«Break a leg!» (Σπάσε ένα πόδι!), λένε οι Αμερικανοί για καλή τύχη, αλλά μόνο τύχη δεν φέρνει αυτό στην πραγματικότητα. Ένα σπασμένο πόδι – κάθε σπασμένο οστό βασικά – μπορεί να σημαίνει μήνες, ή και χρόνια, με σοβαρά προβλήματα. Η συνηθισμένη περίοδος των 6-8 εβδομάδων που χρειάζεται για να αποκατασταθεί ένα σπασμένο οστό, μπορεί να διπλασιαστεί σε ενήλικες που χρησιμοποιούν αναπηρικό αμαξίδιο, εξαιτίας της οστεοπόρωσης.

Η οστεοπόρωση είναι μία ασθένεια που πλήττει τον σκελετό και χαρακτηρίζεται από μειωμένη μάζα στα οστά, καταστροφή του ιστού και αυξημένη ευαισθησία σε κατάγματα. Το Αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης αναφέρει ότι υπάρχουν 10 εκατομμύρια άτομα με οστεοπόρωση στις Η.Π.Α. και άλλα 34 εκατομμύρια με χαμηλή οστική πυκνότητα. Δύο εκατομμύρια είναι άντρες, αν και ο κίνδυνος της οστεοπόρωσης είναι πολύ μικρότερος σε αυτούς.

Η ακινησία, μαζί με τη γήρανση, «φωνάζουν» οστεοπόρωση. Για παράδειγμα, μία έρευνα δείχνει ότι τους πρώτους 18 μήνες μετά από Κάκωση Νωτιαίου Μυελού μειώνεται η οστική πυκνότητα κατά 30%, ακόμα και στους άντρες. Αλλά ένας είναι ο παράγοντας που απογειώνει την οστεοπόρωση, η εμμηνόπαυση.
Οι γιατροί συνιστούν θεραπεία με συμπληρώματα ασβεστίου, με οιστρογόνα ή χωρίς οιστρογόνα.

Αυτές μπορεί ακούγονται καλές επιλογές, αλλά είναι όντως; Υπάρχουν έρευνες που να δείχνουν πόσο αποτελεσματικά είναι αυτά τα φάρμακα σε γυναίκες που δεν έχουν περπατήσει ή σηκωθεί για πολλά χρόνια; Ή σε κάποιες που δεν έχουν περπατήσει πότε; Πώς επιδρούν αυτά τα φάρμακα στο δικό μας σώμα;

Δυστυχώς δεν έχουμε πολλά δεδομένα. Για ακόμη μία φορά, πρέπει εμείς να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας για να βρούμε τί είναι το καλύτερο για μας. Να διαβάσουμε όσο μπορούμε για το θέμα αυτό και να ρωτήσουμε τις γυναίκες της οικογένειάς μας.

Ασβέστιο

Όταν προσπαθούμε να δυναμώσουμε τα οστά μας, το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι το γάλα. Αυτό συνήθως λειτουργεί τις πρώτες τρεις δεκαετίες της ζωής μας, αλλά μετά τα 30 αρχίζει η επιδείνωση. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την ταχύτητα με την οποία εμφανίζεται, όπως το φύλο, η φυλή, η ηλικία, η κληρονομικότητα, το κάπνισμα, η διατροφή και η άσκηση. Η οστεοπόρωση μπορεί επίσης να προκληθεί και από άλλες συνθήκες, όπως η ακινησία.

Άρθρα αναφέρουν πως η γυναίκες με αναπηρία έχουν συνήθως μικρότερη οστική πυκνότητα και μεγαλύτερο κίνδυνο οστεοπόρωσης από μικρή κιόλας ηλικία. Όμως πολλοί γιατροί δεν ασχολούνται με το θέμα της οστεοπόρωσης όταν η ασθενής έχει αναπηρία, με αποτέλεσμα συνήθως οι γυναίκες με αναπηρία να ελέγχονται λιγότερο από τις υπόλοιπες.

Συμπληρώματα ή τροφές με ασβέστιο δεν αρκούν για να αποτρέψουν τη μείωση της οστικής μάζας. Το ασβέστιο πρέπει να απορροφάται. Η βιταμίνη D ενισχύει αυτήν την απορρόφηση όπως επίσης και το μαγνήσιο, η βιταμίνη C, η νιασίνη, ο ψευδάργυρος, το πυρίτιο και το βόριο, τα οποία αποδεδειγμένα καθυστερούν αυτή την μείωση σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

Η υψηλή κατανάλωση πρωτεΐνης, η επεξεργασμένη ζάχαρη και το νάτριο σχετίζονται με την απώλεια ασβεστίου. Μία διατροφή με φρούτα και λαχανικά, ελάχιστα ζωικά λίπη και πρωτεΐνες θεωρείται η καλύτερη σε αυτές τις περιπτώσεις, παρ’ όλο που έρευνες έχουν δείξει ότι τα σπασμένα οστά σε ηλικιωμένους επανέρχονται ευκολότερα όταν προστεθεί στη δίαιτά τους πρωτεΐνη. Προφανώς και πρέπει να βρεθεί μία ισορροπία.

Ακόμα και μία ισορροπημένη διατροφή με όλα τα συμπληρώματα δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται άσκηση. Για την πρόληψη της οστεοπόρωσης συνιστάται συχνή άσκηση με βάρη, ενώ αεροβικές ασκήσεις χαμηλής αντίστασης, όπως το κολύμπι ή το ποδήλατο, δεν φαίνεται να βοηθούν.
Αν δεν γυμναζόμαστε, το ασβέστιο που δεν απορροφάται από τα οστά μας, καταλήγει στους νεφρούς και δημιουργεί πέτρες. Το καλύτερο αντίδοτο είναι η κατανάλωση αρκετού νερού. Τα συμπληρώματα ασβεστίου που συνοδεύουν ένα καλό γεύμα μειώνουν αυτή την πιθανότητα.

Ακόμα όμως και αυτά δεν είναι αρκετά. Το ασβέστιο μειώνει τον ρυθμό φθοράς των οστών, αλλά δεν αποτρέπει την οστεοπόρωση. Με βάση νεότερες έρευνες, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η αντικατάσταση οιστρογόνων είναι το πιο σημαντικό προληπτικό μέτρο κατά της οστεοπόρωσης.

Οιστρογόνα

Για χρόνια, το Premarin ήταν η πρώτη επιλογή στην αντικατάσταση οιστρογόνων. Κατασκευασμένο από τα ούρα εγκύου φοράδας(!), όχι μόνο προλαμβάνει την οστική απώλεια, αλλά βοηθά τις γυναίκες και σε άλλα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης όπως κόπωση, εξάψεις, έλλειψη ενέργειας, κατάθλιψη, απώλεια της λίμπιντο, ξηρό δέρμα, μείωση κολπικών εκκρίσεων, αλλά και στις αλλαγές του βλεννογόνου του κόλπου.

Όμως, το Premarin έχει αρκετά μειονεκτήματα. Οι γυναίκες που το παίρνουν έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου της μήτρας και του μαστού. Για να μειωθεί αυτός ο κίνδυνος προστίθεται προγεστερόνη στη φαρμακευτική αγωγή των γυναικών που δεν έχουν κάνει αφαίρεση μήτρας. Επίσης, όσες λαμβάνουν το Premarin παίρνουν βάρος, μιας και τα οιστρογόνα αναγκάζουν το σώμα να κάνει κατακράτηση υγρών, κάτι που κανείς μας δεν χρειάζεται! Αυτό το φάρμακο δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από άτομα με ιστορικό θρομβώσεων στα πόδια τους.

Υπάρχει επίσης το ζήτημα της διάρκειας της χρήσης. Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1993 στο New England Journal of Medicine έδειξε ότι η βραχυπρόθεσμη χρήση των οιστρογόνων κατά την εμμηνόπαυση δεν προστατεύει επαρκώς κατά της οστεοπόρωσης. Η μελέτη εξέτασε την οστική πυκνότητα σε γυναίκες 75 ετών και άνω, και διαπίστωσε πολύ μικρή διαφορά μεταξύ των γυναικών που είχαν πάρει οιστρογόνα για 10 χρόνια ή και λιγότερο, και εκείνων που δεν είχαν λάβει καμία ορμονική θεραπεία.
Τα οιστρογόνα λειτουργούν καλά προληπτικά, μόνο εάν λαμβάνονται για πολλά χρόνια – όσο πιο πολύ, τόσο πιο καλά. Για την πρόληψη της οστεοπόρωσης, για παράδειγμα, μια γυναίκα πρέπει να χρησιμοποιήσει τα οιστρογόνα συνεχώς για τουλάχιστον 7 χρόνια. Το 95% των γυναικών που ακολουθούν κάποια ορμονοθεραπεία, κάνουν συνήθως 3 χρόνια λήψης ή λιγότερο, που δεν επαρκούν για να φανεί οποιαδήποτε θετική επίπτωση στα οστά τους.

Είναι πλέον συνήθης πρακτική να δίνουν οιστρογόνα στις γυναίκες που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο οστεοπόρωσης – περίπου μία στις δύο γυναίκες στις ΗΠΑ. Συνιστώνται ιατρικά τεστ οστικής πυκνότητας και τουλάχιστον 10 χρόνια λήψη οιστρογόνων, ξεκινώντας από την εμμηνόπαυση, για τα άτομα με εύθραυστα οστά. Για να επωφεληθεί μια γυναίκα τα πλήρη οφέλη των οιστρογόνων, θα πρέπει να εκθέσει τον εαυτό της σε πολλά χρόνια πιθανών παρενεργειών.

Designer οιστρογόνα (SERMs – selective estrogen receptor modulators)

Αυτά τα οιστρογόνα είναι κατασκευασμένα ώστε να έχουν κάποιες, αλλά όχι όλες τις ιδιότητες των οιστρογόνων. Χρησιμοποιούν, για παράδειγμα, τα οιστρογόνα που συνδέονται με την καρδιά ή τα οστά, αλλά όχι με αυτά του στήθους ή της μήτρας. Έτσι, θεωρητικά, δεν αυξάνεται και ο κίνδυνος καρκίνου στα συγκεκριμένα σημεία.

Το πιο δημοφιλές σκεύασμα της κατηγορίας αυτής είναι το Evista (υδροχλωρική ραλοξιφαίνη). Ήδη συνταγογραφείται για γυναίκες που έχουν παρουσιάσει μείωση οστικής πυκνότητας. Παρ’ όλα αυτά, η εταιρεία προειδοποιεί τις γυναίκες που χρησιμοποιούν αμαξίδιο: «Η ακινησία για πολύ καιρό αυξάνει τον κίνδυνο θρομβώσεων. Το Evista μπορεί να πολλαπλασιάσει αυτόν τον κίνδυνο. Σταματήστε να το παίρνετε τουλάχιστον 3 μέρες πριν από κάποιο προγραμματισμένο χειρουργείο ή πριν από κάποια προσχεδιασμένη μεγάλη ακινησία. Αρχίστε το πάλι όταν επιστρέψετε στις κανονικές σας δραστηριότητες.»

Αν οι εξάψεις είναι ο κύριος λόγος που θέλετε να πάρετε οιστρογόνα, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι σε κλινικές δοκιμές, το 28,7% των γυναικών που πήραν το Evista παραπονέθηκαν για εξάψεις.
Σε γενικές γραμμές, το Evista αυξάνει την πυκνότητα στα οστά, 2 με 3 εκατοστά, και μειώνει την πιθανότητα πρώτου κατάγματος στη σπονδυλική στήλη κατά 55%.

Διφωσφονικά

Το Fosamax (alendronate sodium / αλενδρονάτη νάτριο) είναι ένα μη ορμονικό φάρμακο, της τάξεως των διφωσφονικών, το οποίο αποτρέπει τη μείωση οστικής πυκνότητας. Έχει αρκετές παρενέργειες και πολλοί οργανισμοί δεν το αντέχουν, αλλά δίνεται σε γυναίκες που δεν επιτρέπεται να πάρουν οιστρογόνα.

Η έρευνα υποδεικνύει ότι το Fosamax είναι το ίδιο αποτελεσματικό με τη θεραπεία αντικατάστασης ορμονών, και πολύ πιο αποτελεσματικό από το Evista. Αποδεδειγμένα αυξάνει την οστική πυκνότητα 2-4% και αποτρέπει τη φθορά των οστών και στους άντρες.

Αλλά και αυτό το φάρμακο έρχεται με αρκετούς περιορισμούς. Πρέπει να ληφθεί μόλις σηκωθεί ο χρήστης το πρωί, ο οποίος πρέπει να παραμείνει σε όρθια ή καθιστή θέση για 30 λεπτά μετά τη λήψη. Το χάπι πρέπει να καταναλωθεί ολόκληρο με ένα ποτήρι γεμάτο νερό – αυστηρά. Κάτι που δεν μπορεί να το κάνει όλος ο κόσμος.

Αξίζει το ρίσκο; Δεν είναι ένα σύντομο πείραμα, αλλά μία δέσμευση ζωής. Σε μία έρευνα, αντικατέστησαν τα 20 mg Fosamax που έπαιρναν οι συμμετέχουσες, μετά από 2 χρόνια, με placebo. Τον τρίτο χρόνο άρχισαν σταδιακά να χάνουν οστική μάζα, κάτι που υποδηλώνει ότι ίσως χρειάζεται να παίρνουν το φάρμακο εφ’ όρου ζωής. Υπάρχουν ενδείξεις ότι, το εν λόγω σκεύασμα, ενσωματώνεται στον σκελετό μετά από πολλά χρόνια λήψης, αν και οι γιατροί δεν είναι σίγουροι ότι αυτό είναι ασφαλές. Όπως γενικά τα διφωσφονικά, έτσι και το Fosamax, μπορεί να προκαλέσει ναυτία και δυσκολία στην κατάποση. Μία άλλη σοβαρή παρενέργεια είναι πιθανή βλάβη στον οισοφάγο, που, σε μερικές περιπτώσεις, απαιτεί νοσηλεία. Αν και αυτές οι περιπτώσεις είναι λίγο σπάνιες, προκαλούν ανησυχία σ’ αυτούς που έχουν ήδη αναπνευστικά προβλήματα, δυσκολία κατάποσης, τραχειοστομία ή κίνδυνο άπνοιας.

Το Calcitriol, άλλο ένα διφωσφονικό που πωλείται με την ονομασία Rocaltrol) είναι ένα μείγμα βιταμίνης D και ρυθμιστή ασβεστίου. Πρώιμες έρευνες αποδεικνύουν ότι αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου και την οστική πυκνότητα στη σπονδυλική στήλη και στους βραχίονες. Άλλα φάρμακα που περιέχουν ετιδρονάτη/etidronate (Didronel) και παμιδρονάτη/pamidronate (Aredia) φαίνεται να μειώνουν τα κατάγματα των σπονδύλων, αλλά δεν έχουν εγκριθεί ακόμα από τον Οργανισμό Φαρμάκων (FDA) για θεραπεία κατά της οστεοπόρωσης.

Η Calcitonin, η οποία προέρχεται από τον σολωμό, είναι ένας τύπος ορμόνης που ενεργοποιεί την παραγωγή οστού και είναι εγκεκριμένο από το FDA για την αποτροπή περαιτέρω απώλειας οστικής μάζας σε γυναίκες που έχουν ήδη οστεοπόρωση. Ένα πλεονέκτημα αυτής της ορμόνης είναι οι αναλγητικές της ιδιότητες, οι οποίες βοηθούν στην ανακούφιση του πόνου των οστών, που σχετίζεται με την οστεοπόρωση. Είναι διαθέσιμη σε μορφή ρινικού σπρέι ή ενέσιμη.
Οι παρενέργειες σχετίζονται με πονοκέφαλους, ζαλάδες, διάρροια, εξανθήματα και ναυτία. Οι κοκκινίλες στο δέρμα είναι πιο συχνές στην ενέσιμη μορφή, ενώ οι ρινορραγίες, η ιγμορίτιδα και η φλεγμονή της ρινικής μεμβράνης, στη μορφή σπρέι. Όμως πολλοί αναπτύσσουν αλλεργικές αντιδράσεις ή ανοχή στο φάρμακο, όταν το παίρνουν για περισσότερο από ένα χρόνο.

Άλλες εναλλακτικές

Τα προϊόντα σόγιας (εκτός από τη σάλτσα σόγιας/soy sauce) είναι πλούσια σε ένα είδος οιστρογόνου που ονομάζεται φυτοοιστρογόνο.

Η δεϋδροεπιανδροστερόνη/dehydroepiandrosterone (DHEA) είναι μία ορμόνη και πρόδρομος των οιστρογόνων και των ανδρογόνων σε μη αναπαραγωγικό ιστό. Σε μία έρευνα, αυξήθηκε η οστική πυκνότητα του μηριαίου οστού κατά 2 εκατοστά σε γυναίκες που έβαζαν κρέμα με 10% ορμόνη στους γοφούς τους για ένα χρόνο. Χρειάζονται όμως περισσότερες έρευνες για να προσδιοριστούν οι κίνδυνοι. Η δοσολογία διαφέρει για τους άντρες από τις γυναίκες και απαιτούνται συχνές εξετάσεις αίματος για να ελέγχονται τα επίπεδα της ορμόνης.

Για 30 χρόνια το φθοριούχο νάτριο ήταν γνωστό για τη διέγερση των κυττάρων που «χτίζουν» τα οστά. Όμως εγκαταλείφθηκε μόλις έρευνες απέδειξαν ότι δεν μειώνει τα κατάγματα. Από την άλλη, θεραπείες με συνδυασμό φθοριούχου νατρίου (αργής απελευθέρωσης) και συμπληρώματα κιτρικού ασβεστίου φαίνεται να ενισχύουν την οστική πυκνότητα στη σπονδυλική στήλη και να μειώνουν τον κίνδυνο καταγμάτων.

Υπάρχουν πολλές επιλογές διαφορετικών μορφών του ίδιου φαρμάκου. Η επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας βασίζεται στην υγεία και τον τρόπο ζωής του καθενός.

Με λίγα λόγια…

Για άτομα με αναπηρία, η οστεοπόρωση δεν είναι παρενέργεια μόνο της γήρανσης, είναι και αποτέλεσμα της ακινησίας. Παρ’ όλα αυτά, οι παραδοσιακές θεραπείες μοιάζουν είτε επικίνδυνες είτε αναποτελεσματικές για εμάς.

Το ασβέστιο δεν απορροφάται αν δεν ασκηθεί πίεση στα οστά από ενεργή άσκηση με βάρη, που είναι σχεδόν αδύνατη για τους περισσότερους από εμάς που έχουμε σοβαρές αναπηρίες. Η ορμονοθεραπεία, όπως το Premarin, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου στη μήτρα και το στήθος. Το Evista (designer οιστρογόνο), δεν πρέπει αν λαμβάνεται από άτομα σε ακινησία, ενώ το Fosamax πρέπει να καταπίνεται ολόκληρο με ένα ποτήρι νερό, όσο κανείς βρίσκεσαι σε όρθια ή καθιστή θέση, για 30 λεπτά.

Με όλα όσα έχει καταφέρει να προσφέρει μέχρι σήμερα η σύγχρονη ιατρική – από τη Retin-A μέχρι το Viagra – εμείς μένουμε πίσω. Τί να μας κάνει το νεανικό δέρμα ή η καλή λίμπιντο αν ο σκελετός μας αρχίζει αν καταρρέει;
Φαίνεται λοιπόν πως υπάρχουν περισσότερα προβλήματα απ’ ότι λύσεις. Δεν έχουμε παρά να ελπίζουμε πως θα έρθει η μέρα που θα βρεθεί η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την μείωση της οστεοπόρωσης στις γυναίκες με περιορισμένη κινητικότητα, αλλά και η μέρα που αυτή η γνώση θα είναι έτοιμη και προσβάσιμη από τους γιατρούς μας.

Είναι επομένως σημαντικό να ψάξει ο καθένας μας μόνος του τις διαθέσιμες επιλογές και να τις συζητήσει με τον γιατρό του στην προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την υπέρτατη αναπηρία: τα γηρατειά.

Άλλες μορφές θεραπείας

Υπάρχουν κι άλλες πιθανές μορφ]ές θεραπείας για την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης και την επιδείνωσή της κατά την εμμηνόπαυση, αλλά όλες έχουν μειονεκτήματα και δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες μελέτες για τις επιπτώσεις και τις παρενέργειές τους σε ανθρώπους με αναπηρία.
Για παράδειγμα:

Διφωσφονικά

• Boniva: μία μηνιαία ταμπλέτα που χορηγείται από το στόμα και που μπορεί να αυξήσει την οστική μάζα και να μειώσει τα κατάγματα. Δεν πρέπει να το πάρετε αν έχετε οισοφαγικά προβλήματα ή αν δεν μπορείτε να μείνετε όρθιοι ή έστω καθιστοί για μία ώρα συνέχεια. Κάποιες παρενέργειες περιλαμβάνουν δυσκολία στην κατάποση και στην πέψη. Δεν υπάρχουν στοιχεία για μακρόχρονη χρήση ή ποια είναι η επιθυμητή διάρκεια χρήσης.
• Actonel: ένα καθημερινό φάρμακο που χορηγείται για την αύξηση της πυκνότητας των οστών και βοηθά στη μείωση των πιθανοτήτων ενός κατάγματος. Εάν έχετε οισοφαγικές διαταραχές, αν δεν μπορείτε να κάτσετε ή να σταθείτε όρθιοι για 30 λεπτά ή να πιείτε ένα γεμάτο ποτήρι νερό, τότε δεν συνιστάται. Μέσα στις παρενέργειες είναι και οι πόνοι στο στομάχι, στη μέση, στα οστά και τις αρθρώσεις. Δεν έχουμε στοιχεία για τη διάρκεια της θεραπείας.
• Relcast: μία ετήσια ενδοφλέβια θεραπεία που ενδυναμώνει και προστατεύει τα οστά. Αυτή η αγωγή πρέπει να συνδυάζεται με καθημερινή λήψη ασβεστίου και βιταμίνης D. Μπορεί, όμως, να προκαλέσει προβλήματα στους νεφρούς ή πόνο στους μύες και στις αρθρώσεις. Δεν υπάρχουν στοιχεία για μακροχρόνια χρήση ή πόσο χρόνο πρέπει να διαρκέσει η αγωγή για καλύτερα αποτελέσματα.

SERMs

• Forteo: μία καθημερινή ένεση που βοηθά στην ανάπλαση των οστών. Ενημερώστε τον γιατρό σας για οποιαδήποτε ασθένεια μπορεί να έχετε στα οστά πέρα από την οστεοπόρωση. Με αυτές τις ενέσεις μπορεί να προκληθεί πόνος στις αρθρώσεις και ναυτία. Δεν προτείνεται χρήση άνω των 2 ετών.
• ProliaTM: μία ένεση που γίνεται κάθε 6 μήνες και βοηθά στην ενδυνάμωση του σκελετού. Οι κύριες παρενέργειες είναι ο πόνος στη μέση και οι ουρολοιμώξεις. Επίσης, μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό και να καταβάλει άτομα που έχουν ήδη αδύναμο οργανισμό. Δεν υπάρχουν στοιχεία για παρατεταμένη χρήση.

Περιορίστε τα κατάγματα!

Η ηλικία μας μπορεί να είναι ο σημαντικότερος παράγοντας της οστεοπόρωσης αλλά, σε οποιαδήποτε ηλικία, πρέπει να προστατεύουμε τα οστά μας σε κάθε περίπτωση.

–> Έλεγχος του καθίσματος: Φρόντιζε πάντα να κάθεσαι σωστά και να είναι προστατευμένα τα άκρα σου. Να νιώθεις σταθερός, ώστε να μην κινδυνεύεις να πέσεις ή να μπλεχτείς κάπου.
–> Τσέκαρε τον περιβάλλοντα χώρο: Απέφυγε τις απότομες στροφές και φρόντιζε να ξέρεις ανά πάσα στιγμή αν υπάρχει κάτι γύρω σου που μπορεί να σε εμποδίσει ή να πέσεις πάνω του στην πορεία. Η κατανόηση των χωροταξικών περιορισμών είναι το κλειδί στην άνετη μετακίνηση.
–> Σκέψου πριν μεταφερθείς: Σιγουρέψου ότι το κάθισμά σου είναι σταθερό, ακινητοποιημένο και ότι το σημείο μεταφοράς είναι κοντά. Πάρε ένα παραπάνω λεπτό να σκεφτείς σε τί μπορεί να μπλεχτείς εσύ ή τα ρούχα σου κατά τη διάρκεια της μεταφοράς.
–> Προσοχή στο ντύσιμο: είτε αυτό γίνεται πάνω στο κάθισμά σου είτε όχι, χρειάζεται σαφώς κάποιες παραπάνω κινήσεις και μανούβρες. Πάρε τον χρόνο σου ώστε να βεβαιωθείς ότι είσαι σταθερός και στο σωστό σημείο.
–> Προσοχή στις διατάσεις: μην λυγίζεις ή γυρνάς το σώμα σου απότομα ή έντονα, γιατί αυτό επιβαρύνει τον σκελετό σου.

Πηγή: newmobility.com
Απόδοση στα ελληνικά: Θάλεια Κιούση
Περιοδικό Αυτονομία – www.disabled.gr – Ιούλιος 2012