Στις 16 Ιουνίου ανοίγει τις πύλες του το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Emotion Pictures» με θέμα την Αναπηρία, που διοργανώνει η Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας-Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Με αφορμή αυτή τη σημαντικότατη διοργάνωση συναντήσαμε τον σκηνοθέτη Αντώνη Ρέλλα που πριν δύο χρόνια μας συγκλόνισε με το ντοκιμαντέρ «Αιγαίου κύματα».
Ο Αντώνης Ρέλλας γεννήθηκε το 1971 στην Αθήνα.Τον Ιούνιο του 1989 αποφοίτησε από τα Τ.Ε.Ε. πληροφορικής με την ειδικότητα του προγραμματιστή-αναλυτή.Το 1993 αποφοίτησε από την σχολή κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου με το δίπλωμα της σκηνοθεσίας.Την ίδια χρονιά μετά από τροχαίο ατύχημα χάνει το αριστερό του πόδι και την ικανότητα κίνησης του αριστερού χεριού.
Εργάστηκε στην τηλεόραση του Αντέννα από το 1990 εως το 2005 αρχικά ως βοηθός σκηνοθέτης στα τμήματα ειδήσεων , ενημερωτικών και ψυχαγωγικών εκπομπών. από το 1998 έως το 2005 εργάστηκε στο τμήμα on air promotion/trailers ως σκηνοθέτης μοντέρ.Από το 1990 μέχρι σήμερα δημιούργησε μια ταινία μικρού μήκους “Το καρφί” το 1992 Και τα ντοκιμαντέρ “Είμαι ζωντανός” το 1997“Αιγαίου κύματα” το 2005 “Καλλίστη θύρα” το 2006 επίσης πολλές δημιουργίες του έχουν προβληθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μουσικά video , πειραματικά video ψηφιακά εικαστικά για χρήση σε θεατρικές και μουσικές παραστάσεις .
Τον Απρίλιο του 2001 παρακολούθησε σεμινάρια στο B.B.C Training Center με αντικείμενα την Ψηφιακή άρμοση εικόνας στα συστήματα της AVID.
Εργάστηκες στην ιδιωτική τηλεόραση για 15 χρόνια. Τι ήταν αυτό που σε έκανε να τα παρατήσεις και να στραφείς στη δημιουργία ντοκιμαντέρ;
Βρέθηκα στο ξεκίνημα της ιδιωτικής τηλεόρασης σε έναν σταθμό υψηλού ανταγωνισμού και πέρασα από αρκετά τμήματα (ως βοηθός σκηνοθέτης σε ενημερωτικές εκπομπές,ειδήσεις ,ψυχαγωγικές… ) όμως σε αυτά τα τμήματα δεν είχα την ευκαιρία να είμαι δημιουργικός. Παρόλα αυτά υπήρξε μεγάλο σχολείο για μένα, γιατί έμαθα να είμαι σε ετοιμότητα και να προνοώ καταστάσεις …
Από το 1998 εως το 2005 εργάστηκα στο τμήμα on air promotion/trailer .Εκεί τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά.
Τα trailer είναι το πιο δημιουργικό τμήμα κατά την γνώμη μου μέσα σε έναν τηλεοπτικό σταθμό? μπορείς να δημιουργήσεις μικρά ταινιακια (30-45 δευτερολέπτων) με αρχή μέση και τέλος.
Στο τμήμα αυτό έμεινα 7 χρόνια και το 2005 πήρα την απόφαση να σταματήσω να εργάζομαι στην τηλεόραση γιατί αισθάνθηκα ότι είχα κάνει τον κύκλο μου αλλά παράλληλα, ήμουν ιδιαίτερα απογοητευμένος από την εξέλιξη της ….
Σχεδόν αυθόρμητα στράφηκα στο ντοκιμαντέρ προσπαθώντας να ξεφύγω από την ρηχότητα και τον εύκολο εντυπωσιασμό της τηλεοπτικής εικόνας .
Το ντοκιμαντέρ μπορεί να αφυπνίσει να ενημερώσει να εκπαιδεύσει μπορεί να είναι πραγματικά ζωντανό και να κινείτε στην πρωτοπορία χωρίς να είναι εξαρτημένο από την κυρίαρχη άποψη.
Κάπως έτσι λοιπόν βρέθηκα στο festival ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης με την πρώτη φεστιβαλική μου ταινία τα «Αιγαίου κύματα» .
Γιατί επέλεξες να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ που είχε ως θέμα την αναπηρία;
Με την αναπηρία γνωρίστηκα το 93 όταν, μετά από τροχαίο, έχασα το αριστερό μου κάτω άκρο και την κίνηση του αριστερού μου άνω άκρου.Πρόκειται λοιπόν για ένα θέμα που με απασχολεί ιδιαίτερα και δυστυχώς ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται από την λογοτεχνία, τον κινηματογράφο αλλά κυρίως από την τηλεόραση δεν με εκφράζει, όπως επίσης δεν εκφράζει τους περισσοτέρους ανθρώπους με αναπηρία.
Όσο εργαζόμουν στην τηλεόραση και είχα πρόσβαση στο περιεχόμενο της, αρκετές φορές δημιούργησα θέματα που άπτονται της αναπηρίας με τέτοιο τρόπο που να μην προσβάλλει… Γιατί, κακά τα ψέματα, τις περισσότερες φορές, όταν παρουσιάζονται θέματα αναπηρίας από τη μικρή οθόνη είναι τουλάχιστον προσβλητικά και αναπαραγάγουν έναν και μόνο μύθο, το μύθο της αναπηρικής δυστυχίας…
Θυμηθείτε αν έχετε δει ρεπορτάζ στην τηλεόραση ή έχετε διαβάσει άρθρο στην εφημερίδα που να αναφέρεται σε άνθρωπο με αναπηρία ο οποίος έχει διαπρέψει σε ένα τομέα, χωρίς η αναφορά να επικεντρωθεί στο γεγονός ότι είναι ανάπηρος και χωρίς να εκθειαστεί το κατόρθωμα του ακόμα και να ήταν ασήμαντο…..
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα δακρύβρεχτα ρεπορτάζ που παρουσιάζουν ένα καθηλωμένο σε αναπηρικό αμαξίδιο(ενώ στην πραγματικά θα ήταν καθηλωμένος αν δεν το χρησιμοποιούσε) που η μοίρα του έπαιξε ένα τραγικό παιχνίδι… εστιάζοντας στο δάκρυ του με υπόκρουση μουσικής για κλάματα Για να μη μιλήσουμε για την εμμονή των αρχισυντακτών που όταν αραιά και που παρουσιάζουν αθλητές με αναπηρία αυτό το κάνουν στα κοινωνικά θέματα και όχι στα αθλητικά!!!!
Δυστυχώς, τα στερεότυπα αυτά είναι βαθειά ριζωμένα και οι προκαταλήψεις για την αναπηρία δεν έχουν φυσικά αφετηρία τα σύγχρονα δελτία ειδήσεων. Η ευθύνη ανήκει στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο που δημιούργησαν μια στρεβλή εικόνα του ανθρώπου με αναπηρία. Τα παραδείγματα πολλά: Από τον Moby dick με τον κακό ακρωτηριασμένο καπετάνιο έως τον ζητιάνο του Καρκαβίτσα, η τέχνη έχει, τις περισσότερες φορές, καταγράψει την αναπηρία με αρνητική διάσταση.
Αυτή, λοιπόν, η αντίφαση που βίωνα με έκανε να ψάξω τρόπους να παρουσιάσω μέσα από την τέχνη του ντοκιμαντέρ μια άλλη εκδοχή ….
Την οποία έδωσες μέσα από τα «Αιγαίου κύματα». Πώς αποφάσισες να κάνεις αυτή την ταινία;
Τον Ιούλιο του 2003 δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον Γιάννη Χατζήμπεη (αθλητή με αναπηρία)ο οποίος μου ανακοίνωσε ότι μαζί με τους Σάκη Κωστάρη, Νίκο Πατεράκη και τον Κωνσταντίνο Φύκα σκόπευαν να πραγματοποιήσουν έναν κολυμβητικό μαραθώνιο, ένα χρόνο ακριβώς πριν την έναρξη των Παραολυμπιακων αγώνων της Αθηνάς.Δέχτηκα την πρόσκληση- πρόκληση να συμμετέχω σε ένα τέτοιο εγχείρημα.
Αρχικά αφοσιώθηκα στα καθήκοντα του υπεύθυνου τύπου και ενημέρωσης και στις ανάγκες του μέλους της οργανωτικής επιτροπής,κατά την προετοιμασία όμως αποφάσισα να κινηματογραφήσω αυτό το εγχείρημα.
Οι λόγοι που με ώθησαν σε αυτή μου την απόφαση πολλοί.Το σημαντικότερο όλων η καταλληλότητα της στιγμής.
Εδώ είχαμε να κάνουμε με αθλητές πολύ καλά προετοιμασμένους, αποφασισμένους να διασχίσουν το Αιγαίο και να περάσουν(μέσα από αυτό) και ένα μήνυμα …
Ο μύθος της αναπηρικής δυστυχίας μπορούσε να καταρριφθεί.Ούτε νικητές της ζωής ούτε άτομα με ειδικές ικανότητες ούτε υπεραθλητές.Απλά αθλητές με αναπηρία.
Θεώρησα ότι είναι η καλύτερη συγκυρία με πολύ καλές προϋποθέσεις και τους κατάλληλους ανθρώπους.
μαζί με δυο ψυχωμένους οπερατέρ τον Νίκο Koνιτσιώτη και τον Νίκο Παναγόπουλο ακολουθήσαμε την αποστολή και κάτω από δύσκολες συνθήκες για κινηματογράφηση (φαντασθείτε για κολύμπι) φτάσαμε μετά από πέντε κοπιαστικές αλλά όμορφες ημέρες μέχρι την ολοκλήρωση του εγχειρήματος στην Μήλο.
Στην επιστροφή συνειδητοποιήσαμε το ντοκουμέντο που είχαμε στα χέρια μας και αποφασίσαμε να το πάμε πιο μακριά…
Ακολουθήσαμε τους αθλητές που συμμετείχαν στο εγχείρημα από εκείνη την στιγμή ( Σεπτέμβριος 2003) μέχρι την τελετή της λήξης των παραολυμπιακων αγώνων (Σεπτέμβριος 2004), και κάπως έτσι προέκυψε το ντοκιμαντέρ .
Το οποίο, απ’ ό,τι ξέρω, γυρίστηκε κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες…
Ναι, ήταν δύσκολο τις 5 ημέρες που βρεθήκαμε στο Αιγαίο πάνω σε ιστιοπλοϊκό σκάφος -ειδικά τις δυο πρώτες μέρες μου είχε πολλά μποφόρ- να καταγράψουμε ό,τι διαδραματίζονταν.
Ο χώρος ήταν περιορισμένος και οι γωνιές λήψεις λίγες ,η δυσκολία ήταν η ναυτία που είχαμε όλοι, το νερό που έβρεχε συνέχεια τις μηχανές και ο αέρας που έγινε η αιτία να χάσουμε ένα μικρόφωνο μαζί με το μπουμ μεσοπέλαγα …όμως τα απρόοπτα ήταν αυτά που μας έκαναν να ενσωματωθούμε όλοι στο εγχείρημα και η καταγραφή να είναι μέρος της όλης διαδικασίας.
Σίγουρα για κάποιον φαντάζει ως δυσκολία να ασχοληθεί με ένα θέμα taboo όπως αυτό της αναπηρίας…
Πώς να ρωτήσεις κάποια πράγματα πώς να προσεγγίσεις το θέμα,πώς εστιάζεις στο έλλειμμα, πώς κερδίζεις την εμπιστοσύνη των πρωταγωνιστών για να σου μιλήσουν για κάτι τόσο ιδιαίτερο…Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η φιλία χρόνων με τους πρωταγωνιστές.
Όσον αφορά στο τελικό ύφος της ταινίας, καθοριστικής σημασίας ήταν η μουσική του Κ.βήτα. Εδώ θέλω να πω ότι αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για την ταινία και για εμένα η συμμετοχή αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη στα κύματα του Αιγαίου .
Κατά πόσο τα προσωπικά σου βιώματα καταγράφονται στο έργο σου αυτό;
Δεν έχω καταγράψει προσωπικά στοιχεία αλλά πράγματα που συζητούσαμε χρόνια με τους πρωταγωνιστές .
Γνωρίζω τα παιδιά από το 94 και σε διάφορες συζητήσεις που έχουμε κάνει όλα αυτά τα χρόνια προσπάθησα να εντάξω μέσα στην ταινία κάποιους από τους προβληματισμούς μιας παρέας.. αλήθεια όμως βλέποντας την ταινία αποφορτισμένος τώρα νομίζω ότι έχει πολλά από τα προσωπικά μου βιώματα όμως είναι κάτι που το έκανα αυθόρμητα ,ίσως να λειτούργησα υποσυνείδητα .
Το σπουδαιότερο όμως ήταν το γεγονός ότι βρήκα πολλούς συνοδοιπόρους σε αυτό το ταξίδι …..
το συνεργείο που δουλέψαμε μαζί είναι φίλοι που πίστεψαν και υποστήριξαν το όνειρο μου και τους ευχαριστώ πολύ για αυτό .με χαροποιεί επίσης το γεγονός ότι η ταινία έγινε αποδεκτή από το αναπηρικό κίνημα καθώς επίσης από την πανεπιστημιακή κοινότητα , μάλιστα μετά την προβολή στο παιδαγωγικό τμήμα του αριστοτέλειου πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης μου ζητήθηκε επίσημα κόπια της ταινίας για να αξιοποιηθεί από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές ως εκπαιδευτικό υλικό αυτό αποτελεί την μεγαλύτερη τιμή για το έργο μου .
Τα «Αιγαίου κύματα» δεν σταμάτησαν εκεί. Από την 1η προβολή τους ως σήμερα η ταινία έχει διαγράψει πολύ ενδιαφέρουσα πορεία…
Ναι, μπορούμε να το πούμε. Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2005 στο
7ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Αμέσως μετά διακρίθηκε στο 7ο Διεθνές Πανόραμα Ανεξάρτητων Δημιουργών.
(Καλύτερη μεσογειακή ταινία, διάκριση για την μουσική επένδυση)
Ακολούθησαν προβολές στην Αθήνα
Μουσείο Σπύρος Βασιλείου,
πολιτιστικό κέντρο AshInArt,
Αίθουσα Λόγου και Τέχνης του Κώστα Μπέη .
στα Γιάννενα Θυμωμένα Πορτρέτα,
στην Πάτρα Γυμνός Οφθαλμός ,
στην Καλαμάτα Επικαιρότητα
στην Κρήτη Πανεπιστήμιο Ρεθύμνου.
στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
στον δήμο Χολαργού στον δήμο Χαλανδρίου στην Κομοτηνή αποτέλεσε την επίσημη συμμετοχή της Ελλάδας στο 1 διεθνές φεστιβάλ παραλυμπιακών ταινιών Budapest bridge όπου και απέσπασε το βραβείο φωτογραφίας .
Ας έρθουμε τώρα στο 1ο Διεθνές Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ “emotion pictures” που ανοίγει τις πύλες του σε λίγες μέρες. Πώς προέκυψε η ιδέα μιας τέτοιας διοργάνωσης και ποιος είναι ο σκοπός του συγκεκριμένου φεστιβάλ;
Το 1ο Διεθνές φεστιβάλ ντοκιμαντέρ “Emotion pictures” προέκυψε κατά την διάρκεια της διεθνούς διημερίδας με θέμα άτομα με αναπηρία και Μ.Μ.Ε. που πραγματοποιήθηκε στην γενική γραμματεία επικοινωνίας &ενημέρωσης τον Ιούνιο του 2006.Εκεί, κατά την διάρκεια της διημερίδας, έγινε αντιληπτό ότι ο τρόπος παρουσίασης των ΑμεΑ γίνεται με τέτοιο τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Έτσι ο υπουργός επικρατείας κ. Θ. Ρουσόπουλος πρότεινε την δημιουργία του φεστιβάλ .
Καλλιτεχνική διευθύντρια ανέλαβε η σκηνοθέτις Μαίρη Παπαλιού η οποία πρωτοπόρησε δημιουργώντας την πρώτη ταινία για την αναπηρία το 1977 με το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ ο αγώνας των τυφλών σε πλήρη αντίθεση με την κυρίαρχη άποψη εκείνης της εποχής.Σκοπός του φεστιβάλ είναι να προσελκύσει δημιουργούς που μέσα από την τέχνη του ντοκιμαντέρ θα καταγράψουν και θα αναδείξουν τα θέματα της αναπηρίας.
H απομυθοποίηση μέσα από την τέχνη του ντοκιμαντέρ μπορεί να παρακινήσει τον θεατή να συμμετέχει σε αυτήν την ανθρώπινη εμπειρία και να του αποκαλύψει αυτό που υπάρχει πίσω από αυτό που φαίνεται..
Είναι ευχάριστο διότι η συμμετοχή είναι μεγάλη και από την Ελλάδα και από το εξωτερικό και πιστεύω ότι κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ θα παρουσιαστεί ένα εξαιρετικό δείγμα ντοκιμαντέρ που εστιάζουν στα θέματα αναπηρίας, βάζοντας τα στην πραγματική τους διάσταση.
Τι έχεις να πεις όμως σε όσους ισχυρίζονται ότι η εστίαση στην συγκεκριμένη θεματική μπορεί να είναι και αρνητική…
Το γεγονός ότι υπάρχουν περισσότερα από 20 φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο που έχουν ως αντικείμενο τους την αναπηρία είναι μια απάντηση.Πιστεύω πολύ στην δύναμη που έχει η τέχνη να διαδίδει ιδέες Μέσα από ένα ντοκιμαντέρ μπορείς να αντλήσεις εμπειρίες κα να διδαχτείς μέσα σε 50 λεπτά σπουδαία πράγματα
Μπορούμε να κάνουμε την κοινωνία μας πιο ανθρώπινη και το ντοκιμαντέρ έχει την δύναμη .
Είμαι, λοιπόν, πεπεισμένος ότι ,μέχρι να φτάσουμε σε αυτήν την κοινωνία, είναι θεμιτό και αναγκαίο να υπάρχουν παρόμοια φεστιβάλ αλλά και μέσα από την τηλεόραση, που καλώς ή κακώς είναι το μέσο πληροφόρησης και εκπαίδευσης της μάζας, θα πρέπει να προβάλλονται προγράμματα εξειδικευμένα…τουλάχιστον, μέχρι να φτάσουμε στο επίπεδο της διευρυμένης κοινωνικής αντίληψης οπότε δεν θα τα χρειαζόμαστε….
Ποια είναι τα προσεχή σου σχέδια;
Ετοιμάζω δυο ντοκιμαντέρ ένα για την ελληνική ηλεκτρονική μουσική και παράλληλα προετοιμάζω ένα για την χρήση ουσιών .
Επιμένεις, λοιπόν, στο ντοκιμαντέρ ως τρόπο έκφρασης! Κι όμως, στην Ελλάδα το είδος είναι μάλλον παρεξηγημένο.
Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος για το τι είναι ντοκιμαντέρ.
Το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έχει την τάση να προσελκύει περισσότερο ρεπορτάζ παρά δημιουργικά ντοκιμαντέρ. Αυτό πρέπει να προβληματίσει τους δημιουργούς, νομίζω ότι δεν πρέπει να χάσει τα κινηματογραφικά εκφραστικά του μέσα τον λυρισμό του στον βωμό τής τεκμηρίωσης .
Αν όμως η διεθνής τάση θέλει το ντοκιμαντέρ δημοσιογραφοκεντρικο μάλλον τελικά θα ήταν προτιμότερο το ντοκιμαντέρ του δημιουργού να βρει μια νέα ονομασία….
Στην συνείδηση του κόσμου στην χώρα μας ντοκιμαντέρ είναι οι ταινίες του Κουστώ, του National Geographic και του B.B.C ή τα καλοφτιαγμένα ρεπορτάζ του Michael Moore και οι ταξιδιωτικές περιηγήσεις Ελλήνων δημοσιογράφων.
Το ντοκιμαντέρ του δημιουργού σπάνια βρίσκει προβολή στην μικρή οθόνη και συνήθως μπορείς να τα δεις μόνο σε φεστιβάλ .
Τελικά, ποιο νομίζεις πως είναι το μέλλον του ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι είναι πλέον ο καιρός να ανοίξει μια κουβέντα για το μέλλον του ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα .
Πρώτα πρέπει να γίνει καταγραφή όλων τον προβλημάτων και αναγκών του δημιουργού και έπειτα να ανοίξει ο διάλογος με την πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς.
Γνωρίζω ότι υπάρχουν συνάδελφοι με μεγάλη εμπειρία στον χώρο που ασχολούνται εκτός από τις ταινίες τους και με την διάσωση του ντοκιμαντέρ,
γιατί, όπως έχει πει και ο Patricio Gazman, χώρα χωρίς ντοκιμαντέρ είναι σαν οικογένεια χωρίς φωτογραφικό άλμπουμ.
Κατά πόσο επιδιώκεις την συμμετοχή σου σε διεθνή φεστιβάλ;
Πιστεύω ότι για κάθε δημιουργό είναι σημαντικό να συμμετέχει σε φεστιβάλ στο εξωτερικό .Εκτός ότι είναι εξαγωγή πολιτισμού άσχετα αν η πολιτεία δεν το συνερίζεται στον βαθμό που του πρέπει , είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία συλλογής εμπειριών για τον δημιουργό.
Το να βρεθείς σε ένα διεθνές φεστιβάλ με συναδέλφους από όλο τον κόσμο και να ανταλλάξεις απόψεις είναι πολύ γόνιμο και, όσες φορές το έχω κάνει, επιστρέφω πίσω με περισσότερη όρεξη για δημιουργία .
Αυτές τις μέρες μάλιστα δεχτήκαν το ντοκιμαντέρ μου στο φεστιβάλ Assim Vivemos στην Βραζιλία και ψάχνω τρόπο να πάω….
Αντώνη Σε Ευχαριστούμε για τον Χρόνο που τόσο ευχάριστα μας Χάρισες!
Γράφει ο/η Δήμητρα Ζαχαρή
http://www.koyinta.gr/