Αποτελεί ο πόνος στην πλάτη και τους ώμους αναπόφευκτη συνέπεια της χρήσης του αναπηρικού αμαξιδίου για τα άτομα με κάκωση νωτιαίου μυελού;
Η Jennifer Hastings δεν το πιστεύει αυτό και έχει ξεκινήσει αγώνα για να αλλάξει τον τρόπο σκέψης των ασθενών, των προμηθευτών και κατασκευαστών αναπηρικών καροτσιών.
Η Hastings είναι φυσιοθεραπεύτρια με ειδικότητα στην αποκατάσταση κακώσεων νωτιαίου μυελού, εδώ και 13 χρόνια. Έχει κάνει διαλέξεις και εκτενείς συγγραφικές εκδόσεις σχετικά με το θέμα, και είναι διεθνώς αναγνωρισμένη.
Ο λόγος για τον οποίο ο πόνος είναι πολύ συνηθισμένος στους ασθενείς με Κ.Ν.Μ., οφείλεται, σύμφωνα με την Hastings, στο γεγονός ότι «έχουμε παραμελήσει τον σκελετό, και αντιμετωπίζουμε τα άτομα με νευρολογικές παθήσεις – Κ.Ν.Μ., εγκεφαλικό, παρκισονικούς – σαν να έχουν μόνο νευρικό σύστημα». Πιστεύει ότι εφιστώντας την προσοχή στον σκελετό και στην κατάλληλα ευθυγραμμισμένη στάση, μπορούμε να ανακουφίσουμε ή να αποφύγουμε πολλά από τα προβλήματα που δημιουργεί ο μυοσκελετικός πόνος.
Ο προφανής σκοπός μιας αναπηρικής καρέκλας για τα άτομα με Κ.Ν.Μ. είναι η κινητικότητα. Όμως μια λιγότερο αναγνωρισμένη ανάγκη είναι η ισορροπία και η αντικατάσταση των αδύναμων (ή απόντων) μυών του κορμού όταν τα άτομα κάθονται ή δραστηριοποιούνται. «Όταν δεν χρησιμοποιείς τους μυς του κορμού (κοιλιακούς και εκτείνοντες ραχιαίους), όπως στον τραυματισμό του αυχένα», λέει η Hastings, «δεν έχεις άγκυρα στο αμαξιδιο σου».
Για να είναι πιο σταθερά τα άτομα αυτά, σπρώχνουν την πλάτη προς τα πίσω και τους γλουτούς προς τα εμπρός στο κάθισμα. «Αυτό προσφέρει σταθερότητα», λέει η Hastings, «αλλά δεν μπορείς να κάθεσαι όλη μέρα έτσι, χωρίς τελικά να αντιμετωπίσεις προβλήματα πόνου από τη στάση αυτή».
Η παραδοσιακή 90/90 αναπηρική καρέκλα (κάθισμα παράλληλο με το πάτωμα, ψηλή πλάτη σε γωνία 90 μοιρών με το κάθισμα) δημιουργεί, από την πρώτη κιόλας μέρα, προβλήματα πόνου στα άτομα, λόγω της στάσης αυτής, ισχυρίζεται η Hastings. «Πολλά αμαξίδια προκαλούν τέτοια προβλήματα στα άτομα με Κ.Ν.Μ., και αυτό είναι ανεπίτρεπτο».
Η κατασκευή των παραδοσιακών αμαξιδίων, «που χρησιμοποιούνται ακόμα στα ιατρικά κέντρα», με το οπίσθιο μέρος να φτάνει έως το πάνω μέρος της πλάτης και το κάθισμα να είναι σε ορθή γωνία με το πάτωμα, έχει σαν αποτέλεσμα το άτομο να γλιστρά τους γλουτούς του προς τα εμπρός και να ρίχνει το κεφάλι μπροστά. Έτσι η σωστή ευθυγράμμιση αυτιού – ώμου – ισχίων δεν είναι εφικτή.
Ένας τρόπος για να αυξηθεί η ισορροπία, είναι να ξαπλώσουμε την πλάτη προς τα πίσω ή να γείρουμε το κάθισμα. Με αυτόν τον τρόπο αν και καταφέρνουμε να στηρίξουμε την πλάτη, εντούτοις ο λαιμός πέφτει προς τα εμπρός, πράγμα που γρήγορα θα προκαλέσει κόπωση, και είναι επώδυνο για τους μυς του αυχένα.
Όταν στεκόμαστε ή καθόμαστε, η σωστή ευθυγράμμιση αυτιού – ώμου – ισχίων επιτρέπει τη διατήρηση των φυσιολογικών καμπύλων της σπονδυλικής στήλης. Αυτή η ευθυγράμμιση είναι η πιο σωστή, διότι «προϋποθέτει τη λιγότερη μυϊκή εργασία», εξηγεί η Hastings. Λιγότερη μυϊκή εργασία σημαίνει λιγότερος κόπος και πόνος, και περισσότερη λειτουργικότητα.
Φυσιολογικά, η σπονδυλική στήλη κλίνει προς τα έξω στη θωρακική περιοχή (μέση πλάτη), και προς τα μέσα στην αυχενική και οσφυϊκή.
Η Hastings πιστεύει ότι η διατήρηση και υποστήριξη των φυσιολογικών κλίσεων της σπονδυλικής στήλης, επιτρέπει περισσότερη ισορροπία και σωστά ευθυγραμμισμένη στάση στο κάθισμα. Αυτό επιτυγχάνεται με το να διατηρούμε την πλάτη του καθίσματος σε ορθή (ή περίπου ορθή) γωνία σε σχέση με το πάτωμα, ενώ χαμηλώνουμε το ύψος της ελαφρώς κάτω από την κλίση της θωρακικής περιοχής, και προσέχουμε ώστε η βάση να εφάπτεται στην οσφυϊκή περιοχή και να γέρνει το κάθισμα μπροστά, για να σχηματίζεται οξεία γωνία λίγο μικρότερη από 90 μοίρες.
Συχνά, το χαμήλωμα της πλάτης βρίσκει αντίθετους πολλούς ειδικούς. Πολλοί γιατροί διαφωνούν, λέγοντας ότι δεν πρέπει η πλάτη να είναι τόσο χαμηλή – τα άτομα φαίνονται σαν να είναι ζελέδες!, μας λέει η Ηastings . «Με αυτόν τον τρόπο όμως προσπαθώ να αξιοποιήσω όση δύναμη διαθέτει το άτομο». Σε πολλές περιπτώσεις βρήκε ότι διατηρώντας τη φυσιολογική θωρακική κλίση και ενισχύοντας τη στήριξη στην οσφυϊκή περιοχή, προσφέρεται σταθερότητα, χωρίς να επηρεάζεται η ευθυγράμμιση.
Τους ίδιους στόχους έχει και για τους πρόσφατα τραυματισμένους, που δοκιμάζουν το πρώτο τους καρότσι όταν είναι ακόμα στο νοσοκομείο. «Ξεκινώ με την πλάτη λίγο ψηλότερα και με μεγαλύτερη κλίση από ό,τι κανονικά (στους μακροχρόνιους τραυματίες), αναφέρει η Hastings. «Σταδιακά, το ύψος της πλάτης θα χαμηλώσει, κι η γωνία θα γίνει πιο οξεία».
Την ίδια άποψη έχει και για τους χρήστες δυναμικών αμαξιδίων.
Παρά το ότι η ψηλή πλάτη είναι χρήσιμη για την επίτευξη δραστηριοτήτων που χρειάζονται δύναμη, καθώς και για την οδήγηση, «μπορουμε να την προσαρμόσουμε στο ύψος της φυσιολογικής θωρακικής κλίσης», λέει. Το μυστικό είναι να υποστηριχθεί η οσφυϊκή περιοχή και να πέσει η πλάτη προς τα πίσω στη θωρακική περιοχή, επιτρέποντας έτσι τη φυσιολογική κλίση της σπονδυλικής στήλης.
Η Ηastings αλλά και πολλοί ασθενείς της έχουν παρατηρήσει ότι η βελτίωση της στάσης πάνω στο καρότσι έχει αντίκτυπο και στην εμφάνιση τους. Σε μια περίπτωση, μια γυναίκα πήγε σπίτι της έπειτα από την προσαρμογή του καροτσιού της από την Hastings σε μια πιο φυσιολογική θέση κι η οικογένεια της αμέσως διαπίστωσε τη διαφορά. Τα παιδιά της είπαν ότι φαινόταν ψηλότερη, ενώ ο άντρας της είπε ότι του φαινόταν πιο λεπτή. Η σωστή στάση έχει σχέση και με τη ματαιοδοξία.
Η Ηastings προειδοποιεί επίσης τους ασθενείς σχετικά με τις κακές συνήθειες που αφορούν στη στάση του σώματός τους στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Για παράδειγμα, οι χρήστες υπολογιστών, που τοποθετούν το πληκτρολόγιο πολύ μακριά, με αποτέλεσμα να χώνονται μέσα στο κάθισμα ώστε να μην σκύβουν μπροστά. Το πληκτρολόγιο θα πρέπει να τοποθετηθεί κοντά σας ώστε να το φτάνετε, λέει η Ηastings. Αν χρησιμοποιείται το πληκτρολόγιο όλη τη μέρα, συστήνω να δένεστε με μια ζώνη ώστε να στηρίζεστε καλύτερα. Το σταύρωμα των ποδιών όταν δακτυλογραφούμε στρίβει τον κορμό και εμποδίζει τη κυκλοφορία αν παραμένετε έτσι πολύ ώρα. Πρέπει να ρυθμίζετε τη στάση σας πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μέρας, συνεχίζει η Ηastings. Είναι καλό να αλλάζετε θέση σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Το μακρύ μαξιλάρι κατακλίσεων είναι ένα άλλο κοινό λάθος που αφορά στα αναπηρικά αμαξίδια. Πρόσφατα, το τυποποιημένο μήκος του μαξιλαριού αυξήθηκε στις 18 ίντσες (πολύ μακρύ για τους περισσότερους, εκτός από τα πολύ ψηλά άτομα), διότι πιστεύεται ότι με αυτό τον τρόπο κατανέμεται η πίεση σε μεγαλύτερη περιοχή και μειώνεται ο κίνδυνος κατακλίσεων. Η Ηastings όμως πιστεύει ότι το πολύ μακρύ κάθισμα καθιστά αδύνατη την σωστή στάση. Εκτός κι αν είστε πολύ ψηλός, σας αναγκάζει να μεταφέρετε τους γλουτούς μπροστά και να γέρνετε τη λεκάνη σας πίσω. Το κάθισμα δεν θα πρέπει να είναι πιο μακρύ από την απόσταση μεταξύ του κάτω μέρους της πλάτης και του σημείου που κάμπτονται τα γόνατα. Μπορεί έτσι να μάθετε μια νέα τεχνική στις μεταφορές σας ή να μειώσετε την πίεση, λέει η Ηastings, αλλά η σωστή στάση δεν ευνοείται. Η κακή στάση προκαλεί πόνο.
Πως όμως η κακή στάση προκαλεί αυτόν τον πόνο;
Ο πόνος δημιουργείται όταν ζητάμε από τους ενεργούς μυς να κάνουν μια δουλειά για την οποία δεν είναι σχεδιασμένοι, αντικαθιστώντας τους παράλυτους μυς, εξηγεί η Hastings. Υπάρχουν δυο είδη μυών, οι στατικοί (υπεύθυνοι για τη στάση του σώματος) κι οι κινητικοί (υπεύθυνοι για την κινητικότητα). Κι οι δυο ομάδες συνεργάζονται. Στην παράλυση, λιγοστεύουν οι μυς που μπορούν να εργαστούν, κι αυτοί που απομένουν χρειάζεται να κάνουν δουλειά για την οποία δεν είναι σχεδιασμένοι φυσιολογικά. Ζητώντας από τους κινητικούς μυς να κάνουν τη δουλειά των στατικών, και αντιστρόφως, έχουμε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πόνου και κόπωσης. Επιπροσθέτως, αν οι μυς αυτοί κάνουν διαφορετική δουλειά, δεν μπορούν να είναι διαθέσιμοι για την εργασία που είναι σχεδιασμένοι. Αυτή η κατάσταση μειώνει τη λειτουργικότητα.
Επίσης, οι μυς έχουν ένα συγκεκριμένο μήκος όπου μπορούν να λειτουργήσουν. Έτσι, όταν τεντώνουν ή βραχαίνουν αφύσικα, γίνονται σταδιακά και πιο αδύναμοι. Η κακή στάση διαμορφώνει και καθορίζει την μυϊκή δυσλειτουργία.
Το μυστικό, λοιπόν, είναι να βεβαιωθούμε ότι το αμαξίδιο είναι κατάλληλα κατασκευασμένο ώστε να προσφέρει την απαιτούμενη στήριξη και σταθερότητα στον κορμό, ώστε οι μη παράλυτοι μυς να μην κουράζονται και να μην προκαλούν πόνο κάνοντας υπερβολική ή λάθος δουλειά. Πρέπει να προσέχουμε τον σκελετό, ώστε οι μυς να δουλεύουν κανονικά, λέει η Ηastings.
Του Russell P. Shuttleworth, Ph.D.
Μετάφραση: Πάνος Ζουρνατζίδης, Εργοθεραπευτής, allejestem@hotmail.com