Εάν σκεφτόμασταν απλά και καθημερινά θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει τα πολλά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από το λάθος προσανατολισμό των «προγραμμάτων» που έχουν εκπονηθεί κατά καιρούς από τις κυβερνήσεις και από τα ασφαλιστικά ταμεία. Ένα από τα σοβαρότερα λάθη που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες είναι οι κατευθύνσεις και ο προσανατολισμός που έχει πάρει η «βοήθεια στο σπίτι» με αποτέλεσμα και η δουλειά της υποστήριξης των ανθρώπων που έχουν ανάγκη από αυτά τα προγράμματα να μην γίνεται αλλά και να μην ανοίγουν νέες θέσεις εργασίας, αφού αυτά τα προγράμματα αποδεικνύονται εν τέλει απολύτως άχρηστα.
Χρειάζεται απλή σκέψη για να γίνει κατανοητό το λάθος στην σύλληψη και κατά συνέπεια απλοϊκότητα στο σχεδιασμό:
Για ποιο λόγο δημιουργούνται τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι»; Ο καθένας θα απαντήσει πως ο ελάχιστος στόχος τους είναι η υποστήριξη των καθημερινών υλικών αναγκών των γερόντων μέσα στο σπίτι τους.
Τι χρειάζονται οι γέροντες ώστε να υποστηριχθούν για να πιάνουν τόπο τα χρήματα; Η απάντηση είναι απλή, καθημερινή και γνωστή σε όλους όσους έχουν εν ζωή παππούδες ή γονείς μεγάλης ηλικίας. Ο γέροντας χρειάζεται να υποστηριχθεί για να διεκπεραιώσει κάποιες καθημερινές υλικές ανάγκες και δραστηριότητες που δεν μπορούν να διεκπεραιωθούν χωρίς υποστήριξη.
Ποιες είναι αυτές οι υλικές καθημερινές ανάγκες; Όλοι μας καταλαβαίνουμε πως αλλάζουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και από γέροντα σε γέροντα. Οι ανάγκες μπορεί να είναι η καθαριότητα της κατοικίας μία ή δύο φορές την εβδομάδα, το σουπερμάρκετ, το μαγείρεμα συνηθισμένου φαγητού ή φαγητού που εντάσσεται σε κάποια ειδική δίαιτα, η υγιεινή του σώματος και ενδεχομένως κάποια επιπλέον υποστήριξη σε τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας που συναντώνται πιο σπάνια.
Τί άνθρωποι χρειάζονται για να διεκπεραιώσουν αυτά τα καθήκοντα; Η απάντηση είναι υπερβολικά απλή: Κανένα από αυτά τα καθήκοντα δεν αποτελεί επιστημονικό αντικείμενο. Χρειάζονται προσωπικοί βοηθοί χωρίς καμία εξειδίκευση.
Θα είναι διαθέσιμη η υποστήριξη όταν χρειάζεται; Εάν και εφόσον η οργάνωση αυτών των προγραμμάτων μπορούσε να γίνει με στέρεες βάσεις τότε ανεπιφύλακτα θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη η υποστήριξη συνεχώς.
Ποιος θα συντονίσει την διεκπεραίωση των εργασιών; Στην Ελλάδα αυτή η απάντηση δίνεται σχεδόν αυτόματα αφού ποτέ δεν υπήρξε έλλειψη συντονιστών και διευθυντών αλλά με μια διαφορά: Ένας συντονιστής μπορεί να συντονίσει 50, 100, 150 διαφορετικές ενέργειες καθημερινά σε αντίστοιχες κατοικίες ισάριθμων χρηστών. Δεν πρέπει όμως να συμβαίνει το αντίθετο: Για κάθε εργαζόμενο να αντιστοιχούν 150 συντονιστές και 200 επιστημονικά στελέχη.
Χρειάζεται να γίνει καταγραφή των δικαιούχων και των αναγκών τους; Εάν και εφόσον η καταγραφή δεν έχει οικονομικό κόστος θα μπορούσε να γίνει αλλά στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να ξοδεύονται εκατομμύρια επί εκατομμυρίων για καταγραφές και πότε ένα ευρώ για την ικανοποίηση των αναγκών που έχουν καταγραφεί. Επειδή όμως ποτέ κανένα από τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» δεν είχε απεριόριστες δυνατότητες και πόρους γι’ αυτό δεν υπήρξε ποτέ η ανάγκη για καταγραφή των δικαιούχων. Μια απλή διαφήμιση, πολύ χαμηλού κόστους, θα είχε πολύ μεγαλύτερη ανταπόκριση από τις αντίστοιχες διαφημίσεις που κάνουν οι πιτσαρίες στην ίδια περιοχή.
Υπάρχει λόγος να περιοριστεί μια τέτοια υπηρεσία μόνο σε γέροντες; Ένας τέτοιος αποκλεισμός θα μπορούσε να γίνει (όπως και έγινε) μόνο από ανθρώπους που δεν έχουν επαφή με το χρήμα ή ακόμη καλύτερα που διαχειρίζονται το τζάμπα χρήμα και στην περίπτωση των προγραμμάτων «βοήθεια στο σπίτι» επί χρόνια ολόκληρα έγινε διαχείριση τσάμπα χρήματος. Για ποιο λόγο να καταγράψεις τους χρήστες που δεν έχεις τους πόρους και το μηχανισμό για να εξυπηρετήσεις;
Θα έπρεπε να συμμετέχουν οικονομικά οι χρήστες στο κόστος παραγωγής των υπηρεσιών; Ο σχεδιασμός των προγραμμάτων θα έπρεπε εκ κατασκευής να γίνει με στόχο την υποστήριξη των χρηστών που είναι σε θέση να υποστηρίξουν οικονομικά τις υπηρεσίες που καταναλώνουν. Ταυτόχρονα θα έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος για τους τρίτους πληρωτές όπως για παράδειγμα τη συμμετοχή των ασφαλιστικών ταμείων και των ασφαλιστικών εταιρειών. Εάν μια τέτοια υπηρεσία παρουσίαζε κέρδη τότε αυτά τα κέρδη θα μπορούσαν να επενδυθούν στην παροχή δωρεάν υπηρεσιών σε χρήστες που δεν έχουν οικονομική δυνατότητα. Ακολουθώντας την ακριβώς αντίθετη πορεία ακρωτηριάστηκε ο επιχειρηματικός κλάδος και συρρικνώθηκαν οι ευκαιρίες απασχόλησης στον επαγγελματικό τομέα της υποστήριξης.
Διεθνώς οι υπηρεσίες «βοήθεια στο σπίτι» θεωρούνται ένας από τους 20 κορυφαίους τομείς για επιχειρηματική δραστηριότητα. Σε αυτό έχουν καταλήξει όλοι οι μελετητές (διεθνώς) και όλα τα εξειδικευμένα έντυπα για την επιχειρηματικότητα και την ιδιωτική οικονομία.
Πώς κατόρθωσε η Ελλάδα να υπονομεύσει ένα τόσο κερδοφόρο και υποσχόμενο επαγγελματικό και επιχειρηματικό κλάδο χρειάστηκε πάρα πολλή προσπάθεια και τεράστιους όγκους διαστροφής.
Τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» αρχικά δόθηκαν στην τοπική αυτοδιοίκηση και διορίστηκαν οι κολλητοί. Πολύ απλά και καθημερινά κανένας διευθύνων δεν μπορεί να στείλει «κολλητό» δημάρχου ή βουλευτή για δουλειά αλλά και κανένας «κολλητός» δεν κάνει τα χαρτιά του σε κρατική δουλειά εάν πρόκειται να εργαστεί. Στις κρατικές δουλειές υπάρχουν πολλοί υποψήφιοι για τον απλό λόγο ότι η εργασία είναι προαιρετική και το ωράριο δεν αποτελεί προϋπόθεση.
Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα ήταν η επιλογή των ειδικοτήτων: Τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» έχουν στελεχωθεί με πλεόνασμα επιστημονικών στελεχών (κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, κοινωνιολόγων) που είναι απολύτως άχρηστα και δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τους στόχους των προγραμμάτων. Οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι, πρώτα έχουν ανάγκη την φυσική υποστήριξη των άμεσα βιοτικών καθημερινών αναγκών και ύστερα από ψυχολογική ή κοινωνική υποστήριξη ανεξαρτήτως από το εάν είναι γέροντες, ΑμεΑ ή επιστημονικά επαγγελματικά στελέχη.
Στην πράξη υποστηρίχθηκαν οι άμεσα βιοτικές καθημερινές υλικές ανάγκες των επαγγελματικών στελεχών για ένα σχετικά υψηλό μισθό από επαγγελματικό ρόλο υψηλού κύρους χωρίς ένταση εργασίας και απαιτητικά καθήκοντα άλλα οι ανάγκες των χρηστών (γερόντων, ΑμεΑ) περιορίστηκαν στην σύνταξη των προτάσεων για χρηματοδότηση των προγραμμάτων ή των απολογισμών των προγραμμάτων προς τις διαχειριστικές αρχές που εκ του νόμου έχουν την εποπτεία των προγραμμάτων.
Οι ωφελούμενοι επί χρόνια ολόκληρα ήταν απλώς το άλλοθι για να απορροφηθούν ευρωπαϊκά ή άλλα κονδύλια.
Το περιοδικό Αυτονομία (το πρώην περιοδικό ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ) όλα αυτά τα χρόνια έχουν ολοκληρωμένη ενημέρωση για αυτά που γίνονται, αλλά είναι πλέον βέβαιο πως ο οποιοσδήποτε επαγγελματίας θα μπορούσε να διαψεύσει τους ισχυρισμούς σε αυτό το κείμενο.
Όμως η πραγματικότητα είναι αμείλικτη και τους διαψεύδει αυτόματα:
Συχνά πυκνά η λειτουργία των προγραμμάτων «βοήθεια στο σπίτι» σταματούσε εξαιτίας της έλλειψης χρηματοδότησης αλλά η διακοπή της λειτουργίας αυτών των προγραμμάτων και κατά συνέπεια των υπηρεσιών που παρέχουν δεν είχε κάποια συνέπεια στην επιβίωση των χρηστών.
Εάν συνέβαινε μια αντίστοιχη διακοπή στη χρηματοδότηση των αντίστοιχων προγραμμάτων στις Ηνωμένες πολιτείες, στον Καναδά, στην Αυστραλία, στη νέα Ζηλανδία, στη βόρεια Ευρώπη, τότε μέσα σε δεκαπέντε ημέρες θα είχαν πεθάνει όλοι ή σχεδόν όλοι οι χρήστες.
Τι σημαίνει αυτό το παραπάνω; Ο καθένας μπορεί να καταλάβει πώς τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» ήταν απαραίτητα ενδεχομένως για όλους εκτός από τους χρήστες τους. Οι χρήστες μπορούσαν και χωρίς τα προγράμματα βοήθειας. Εάν τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» ήταν έστω και λίγο χρήσιμα στους ίδιους τους χρήστες η διακοπή τους θα σήμαινε «επανάσταση» όπως συμβαίνει σήμερα με τις καθυστερήσεις των ΚΕΠΑ.
Πώς είναι δυνατόν είκοσι χρόνια προγραμμάτων να μην έχει ακουστεί ποτέ από κανένα χρήστη τίποτα με εξαίρεση κάποιους χρήστες που φαίνονταν καθοδηγούμενοι; Στο http://news.disabled.gr/ υπάρχει αρχείο ειδήσεων από το Νοέμβριο του 2003 μέχρι σήμερα και σχεδόν όλα τα δελτία τύπου για την έναρξη και τη διακοπή αυτών των προγραμμάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτά τα δελτία τύπου καλύπτεται με ασυνήθιστη επιμέλεια και σχολαστικότητα ο προϋπολογισμός, οι θέσεις εργασίας, τα θαύματα που θα προκύψουν (ώστε έμμεσα να θαυμάσει ο αναγνώστης τις επιτυχίες των πολιτικών προϊσταμένων) και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις διακοπής της χρηματοδότησης να προβάλλονται τα συμφέροντα των χρηστών. Στα δελτία τύπου κανείς δεν ασχολήθηκε με τους χρήστες όταν ανακοινώνονται τα νέα προγράμματα ενώ γίνονται δραματικές αναφορές στις ανάγκες των χρηστών μόνο όταν πρόκειται για διακοπή της χρηματοδότησης των προγραμμάτων επειδή πιστεύουν ότι έτσι μπορούν να εκμεταλλευτούν την ευαισθησία της ελληνικής κοινωνίας, λες και η κοινωνία απαρτίζεται από διαφορετικούς ανθρώπους από τα επαγγελματικά στελέχη των προγραμμάτων και γι’ αυτό είναι ευαίσθητη (άλλος νεοελληνικός μύθος που τείνει να καταργηθεί).
Για να μπορέσει ο αναγνώστης να συγκρίνει τα προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι» στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μπορεί να διαβάσει εκατοντάδες κείμενα για την ανεξάρτητη διαβίωση που βρίσκονται online στο http://www.disabled.gr/ και καταγράφουν την ιστορία της ανεξάρτητης διαβίωσης και της προσωπικής βοήθειας των τελευταίων είκοσι χρόνων διεθνώς.
Φίλοι και φίλες, τα ελλείμματα στην υποστήριξη των γερόντων, των ΑμεΑ και των άλλων μειονοτήτων του πληθυσμού που έχουν ανάγκη από υποστήριξη δεν οφείλονται ούτε στα γεράματα ούτε στην αναπηρία ούτε στην ανικανότητα. Οφείλονται στην έλλειψη υποστήριξης από επαγγελματίες βοηθούς και από υποστηρικτικά δίκτυα. Λεφτά δόθηκαν πολλά για πάρα πολλά χρόνια αλλά δεν έπιασαν τόπο και το χειρότερο οικοδόμησαν τεράστια δομικά εμπόδια που σήμερα χρειάζονται πολλά λεφτά για να κατεδαφιστούν όλα αυτά που οικοδομήθηκαν με επίσης πολλά λεφτά.
Δεν είναι καιρός για γκρίνια ούτε για διαμαρτυρίες για το πόσο κακό είναι το περιοδικό Αυτονομία, το http://www.disabled.gr/ και ο γράφων. Το μόνο που χρειάζεται είναι αλλαγή νοοτροπίας, στάσης, παραγωγικού και διαχειριστικού μοντέλου, επιχειρησιακών προτύπων.
Πώς θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αξιόπιστα, χρήσιμα και αποτελεσματικά προγράμματα που να παρέχουν βοήθεια σε ανθρώπους στο σπίτι τους; Η απάντηση έχει δοθεί εδώ και είκοσι πέντε χρόνια σε όλα τα μέρη του κόσμου: Οι χρήστες «χρηματοδοτούνται» για την απασχόληση προσωπικών βοηθών και με δική τους ευθύνη οργανώνουν το νοικοκυριό τους. Η αξιολόγηση των χρηστών και των ωρών υποστήριξης γίνεται καταρχήν με εμπειρικά κριτήρια από κοινωνικούς λειτουργούς μια φορά το εξάμηνο. Οποίος χρήστης αποτύχει να διαχειριστεί προς όφελος του εαυτού του αυτά τα χρήματα υποχρεούται να ανεχθεί την ετεροδιαχείριση της επιβίωσης του από κάποιο ίδρυμα. Όποιος χρήστης θέλει να καταναλώνει απλοποιημένες διαδικασίες έχει τη δυνατότητα να αγοράζει τις υπηρεσίες που έχει ανάγκη από κερδοσκοπικές ή μη κερδοσκοπικές εταιρείες βοηθών αντίστοιχες με τα ελληνικά προγράμματα «βοήθεια στο σπίτι».
Είναι αλήθεια πως το 80% των χρηστών προτιμά τα ιδρύματα (ακόμη και στο εξωτερικό). Το 20% προτιμά να αγοράζει υπηρεσίες από εταιρείες προσωπικών βοηθών. Είναι εξίσου αλήθεια πως οι χρήστες που αναλαμβάνουν την ευθύνη της επιβίωσης τους και των λαθών τους είναι λιγότεροι από το 3%. Αλλά με ένα τέτοιο σύστημα παρέχεται η ελευθερία της επιλογής και το κυριότερο: Εξασφαλίζεται η επιβίωση με πολύ μικρότερη επιβάρυνση στα ασφαλιστικά ταμεία και στον φορολογούμενο.
Ο επαναπροσανατολισμός των κοινωνικών δαπανών είναι αναγκαίος και πρέπει να γίνει αμέσως.
Αλλιώς δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Η Ελλάδα δεν έβαλε ποτέ το χέρι στην τσέπη ούτε για τους γέροντες ούτε για τα ΑμεΑ. Ότι έγινε ήταν επιδοτούμενο από την Ε.Ε. ξεκινούσε τη λειτουργία του μόνο όταν έπεφτε το ρευστό και διέκοπτε τη λειτουργία του όταν σταματούσε το ρευστό. Μη φανταστείτε ποτέ πως τον επόμενο αιώνα η Ελλάδα θα έχει αλλάξει και πως ο Έλληνας θα βάλει το χέρι στην τσέπη για να χρηματοδοτήσει τα υποστηρικτικά δίκτυα. Όπως στο παρελθόν έτσι και στο μέλλον οτιδήποτε πρόκειται να γίνει υπέρ των γερόντων και υπέρ των ΑμεΑ στην Ελλάδα θα γίνει με την έξωθεν χρηματοδότηση και εάν δεν υπάρξει έξωθεν χρηματοδότηση απλώς θα παραληφθεί…
Από εμάς εξαρτάται η χρηματοδότηση των υποστηρικτικών δικτύων. Από εμάς εξαρτάται και ο θάνατος των ανικάνων να αυτοεξυπηρετηθούν σαν την καλαμιά στον κάμπο.
Περιοδικό Αυτονομία, http://www.disabled.gr/, Μάιος, 2013.