Η διατήρηση μιας υγιούς σεξουαλικής ζωής μετά από μια κάκωση νωτιαίου μυελού αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για πολλούς ανθρώπους. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια ένας μεγάλος αριθμός ερευνών έχει παρατηρηθεί στον τομέα αυτό. Αν και στο παρελθόν η γνώση σχετικά με τα άτομα με κάκωση νωτιαίου μυελού περιοριζόταν μόνο στους άντρες και τη στυτική λειτουργία, πρόσφατες μελέτες έχουν παρουσιάζουν τις συνέπειες της κάκωσης και στις γυναίκες.
Επιπλέον, πρόσφατα αποτελέσματα ερευνών σχετικά με τη στειρότητα μετά από μια κάκωση νωτιαίου μυελού επέτρεψε στους επαγγελματίες να προσεγγίσουν με αισιοδοξία τα πρόσφατα τραυματισμένα άτομα για τις σεξουαλικές τους δυνατότητες. Αυτό το άρθρο προσφέρει μια βασική αναθεώρηση σχετικά με τη σεξουαλική λειτουργία μετά από μια κάκωση νωτιαίου μυελού και των συνεπειών αυτής στους ασθενείς. Σήμερα, η σεξουαλική δυσλειτουργία μπορεί να αντιμετωπιστεί φαρμακευτικά, π.χ. Viagra, αν και πολλά εξαρτώνται από το πόσο έχει επηρεαστεί η σεξουαλική λειτουργικότητα.
Σεξουαλική Ανταπόκριση
Οι συνέπειες μιας κάκωσης νωτιαίου μυελού στη σεξουαλική ανταπόκριση, καθορίζονται βασικά από το κατά πόσο ατελής ή πλήρης είναι η κάκωση, και από το αν η βλάβη έχει επηρεάσει την άνω ή κάτω ζώνη των κινητικών νευρώνων του ιερού πλέγματος της σπονδυλικής στήλης. Το αν η κάκωση θεωρηθεί πλήρης ή ατελής, καθορίζεται από το αν υπάρχει εκούσια συστολή του πρωκτού κι αν παρατηρείται αισθητικότητα στη γύρω περιοχή του ορθού εντέρου.
Δεδομένου ότι οι άντρες έχουν εξωτερικά γεννητικά όργανα, πολλές μελέτες έχουν χρησιμοποιηθεί για να εξακριβώσουν τις συνεπειες στη στύση και εκσπερμάτωση, ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης. Σε άντρες με πλήρη βλάβη νωτιαίου μυελού και βλάβη των άνω κινητικών νευρώνων του ιερού τους πλέγμα, εμφανίζεται απώλεια της ψυχογενούς(1) στυτικής λειτουργίας σε συνδυασμό με τη διατήρηση του στυτικού αντανακλαστικου {Bors και Comarr 1960}. Σε άτομα με ατελή βλάβη των άνω κινητικών νευρώνων, διατηρείται η αντανακλαστική λειτουργία, ωστόσο κάποια άτομα μπορεί να εμφανίζουν και ψυχογενή στυτική λειτουργικότητα. Για τα άτομα με βλάβη των κάτω κινητικών νευρώνων του ιερού πλέγματος, έχει αποδειχθεί ότι το 25% από αυτούς έχουν ψυχογενή στύση, ενώ κανένας τους δεν παρουσιάζει αντανακλαστική στύση. Με ατελή βλάβη των κάτω κινητικών νευρώνων του ιερού πλέγματος, πάνω από το 90% των ατόμων εμφανίζουν κάποια μορφή στυτικής λειτουργίας.
Παλαιότερες αναφορές υποθέτουν ότι κι η γυναικεία σεξουαλική λειτουργία επηρεάζεται παρόμοια με την αντρική, κι έτσι η ψυχογενής ή αντανακλαστική λίπανση της μήτρας θα εξαρτηθεί από το επίπεδο και το βαθμό της βλάβης στη σπονδυλική στήλη. Πρόσφατες εργαστηριακές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες με πλήρη βλάβη νωτιαίου μυελού και βλάβη των άνω κινητικών νευρώνων του ιερού πλέγματος διατηρούν την ικανότητα της αντανακλαστικής λίπανσης, ενώ χάνουν την δυνατότητα της ψυχογενούς {Sipski και Aleaxander 1995a}. Επιπλέον, οι έρευνες σε γυναίκες με ατελή κάκωση, στο επίπεδο Θ11-Ο1, και βλάβη των άνω κινητικών νευρώνων έδειξαν ότι η διατήρηση της ικανότητας της αίσθησης στην κλειτορίδα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρόγνωση της ικανότητας ψυχογενούς λίπανσης. Περισσότερες έρευνες για να επιβεβαιώσουν τις επιπτώσεις της κάκωσης νωτιαίου μυελού σε γυναίκες με βλάβη κάτω από το επίπεδο του Θ6 έχουν προγραμματιστεί στο μέλλον.
Η δυνατότητα εκσπερμάτωσης είναι εμφανώς μειωμένη στους άντρες με κάκωση νωτιαίου μυελού. Αυτό πιθανόν οφείλεται στο γεγονός ότι είναι απαιτητός ο συνδυασμός πολλών νευρικών ερεθισμάτων από το συμπαθητικό, το παρασυμπαθητικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα, ώστε να επιτευχθεί η εκσπερμάτωση. Για παράδειγμα, το ποσοστό των αντρών που εκσπερματώνουν κι έχουν πλήρη βλάβη των άνω κινητικών νευρώνων είναι πολύ χαμηλό, μόλις 4% {Bors και Comarr 1960}. Επιπλέον, πολλές φορές οι άντρες με κάκωση νωτιαίου μυελού εκσπερματώνουν, αλλά το σπέρμα μεταφέρεται στην ουροδόχο κύστη κι όχι στο πέος. Η θεραπεία αυτής της ανικανότητας εκσπερμάτωσης έχει εφαρμοστεί πρόσφατα με επιτυχία βοηθώντας έτσι πολλά άτομα που πάσχουν από στειρότητα.
Θεραπεία της Σεξουαλικής Δυσλειτουργίας
Η θεραπεία της σεξουαλικής δυσλειτουργίας στους άντρες έχει εστιάσει στην αποκατάσταση των στυτικών διαταραχών. Στα άτομα που παρουσιάζουν αντανακλαστική στύση, αλλά δεν μπορούν να τη διατηρήσουν, η χρήση ενός σιλικονούχου ή λαστιχένιου δαχτυλιδιού που τοποθετείται στη βάση του πέους, μπορεί να τους βοηθήσει στο να διατηρήσουν ικανοποιητική στύση. Αυτά τα δαχτυλίδια θα πρέπει να χρησιμοποιούνται όχι πάνω από 30 λεπτά τη φορά για την αποφυγή της ανεπαρκούς ροής του αίματος στο πέος που μπορεί να προκαλέσει ισχαιμία κι άλλες επιπλοκές. Αν το άτομο δεν έχει ικανότητα στύσης, μια μηχανική αντλία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον σκοπό αυτό, κι έπειτα τοποθετείται το δαχτυλίδι. Και πάλι όμως, η συσκευή δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για πάνω από 30 λεπτά λόγω φόβου ισχαιμίας. Πρόσφατα, εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Φάρμακων η εφαρμογή ένεσης prostaglandin E1 στο πέος, που γίνεται από ίδιο το άτομο. Έτσι, επιτυγχάνεται στύση μόλις 5 λεπτά μετά την ένεση. Πιθανή επιπλοκή της prostaglandin είναι η εμφάνιση πριαπισμού, μιας κατάστασης στην οποία το πέος είναι σε στύση για αρκετή ώρα. Για το λόγο αυτό, χρειάζονται επιπλέον οδηγίες στον ασθενή ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει την πιθανότητα εμφάνισης του πριαπισμού. Η ενδοαγγειακή χορήγηση φάρμακων βρίσκεται τώρα στον ορίζοντα, ώστε να αντιμετωπιστούν οι στυτικές διαταραχές. Επίσης, φάρμακα όπως το Viagra διατίθενται στο εμπόριο ευρέως για τη διατήρηση της στύσης σε άτομα με ατελή βλάβη, κυρίως.
Άλλες σεξουαλικές διαταραχές στους άντρες, όπως η ανικανότητα επίτευξης οργασμού, η μειωμένη ερωτική επιθυμία κι η πρόωρη εκσπερμάτωση, δεν έχουν διερευνηθεί σε βάθος στον αντρικό πληθυσμό. Μελέτες έδειξαν ότι το 50% των αντρών μπορούν να έρθουν σε οργασμό, κι η ικανότητα αυτή δεν εξαρτάται από το βαθμό της βλάβης στο νωτιαίο μυελό. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι τόσο η σεξουαλική ικανοποίηση όσο κι η συχνότητα της σεξουαλικής δραστηριότητας, μειώνονται σημαντικά μετά την κάκωση. Καθώς οι έρευνες έχουν διαφοροποιηθεί εστιάζοντας όχι μόνο απλά στην επίτευξη της στύσης, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας και αίσθησης των αντρών της σεξουαλικής πράξης, οι επιπτώσεις από τη μη ικανότητα οργασμού κι άλλων διαταραχών, θα πρέπει να διερευνηθούν σε βάθος. Επίσης, θα πρέπει να αναπτυχθούν κι άλλες θεραπείες, που να αφορούν και σε άλλες σεξουαλικές δυσλειτουργίες στους άντρες.
Ομοίως με τους άντρες, κι οι γυναίκες με κάκωση νωτιαίου μυελού παρουσιάζουν ικανότητα επίτευξης οργασμού στο 50% των περιπτώσεων, κι αυτό, επίσης, δεν φαίνεται να σχετίζεται με το βαθμό της βλάβης. Πρόσφατα έχει επιβεβαιωθεί και εργαστηριακά {Sipski και Alexander 1995b}. Επίσης, και οι γυναίκες παρουσιάζουν μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας και ταυτόχρονα μείωση της συχνότητας της σεξουαλικής πράξης, λόγω της κάκωσης στο νωτιαίο μυελό. Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ανικανότητας οργασμού, της μειωμένης σεξουαλικής επιθυμίας, και η ανικανότητα ερεθισμού, τυπικά δεν έχουν αναπτυχθεί στις γυναίκες με βλάβη στο νωτιαίο μυελό. Καθώς κάποιες γυναίκες με κάκωση έχουν οργασμό, οι τεχνικές της σεξουαλικής θεραπείας που χρησιμοποιούνται στα μη ανάπηρα άτομα ίσως να μπορούν να εφαρμοστούν στο μέλλον και στις γυναίκες με βλάβη στο νωτιαίο μυελό.
Θεραπεία της Αντρικής Στειρότητας
Καθώς η ικανότητα εκσπερμάτωσης μειώνεται δραματικά μετά την κάκωση, η στειρότητα που επέρχεται είναι ένα σημαντικό πρόβλημα {Sipski και Alexander 1992}. Επιπρόσθετα, στην ανικανότητα εκσπερμάτωσης, οι άντρες με κάκωση νωτιαίου μυελού έχουν μειωμένη ποσότητα και ποιότητα σπέρματος, μόλις λίγες εβδομάδες μετά την κάκωση. Η παραγωγή σπέρματος μέσω ηλεκτροεκσπερμάτωσης [ηλεκτρική διέγερση, στην περιοχή του προστάτη, που προκαλεί εκσπερμάτωση] ακολουθείται από τις παρακάτω διεργασίες:
– την ενδοσωματική γονιμοποίηση [τοποθέτηση του σπέρματος στη μήτρα]
– την εξωσωματική γονιμοποίηση(2)
– την ενδοκυτταροπλασματκή σπερματική έγχυση(3)
που έχουν προσφέρει μια ποικιλία θεραπευτικών αντιμετωπίσεων της αντρικής στειρότητας, λόγω της κάκωσης νωτιαίου μυελού. Εκτιμώντας ότι αυτές οι τεχνικές μπορούν να προκαλέσουν εγκυμοσύνη στις συντρόφους των αντρών με κάκωση, οι τεχνικές αυτές θα πρέπει να εφαρμόζονται σε κλινικές, πράγμα που είναι και αρκετά δαπανηρό. Μια εναλλακτική μέθοδος για την αντιμετώπιση της στειρότητας στους άντρες είναι η ηλεκτρικές δονήσεις του πέους. Εξαιτίας του κινδύνου εμφάνισης δυσρεφλαξιας(4), η τεχνική συνήθως εφαρμόζεται σε κλινικές ,αλλά και στο σπίτι, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε αλλά μέρη του κόσμου. Οι ηλεκτρικές δονήσεις, παρόμοιες με την ηλεκτροεκσπερμάτωση, έχει άμεση σχέση με την τεχνητή γονιμοποίηση στις γυναίκες.
Οι γυναίκες με κάκωση νωτιαίου μυελού εμφανίζουν προσωρινή απώλεια της εμμηνόρροιας μετά την κάκωση. Έπειτα από αυτό, η περίοδος επανέρχεται, και στις πιο πολλές περιπτώσεις ο κύκλος της περιόδου είναι ο ίδιος. Οι πόνοι της περιόδου παραμένουν και μετά την κάκωση, και γενικά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν εμφανίζεται μείωση της ικανότητας για σύλληψη. Για τον λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντικό για τις γυναίκες με κάκωση να χρησιμοποιούν συχνά τα τεστ εγκυμοσύνης.
Για τις γυναίκες που είναι σε εγκυμοσύνη κι έχουν βλάβη στο νωτιαίο μυελό, είναι πολύ σημαντικό ο γυναικολόγος τους να γνωρίζει τις πιθανές επιπλοκές που μπορεί να εμφανιστούν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, που σχετίζονται με την κάκωση του νωτιαίου μυελού. Αυτές είναι η αναιμία, η δυσκολίες στις μεταφορές από τη αύξηση του βάρους, οι λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, η αύξηση της πίεσης του αίματος κι η εμφάνιση της δυσρεφλεξίας, που παρουσιάζεται κυρίως σε άτομα με κάκωση πάνω από το επίπεδο του Θ6 σπονδύλου. Δυστυχώς, πολλοί γυναικολόγοι συγχέουν τη δυσρεφλεξία με την προεκλαμψια(5), γι’ αυτό και θα πρέπει όσοι ασχολούνται με γυναίκες που έχουν κάκωση, να είναι σε θέση να διαφοροποιούν τις δυο αυτές καταστάσεις, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν κατάλληλα την δυσρεφλεξία. Κάποιες μελέτες έδειξαν ότι υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα γεννήσεων με καισαρική τομή σε γυναίκες με βλάβη νωτιαίου μυελού, ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο.
Συμπέρασμα
Η σεξουαλική ικανότητα και η διατήρηση της σεξουαλικότητας είναι εξίσου σημαντική τόσο στους άντρες, όσο και στις γυναίκες με κάκωση νωτιαίου μυελού. Έτσι, είναι πολύ σημαντικό για τους ασθενείς να γνωρίζουν τις επιπτώσεις μιας κάκωσης του νωτιαίου μυελού στη σεξουαλική τους λειτουργία και ανταπόκριση, και ομοίως για τους επαγγελματίες να γνωρίζουν και να πληροφορούν αυτούς τους ασθενείς σχετικά με το πού μπορούν ν’ απευθυνθούν ώστε να αντιμετωπίσουν αυτά τα προβλήματα. Στο δικό μας κέντρο αποκατάστασης η ενημέρωση συνοδεύεται από ένα επιμορφωτικό βίντεο το «Sexyally Reborn» [ Alexander kai Siskin 1993]. Το βίντεο παρουσιάζει συνεντεύξεις ζευγαριών που συζητούν για τη σεξουαλική τους λειτουργία έπειτα από την κάκωση, και επιδεικνύουν διάφορες τεχνικές. Βασιζόμενοι σε αυτές τις εκπαιδευτικές παρουσιάσεις, οι ασθενείς μπορούν να απευθυνθούν σε μια κλινική σεξουαλικής αποκατάστασης για να πάρουν πληροφορίες για τη σεξουαλική τους δυνατότητα, και την αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν προκύψει. Είναι πολύ σημαντικό αυτήν την περίοδο των αλλαγών στο σύστημα υγείας, να μην αγνοήσουμε την ανάγκη για την διατήρηση της σεξουαλικής υγείας των ατόμων με βλάβη του νωτιαίου μυελού. Οι πρόσφατες πρόοδοι στην κατανόηση των θεμάτων αυτών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συμβουλεύσουν και να εκπαιδεύσουν τους ασθενείς ώστε να διατηρήσουν σε ικανοποιητικά επίπεδα τη σεξουαλική τους υγεία.
Επισημάνσεις
1. Στους υγιείς άντρες υπάρχουν δυο τρόποι επίτευξης της στύσης, που έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της ροής του αίματος στο πέος. Στην ψυχογενή στύση, το άτομο ερεθίζεται μέσω του εγκεφάλου, βλέποντας ή ακούγοντας κάτι. Στην αντανακλαστική στύση, ο ερεθισμός προκαλείται με το άγγιγμα στα γεννητικά όργανα/ περιοχή.
2. Στην εξωσωματική γονιμοποίηση, το αντρικό σπέρμα και το γυναικείο ωάριο ενώνονται έξω από το σώμα της γυναίκας. Αφού γίνει η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπέρμα, το έμβρυο τοποθετείται ξανά στη μήτρα.
3. Με την ενδοκυτταροπλασματική σπερματική έγχυση, χρησιμοποιείται σπέρμα για τη γονιμοποίηση ωαρίου έξω από το σώμα της γυναίκας. Στη συνεχεία, το έμβρυο τοποθετείται στη μήτρα.
4. Η δυσρεφλεξία είναι ένα παθολογικό αντανακλαστικό, που εμφανίζεται σε άτομα με κάκωση νωτιαίου μυελού, από το επίπεδο του Θ6 σπονδύλου και άνω. Ένας επιβλαβής ερεθισμός, όπως η διαστολή της κύστης, προκαλεί μια σειρά από αντανακλαστικές αντιδράσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε επικίνδυνη αύξηση της πίεσης του αίματος, σε εφίδρωση, πονοκεφάλους κι αλλά συμπτώματα. Η κατάσταση αντιμετωπίζεται με την καταπολέμηση του επιβλαβούς ερεθίσματος φαρμακευτικά.
5. Η προεκλαμψία είναι μια κατάσταση που οφείλεται σε υπέρταση, και παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια της σύλληψης, στην περίοδο της εγκυμοσύνης.
Πηγές :
1. Alexander, C.J., & Sipski, M.L. (Co-Producers). (1993). Sexuality Reborn: Sexuality Following Spinal Cord Injury. Videotape. Kessler Institute for Rehabilitation, West Orange, NJ.
2. Bors, E., & Comarr, A.E. (1960). Neurological disturbances of sexual function with special reference to 529 patients with spinal cord injury. Urology Survey, 110, 191-221.
3. Sipski, M.L., Alexander, C.J. (1992). Sexual function and dysfunction after spinal cord injury. Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America (pp. 811-828). Philadelphia: WB Saunders Company.
4. Sipski, M.L., Alexander, C.J., & Rosen, R.C. (1995a). Physiological parameters associated with psychogenic sexual arousal in women with complete spinal cord injuries. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 76, 811-818.
5. Sipski, M.L., Alexander, C.J., & Rosen, R.C. (1995b). Orgasm in women with spinal cord injuries: A laboratory-based assessment. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 76, 1097-102.
6. Sipski, M.L., Alexander, C.J., & Rosen, R.C. (1996) Physiologic parameters associated with the performance of a distracting task and genital self-stimulation in women with complete spinal cord injuries. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 77, 419-424.
Από την Marca L.Sipski, M.D.
2005, Μετάφραση: Πάνος Ζουρνατζίδης, Εργοθεραπευτής,
allejestem@hotmail.com