζω και εκτιμώ τη λιτανεία των παραπόνων ενάντια στο Million Dollar Baby, αλλά ως κριτικός, εκεί που άλλοι είδαν μόνο μια βεντέτα, εγώ είδα ένα πολύπλοκο ηθικό δράμα, που δεν είχε τις παρηγοριές που έχουμε συνηθίσει να περιμένουμε από το Hollywood. Είδα μια ταινία που δυναμικά εξερεύνησε ένα ηθικό δίλλημα, και τελείωσε με μια βοηθούμενη αυτοκτονία που δεν θα μπορούσε, κατά τη γνώμη μου, να αφαιρεθεί σε μια ωμή κατηγορία του στυλ «Η εκδίκηση του Eastwood».
Από τότε που έγραψα αυτό το άρθρο, έχω δει το Million Dollar Baby τρεις φορές. Η γνώμη μου δεν έχει αλλάξει.
Είστε ελεύθεροι να το ονομάσετε «Η Εκδίκηση του Eastwood», αλλά εγώ έχω επιλέξει να μην το κάνω. Αυτή είναι μια πολύ κυνική γνώμη που δεν μπορώ να μοιραστώ. Ενώ έχει σοβαρά λάθη από την άποψη της αναπηρίας, είναι επίσης αληθινό στους χαρακτήρες του, πλούσιο σε ανθρωπιά, και αρκετά τολμηρό ώστε να αφήσει τους θεατές να σκεφτούν για «την αστάθεια της ζωής και το πώς τη χειριζόμαστε», όπως είπε και ο Eastwood.
Ο ίδιος μπορεί να είναι ανημέρωτος για την καθημερινή πραγματικότητα της αναπηρίας, αλλά είναι παράλογο, αν όχι ανεύθυνο, να προτείνουμε ότι είναι επίτηδες κακόβουλος ενάντια στο σκοπό μας. Παρομοίως, πιστεύω ότι κυρίως ανίδεοι, αναίσθητοι άνθρωποι θα καταλήξουν στο συμπέρασμα «καλύτερα νεκρός παρά ανάπηρος» από το Million Dollar Baby, στη οποία περίπτωση πρέπει να διαφωτιστούν.
Εάν η ταινία του Eastwood μας δίνει το κίνητρο να διδάξουμε κάτι, τότε κατάστρεψε ή υπηρέτησε τον σκοπό μας; Αντί να προκαλούμε τους εαυτούς μας στην ίδια αδιέξοδη διαμάχη μεταξύ «ημών και αυτών», δεν θα ήταν καλύτερα να ξεκινήσουμε ουσιαστικές συζητήσεις μεταξύ των δύο ομάδων που, ας το δεχτούμε, δεν συστήθηκαν ποτέ σωστά;
Ποιος ξέρει; Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αρχίσουν να καταλαβαίνουν.
Από τον Jeff Shannon,
Απόδοση στα Ελληνικά: Στρατή Ελένη, Κοινωνιολόγος.