ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ
Παρουσίαση του Νομοσχεδίου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας από τον Υπουργό Δικαιοσύνης ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΑΠΑΛΗΓΟΥΡΑ (Ζάππειο, 25-11-2005)
Επιλέξαμε συμβολικά τη σημερινή μέρα, που συμπίπτει να είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, για να δώσουμε στη δημοσιότητα και στο δημόσιο διάλογο ένα πραγματικά νέο νομοθέτημα. Ένα σχέδιο νόμου το οποίο θέτει τον δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων ενός προβλήματος που – για την κοινωνία μας – συνιστά σε μεγάλο βαθμό θέμα-ταμπού:
Τα φαινόμενα βάναυσης συμπεριφοράς κατ’ εξακολούθηση μέσα στην οικογένεια δεν αποτελούν, προφανώς, τον κανόνα. Οι εξαιρέσεις, ωστόσο, δεν είναι και τόσο σπάνιες… Δεν είναι και τόσο σπάνιες οι περιπτώσεις όπου η οικογενειακή εστία μεταβάλλεται σε πεδίο καταπάτησης των ατομικών δικαιωμάτων, βιασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Το πρόβλημα είναι υπαρκτό. Το γνωρίζουμε. Οφείλουμε, ως σύγχρονη Πολιτεία και κοινωνία, να το συζητήσουμε. Οφείλουμε πάνω απ’ όλα να το αντιμετωπίσουμε.
Οι ρυθμίσεις του νομοσχεδίου αυτού αντανακλούν μια συγκεκριμένη φιλοσοφία και συγκλίνουν σ’ ένα θεμελιώδη στόχο: την καταπολέμηση των ακραίων φαινομένων αυθαιρεσίας και αυταρχισμού μέσα στην οικογένεια – και την ελληνική οικογένεια. Φαινομένων που, μοιραία, αναπαράγονται στην κοινωνία – και την ελληνική κοινωνία…
Ο πραγματικός πολιτισμός σε μια σύγχρονη χώρα προϋποθέτει σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των μελών του κοινωνικού συνόλου, σχέσεις βασισμένες στην ατομική αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση. Αλλά ένας τέτοιος, επί της ουσίας δημοκρατικός πολιτισμός δεν μπορεί να χτισθεί στην κοινωνία αν δεν θεμελιωθεί πρώτα στην οικογένεια.
Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά ευαίσθητο το πεδίο στο οποίο κινείται το νομοθέτημα αυτό. Κάποιοι θα κρίνουν ίσως ότι δεν προχωρήσαμε αρκετά μακριά. Άλλοι θα μας προσάψουν, αντίθετα, ότι το παρακάναμε! Σε κάθε κοινωνία, σε κάθε εποχή, διασταυρώνονται διάφορες αντιλήψεις και νοοτροπίες, εμμονές και προκαταλήψεις, ευαισθησίες και αντανακλαστικά…
Αναζητώντας τη χρυσή τομή, επιδιώξαμε ταυτοχρόνως: και το ευρωπαϊκό κεκτημένο να ενσωματώσουμε, και τις σταθερές της ελληνικής κοινωνίας να σεβασθούμε, και απέναντι στη σύγχρονη πραγματικότητα να μη στρουθοκαμηλίσουμε. Στο πλαίσιο αυτό, το νομοσχέδιο αποβλέπει:
• στην περιφρούρηση της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας και της αυτοδιάθεσης του ατόμου εντός των οικογενειακών τειχών
• στην προστασία της σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας του παιδιού
• στην οριοθέτηση ενός υγιούς οικογενειακού περιβάλλοντος.
Το νομοθέτημά μας, παρότι περιορισμένο θεματικά, εισάγει 4 κρίσιμες μεταρρυθμιστικές τομές, στις οποίες θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα:
1. Για πρώτη φορά, καθιερώνεται ο πρωτοπόρος θεσμός της δικαστικής διαμεσολάβησης, που υλοποιεί την απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ε.Ε. του Μαρτίου 2001, προκειμένου για εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας πλημμεληματικού χαρακτήρα – όχι για βαριά εγκλήματα, δηλαδή για κακουργήματα. Ο νέος αυτός θεσμός αποτελεί έκφραση της συνταγματικής υποχρέωσης της Πολιτείας για προστασία της οικογένειας. Δράστης και θύμα καλούνται ενώπιον του αρμόδιου εισαγγελέα ή του δικαστηρίου προκειμένου να καταβληθούν όλες οι δυνατές προσπάθειες για την αποκατάσταση της αρμονικής συμβίωσης και της οικογενειακής ειρήνης.
2. Για πρώτη φορά, αντιμετωπίζεται πλέον ως έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας ο εξαναγκασμός σε συνουσία χωρίς την ελεύθερη βούληση και των δύο συζύγων, σύμφωνα με τα ισχύοντα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
3. Για πρώτη φορά, απαγορεύεται ρητά η σωματική βία σε βάρος ανηλίκων ως μέσο σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής τους. Η χώρα μας εναρμονίζεται έτσι με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καθώς και με τη δημόσια θέση του Συνηγόρου του Πολίτη.
4. Για πρώτη φορά, όλο το πλέγμα των μέτρων εφαρμόζεται και στις περιπτώσεις σταθερής συμβίωσης μεταξύ ανδρός και γυναικός χωρίς γάμο.
Εξάλλου, με το νομοσχέδιο θεσπίζονται 6 νέες εγκληματικές συμπεριφορές που μέχρι σήμερα δεν θεωρούνταν καν αξιόποινες πράξεις σε ενδοοικογενειακό επίπεδο. Συγκεκριμένα:
5. Τιμωρούνται με ιδιαίτερη αυστηρότητα πράξεις ενδοοικογενειακής βίας που τελούνται ενώπιον ανηλίκου σε βάρος άλλου μέλους της οικογένειάς του, καθώς είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι παρόμοιες πράξεις σφραγίζουν ανεξίτηλα τα παιδιά, που εν συνεχεία ως ενήλικες αναπαράγουν στη μεγάλη πλειονότητά τους τα ίδια βίαια πρότυπα στις δικές τους οικογένειες.
6. Με ιδιαίτερη αυστηρότητα επίσης τιμωρούνται οι πράξεις ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος εγκύου.
7. Αντίστοιχη αυστηρότητα προβλέπεται σε περιπτώσεις πράξεων ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος μέλους της οικογένειας που δεν μπορεί να υπερασπισθεί τον εαυτό του (υπερήλικες, ανάπηροι, ασθενείς κ.λ.π.).
8. Επιβάλλεται βαρειά ποινή αν το θύμα είναι ανήλικος – στην περίπτωση μεθοδευμένης πρόκλησης έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία.
9. Αντίστοιχη ποινή προβλέπεται σε περίπτωση πρόκλησης ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος.
10. Επισύρει, ακόμη, ποινικές κυρώσεις κάθε προσπάθεια εκφοβισμού ή δωροδοκίας μαρτύρων, οι οποίοι εξετάζονται στο πλαίσιο αστικής ή ποινικής δίκης για υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας, ώστε να παρέχεται ουσιαστική δικαστική προστασία στο θύμα.
Για πρώτη φορά, εξάλλου:
11. Η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας συνιστά πλέον μαχητό τεκμήριο κλονισμού του γάμου, όπως η περίπτωση της μοιχείας, διγαμίας και επιβουλής της ζωής.
Βασικός στόχος είναι, όμως, και η ενεργή κοινωνική προστασία, στήριξη και συμπαράσταση στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Προς τούτο:
12. Προβλέπεται η υποχρέωση της αστυνομίας να ενημερώνει το θύμα για τις δυνατότητες παροχής πλήρους ηθικής και της αναγκαίας υλικής συμπαράστασης από τους υφιστάμενους Προνοιακούς και Κοινωνικούς φορείς της Πολιτείας, που αναλαμβάνουν την κοινωνική στήριξη των κακοποιηθέντων μέσα στην οικογένεια με τηλεφωνική γραμμή άμεσης κοινωνικής βοήθειας – αριθμός τηλεφ. 197 –, κέντρα κοινωνικής στήριξης, συμβουλευτικούς σταθμούς, ξενώνες φιλοξενίας, υπηρεσία διαχείρισης κρίσεων (όπως ενδεικτικά: Εθνικό Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας – ΕΚΑΚΒ –, 2 Συμβουλευτικοί Σταθμοί Κακοποιημένων Γυναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, Γραφείο Ισότητας του Δήμου Αθηναίων, Κέντρο Στήριξης Οικογένειας Αρχιεπισκοπής, Ξενώνας Δήμου Αθηναίων, Ξενώνας Αρχιεπισκοπής, Ιατροπαιδαγωγικοί Σταθμοί, Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων, Εισαγγελία Ανηλίκων, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, διάφορα Σωματεία και Εστίες κ.ά.).
13. Υποχρεούνται οι δάσκαλοι και καθηγητές των δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων, καθώς και οι υπεύθυνοι των Μονάδων Προσχολικής Αγωγής, να ενημερώνουν αμέσως τις εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές, όταν διαπιστώνουν σωματική κακοποίηση μαθητή τους από μέλος της οικογένειάς του.
14. Προβλέπεται η αυτεπάγγελτη ποινική δίωξη του δράστη και η υποχρεωτική εφαρμογή της αυτόφωρης διαδικασίας.
15. Προβλέπεται επίσης η δυνατότητα επιβολής από το δικαστήριο συγκεκριμένων περιοριστικών όρων με σκοπό την προστασία του θύματος και των άλλων μελών της οικογένειας.
16. Απαγορεύεται η δημοσιοποίηση των στοιχείων του δράστη και του θύματος κατά το στάδιο της προδικασίας, ώστε να αποτραπεί ο στιγματισμός της οικογένειας – και ιδιαίτερα των παιδιών – στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
17. Προβλέπεται επιμήκυνση του χρόνου παραγραφής των εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος ανηλίκου, έτσι ώστε να αποτρέπεται το ενδεχόμενο ατιμωρησίας του δράστη.
18. Παρέχεται απαλλαγή από τα δικαστικά έξοδα για τις άμεσα απαιτούμενες νομικές διαδικασίες στο θύμα ενδοοικογενειακής βίας, εφόσον βρίσκεται σε προσωρινή αδυναμία να κινήσει τις προβλεπόμενες νομικές διαδικασίες για την προστασία του.
Επιπλέον, αυστηροποιούνται οι ποινές για ορισμένες ήδη ποινικά κολάσιμες συμπεριφορές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, τιμωρούνται βαρύτερα:
19. Η πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης και η πρόκληση βαριάς σωματικής ή διανοητικής πάθησης από βάναυση συμπεριφορά.
20. Η πρόκληση σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας ενός μέλους της οικογένειας από άλλο μέλος.
21. Η ενδοοικογενειακή παράνομη βία ή απειλή με στόχο τον εξαναγκασμό του θύματος σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή.
Παραδίδω σήμερα το πλήρες κείμενο του νομοσχεδίου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, για κοινωνική διαβούλευση: στις γυναίκες συναδέλφους μου της Ν.Δ. κατ’ αρχήν – οι οποίες πρώτες επεσήμαναν με ιδιαίτερη ευαισθησία την ανάγκη αυτής της νομοθετικής πρωτοβουλίας και κατέθεσαν τις σχετικές προτάσεις τους.
Αλλά αποδίδουμε ιδιαίτερη σημασία στη δημόσια διαβούλευση για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. Θέλουμε και οφείλουμε να ακούσουμε τι λέει η κοινωνία!
Το πλήρες κείμενο του νομοσχεδίου αποστέλλεται σήμερα όχι μόνο σε όλα τα κόμματα αλλά και στους ενδιαφερόμενους φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις κ.λ.π., προκειμένου να έχουν το χρόνο να το μελετήσουν και να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους εντός μηνός πριν κατατεθεί στη Βουλή.
Προσβλέπω σε μια ευρεία, νηφάλια και ουσιαστική συζήτηση, που δεν θα δώσει λαβή σε καμιά από τις αιτίες που τροφοδοτούν τη βία στις κοινωνίες μας: την άγνοια, το φανατισμό, την τυφλή προκατάληψη…
Πρέπει ακόμη να ευχαριστήσω τη Γενική Γραμματεία Ισότητας του Υπουργείου Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και ειδικά τη Γενική Γραμματέα κ. Ευγενία Τσουμάνη για τις πολύτιμες προτάσεις που επεξεργάσθηκε, μεγάλο μέρος των οποίων περιλαμβάνεται στο νομοσχέδιο αυτό. Και ακόμα, το Συνήγορο του Πολίτη κ. Καμίνη για τις δικές του ιδιαίτερα χρήσιμες προτάσεις που επίσης συμπεριλήφθηκαν.
Ιδιαίτερα θερμά επιθυμώ τέλος να ευχαριστήσω τα μέλη της ειδικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής που επεξεργάστηκε αυτό το νομοσχέδιο: τον Πρόεδρό της, Αντεισαγγελέα Εφετών Ισίδωρο Ντογιάκο – σήμερα βρίσκεται δυστυχώς στην έδρα –, την Επίκουρη Καθηγήτρια Δήμητρα Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, τον Βοηθό Συνήγορο του Πολίτη Γεώργιο Μόσχο, τον Λέκτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαο Λίβο, την Εγκληματολόγο Ειρήνη Φερέτη, τη Δικηγόρο Παρασκευή Ζάρκου, και τον συνεργάτη της Υπουργού Παιδείας, Πολιτικό Επιστήμονα Εμμανουήλ Παπάζογλου. Δούλεψαν εντατικά και ουσιαστικά.
Έτσι ολοκληρώσαμε ένα Σχέδιο Νόμου το οποίο συνιστά, πιστεύω, μια πνοή αλλαγής στο ευρύτερο πεδίο των οικογενειακών σχέσεων