Η διατήρηση μιας υγιούς σεξουαλικά ζωής μετά από κάκωση του νωτιαίου μυελού αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για πολλούς ανθρώπους. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να διεξάγονται πολλές έρευνες σ’ αυτή την περιοχή.

Ενώ στο παρελθόν η γνώση γύρω από τις κακώσεις του νωτιαίου μυελού επικεντρώνονταν στους άντρες και στη λειτουργία της στύσης, οι πρόσφατες μελέτες έχουν αρχίσει να ερμηνεύουν την επίδραση των κακώσεων του νωτιαίου μυελού και στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Επιπλέον, πρόσφατες επιτυχίες στη μελέτη της στειρότητας μετά από μια κάκωση του νωτιαίου μυελού έχουν επιτρέψει στους επιστήμονες να αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία την πορεία της αποκατάστασης των ασθενών τους, αναφορικά με την πιθανότητα της σεξουαλικής τους λειτουργίας. Σ’ αυτό το άρθρο θα παρουσιάσω μια βασική περίληψη των γνώσεων που υπάρχουν σχετικά με τη σεξουαλική λειτουργία μετά από μια κάκωση του νωτιαίου μυελού και την επίδραση που έχει αυτή στους ασθενείς.

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Η συζήτηση σχετικά με την επίδραση των κακώσεων του νωτιαίου μυελού στη σεξουαλική αντίδραση εξαρτάται κυρίως από το βαθμό της κάκωσης του ασθενή (αν είναι ολική ή μερική) και από το αν η νευρολογική βλάβη, που επηρεάζει τα ιερά οστά της σπονδυλικής στήλης, βρίσκεται ψηλά ή χαμηλά. Αυτό που καθορίζει, αν μια κάκωση νωτιαίου μυελού είναι ολική ή μερική, είναι το αν το άτομο έχει εκούσια πρωκτική σύσπαση και αν έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την αίσθηση γύρω από τον πρωκτό. Καθώς οι άντρες έχουν εξωτερικά γεννητικά όργανα, έχουν διεξαχθεί έρευνες με ερωτηματολόγια με σκοπό να καθορίσουν την επίδραση που έχει η έκταση της κάκωσης στην στύση και στην εκσπερμάτωση του άντρα. Στους άντρες με ολική κάκωση του νωτιαίου μυελού και ολικές βλάβες στα ανώτερους κινητικούς νευρώνες, που επηρεάζουν τα ιερά οστά, υπάρχει απώλεια της ψυχογενούς* (σημ.1) στύσης σε συνδυασμό με τη διατήρηση της αντανακλαστικής*(σημ.1) στύσης(Bors & Comarr, 1960). Στους άντρες που δεν έχουν ολικές βλάβες στους ανώτερους κινητικούς νευρώνες, υπάρχει επίσης διατήρηση της αντανακλαστικής στύσης και κάποιοι από αυτή την κατηγορία μπορεί να έχουν και ψυχογενή στύση. Για τους άντρες που έχουν βλάβες στους κατώτερους κινητικούς νευρώνες, που επηρεάζουν τα ιερά οστά της σπονδυλικής στήλης, αποδείχτηκε ότι το 25% αυτών θα έχουν ψυχογενή στύση, ενώ κανένας δε θα έχει αντανακλαστική στύση. Στις μερικές κακώσεις των κατώτερων κινητικών νευρώνων, που επηρεάζουν τα ιερά οστά της σπονδυλικής στήλης, πάνω από το 90% του πληθυσμού θα μπορέσει να έχει κάποιου είδους στύση. Προηγούμενες έρευνες υπέθεσαν ότι η σεξουαλική λειτουργία στις γυναίκες λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και στους άντρες, δηλαδή με τον ψυχογενή και αντανακλαστικό ερεθισμό και εξαρτάται από το επίπεδο και το βαθμό της κάκωσης. Μια πρόσφατη έρευνα εργαστηρίου, που πραγματοποιήθηκε από τον οργανισμό μας, έχει επιβεβαιώσει την υπόθεση ότι οι γυναίκες με ολικές κακώσεις νωτιαίου μυελού και ολικές βλάβες στους ανώτερους κινητικούς νευρώνες, που επηρεάζουν τα ιερά οστά της σπονδυλικής στήλης, θα διατηρήσουν την δυνατότητα για αντανακλαστικό ερεθισμό, ενώ θα χάσουν την δυνατότητα για ψυχογενή ερεθισμό (Sipski and Alexander, 1995a). Επιπλέον, η έρευνα φανερώνει ότι στις γυναίκες με μερικές κακώσεις και βλάβες στους ανώτερους κινητικούς νευρώνες η διατήρηση της δυνατότητας να αντιληφθούν την αίσθηση του τσιμπήματος στους σπονδύλους Θ11 και Ο2 μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να προβλέψει την δυνατότητα τους για ψυχογενή ερεθισμό. Περισσότερες έρευνες προγραμματίζονται για το μέλλον, με σκοπό την εξακρίβωση των επιπτώσεων που έχουν οι κακώσεις του νωτιαίου μυελού, στις γυναίκες που έχουν την κάκωση κάτω από το επίπεδο του Θ6.
Η λειτουργία της εκσπερμάτωσης είναι φανερά μειωμένη στους άντρες με κακώσεις νωτιαίου μυελού. Αυτό οφείλεται πιθανόν στο γεγονός ότι για να γίνει η εκσπερμάτωση χρειάζονται συντονισμένες νευρολογικές διεγέρσεις από το συμπαθητικό, το παρασυμπαθητικό και το σωματικό νευρικό σύστημα. Για παράδειγμα το ποσοστό της εκσπερμάτωσης στους άντρες με ολικές βλάβες στους ανώτερους κινητικούς νευρώνες είναι μόλις 4% (Bors and Comarr,1960). Επιπλέον, πολλές φορές οι άντρες που έχουν κακώσεις του νωτιαίου μυελού εκσπερματώνουν αλλά το σπέρμα πηγαίνει πίσω στην κύστη αντί να βγαίνει από το πέος. Η θεραπεία της ανικανότητας για εκσπερμάτωση έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία, για να βοηθήσει τους άντρες που πάσχουν από στειρότητα.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Η θεραπεία των σεξουαλικών δυσλειτουργιών του άντρα έχει επικεντρωθεί στη θεραπεία της δυσλειτουργίας της στύσης. Για τους άντρες που μπορούν να έχουν αντανακλαστικές στύσεις, αλλά δεν μπορούν να τις διατηρήσουν, η χρήση ενός “δαχτυλιδιού” από σιλικόνη ή λάστιχο, που τοποθετείται στη βάση του πέους, μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της στύσης. Αυτά τα “δαχτυλίδια” μπορούν να χρησιμοποιούνται μέχρι και για 30 λεπτά, αλλά όχι περισσότερο, επειδή υπάρχει κίνδυνος να μη γίνεται καλή αιμάτωση του πέους και να προκληθεί ισχαιμία και άλλες επιπλοκές. Αν ο άντρας δε μπορεί να έχει στύση, μια συσκευή αναρρόφησης(υποπίεσης) μπορεί να χρησιμοποιηθεί αρχικά για την πρόκληση στύσης και στη συνέχεια μπορεί να τοποθετηθεί το ίδιο “δαχτυλίδι”. Και πάλι αυτή η συσκευή δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για περισσότερο από 30 λεπτά, καθώς υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί ισχαιμία. Πρόσφατα, δόθηκε η έγκριση της FDA, για να επιτραπεί η χρήση της ένεσης με prostaglandin E1 στο πέος. Ακριβώς 5 λεπτά μετά από την ένεση ακολουθεί η στύση. Πιθανή επιπλοκή από τη χρήση της prostaglandin είναι η ανάπτυξη πριαπισμού, μιας κατάστασης στην οποία η στύση είναι παρατεταμένη. Γι’ αυτό το λόγο οι ασθενείς θα πρέπει να γνωρίζουν πρώτες βοήθειες και θα πρέπει να υπάρχει διαθέσιμη μια υπηρεσία για την αντιμετώπιση και τη θεραπεία της παρατεταμένης στύσης. Η εισαγωγή του φαρμάκου στην ουρήθρα διαφαίνεται στον ορίζοντα ως ένας εναλλακτικός τρόπος θεραπείας για τη δυσλειτουργία της στύσης.
Άλλες σεξουαλικές δυσλειτουργίες των αντρών, όπως η έλλειψη οργασμού, η μειωμένη σεξουαλική επιθυμία και η πρόωρη εκσπερμάτωση δεν έχουν μελετηθεί αρκετά στον αντρικό πληθυσμό. Έρευνες που έχουν γίνει με ερωτηματολόγια αποκάλυψαν ότι ακριβώς το 50% των αντρών που έχουν κακώσεις του νωτιαίου μυελού μπορούν να έχουν οργασμούς και ότι η ύπαρξη οργασμού δε σχετίζεται με την έκταση της κάκωσης. Επίσης, έχει τεκμηριωθεί ότι μετά από την κάκωση του νωτιαίου μυελού, τόσο η σεξουαλική ικανοποίηση, όσο και η συχνότητα της σεξουαλικής δραστηριότητας μειώνεται. Καθώς αλλάζει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος μας από την απλή πρόκληση μιας στύσης προς την βελτίωση της ποιότητας της αίσθησης της σεξουαλικής αντίδρασης στους άντρες, θα πρέπει να διευκρινιστούν οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι άντρες μπορούν να έχουν οργασμούς και κάποιοι άλλοι δεν μπορούν. Επίσης, θα πρέπει να δημιουργηθούν θεραπευτικά πρωτόκολλα και για άλλες σεξουαλικές δυσλειτουργίες των αντρών.
Παρομοίως με τις σεξουαλικές λειτουργίες των αντρών, αποδείχτηκε ότι οι γυναίκες με κακώσεις νωτιαίου μυελού έχουν τη δυνατότητα να φτάσουν σε οργασμό σε ποσοστό 50% των περιπτώσεων και η δυνατότητα αυτή δε βρέθηκε ότι σχετίζεται με το βαθμό της κάκωσης. Αυτό έχει πρόσφατα επιβεβαιωθεί και με έρευνα εργαστηρίου(Sipski & Alexander, 1995a). Όπως και στους άντρες, έτσι και στις γυναίκες φάνηκε ότι υπάρχει μειωμένη σεξουαλική ικανοποίηση σε συνδυασμό με μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα μετά από την κάκωση του νωτιαίου μυελού. Θεραπεία για την έλλειψη οργασμού, για τη μειωμένη σεξουαλική επιθυμία και για διαταραχές διέγερσης δεν έχει δοκιμαστεί στις γυναίκες, με έναν κοινώς αποδεκτό τρόπο. Επειδή μερικές γυναίκες με κάκωση του νωτιαίου μυελού θα μπορούσαν να έχουν οργασμό, η εφαρμογή σ’ αυτές τεχνικών όμοιων με αυτές που χρησιμοποιούνται στον υπόλοιπο πληθυσμό(που δεν έχει κάποια αναπηρία) μπορεί να αποτελέσει την κατάλληλη θεραπεία στο μέλλον.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΡΙΚΗΣ ΣΤΕΙΡΟΤΗΤΑΣ

Καθώς η δυνατότητα εκσπερμάτωσης μειώνεται σημαντικά μετά από την κάκωση του νωτιαίου μυελού, έπεται ότι και η στειρότητα μπορεί να εμφανιστεί ως επακόλουθο πρόβλημα(Sipski & Alexander,1992). Εκτός από την ανικανότητα εκσπερμάτωσης οι άντρες που έχουν κακώσεις του νωτιαίου μυελού, στις πρώτες εβδομάδες μετά την βλάβη, έχουν και μειωμένη ποιότητα και ποσότητα σπέρματος. Η πρόκληση εκσπερμάτωσης μέσω της ηλεκτρικής εκσπερμάτωσης (ηλεκτρική διέγερση στην περιοχή του προστάτη που προκαλεί εκσπερμάτωση) συνδυαζόμενη είτε με
• Τεχνητή γονιμοποίηση (εισαγωγή του σπέρματος στη μήτρα της γυναίκας)
• Τεχνητή γονιμοποίηση*(σημ.2)
• Έγχυση σπέρματος*(σημ.3)

έχει προκύψει ως αξιόπιστη προοπτική στη θεραπεία της αντρικής στειρότητας στους άντρες με κακώσεις νωτιαίου μυελού. Αν και με τη χρησιμοποίηση αυτών των τεχνικών έχουν επιτευχθεί εγκυμοσύνες στις συντρόφους των αντρών με κάκωση του νωτιαίου μυελού, ωστόσο οι τεχνικές αυτές πρέπει να εφαρμόζονται σε κλινικές και μπορεί να είναι κάπως δαπανηρές. Μια εναλλακτική μέθοδος για τη θεραπεία της αντρικής στειρότητας είναι η εφαρμογή ηλεκτρικής δόνησης στο πέος. Λόγω του κινδύνου να προκληθεί αυτόνομη δυσαντανακλαστικότητα*(σημ. 4), αυτή η τεχνική πρέπει αρχικά να εφαρμόζεται σε κλινική, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί και στο σπίτι και μάλιστα έχει γίνει, τόσο στην Ευρώπη, όσο και σε άλλες χώρες σ’ όλο τον κόσμο. Η ηλεκτρική δόνηση, όπως και η ηλεκτρική εκσπερμάτωση συνδυάζονται με τεχνητή γονιμοποίηση στην γυναίκα.
Οι γυναίκες που έχουν κάκωση του νωτιαίου μυελού υποφέρουν από προσωρινή διακοπή της εμμήνου ρήσης τους. Αργότερα, η λειτουργία της εμμήνου ρήσης επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση(δηλαδή λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργούσε πριν από την κάκωση). Ο πόνος κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρήσης υπάρχει και μετά από την κάκωση και γενικά δε μειώνεται η δυνατότητα σύλληψης στη γυναίκα που έχει κάκωση του νωτιαίου μυελού. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να δίνεται έμφαση στις μεθόδους αντισύλληψης που πρέπει να χρησιμοποιούν οι γυναίκες που έχουν κάκωση νωτιαίου μυελού.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι γυναίκες που βρίσκονται σε ενδιαφέρουσα να έχουν έναν γυναικολόγο που να γνωρίζει τις πιθανές επιπλοκές που μπορεί να σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και τις κακώσεις νωτιαίου μυελού. Αυτές οι επιπλοκές περιλαμβάνουν αναιμία, προβλήματα μετακίνησης εξαιτίας του βάρους, μολύνσεις του ουροποιητικού συστήματος, κατακλύσεις και κυρίως αυτόνομη δυσαντανακλαστικότητα, που συμβαίνει συχνά κατά τη διάρκεια του τοκετού σε κακώσεις πάνω από το επίπεδο του Θ6. Δυστυχώς υπάρχει ακόμα η σύγχυση ανάμεσα στην αυτόνομη δυσαντανακλαστικότητα και στην preeclampsia(σημ.5) και γι’ αυτό το λόγο ο γυναικολόγος πρέπει να ξέρει να κάνει διαφορική διάγνωση ανάμεσα στις δυο αυτές καταστάσεις, έτσι ώστε να αντιμετωπίζει τη δυσαντανακλαστικότητα. Κάποιες μελέτες έχουν δείξει αυξημένο κίνδυνο λόγω της καισαρικής τομής στις γυναίκες με κακώσεις νωτιαίου μυελού. Παρόλα αυτά πιο πρόσφατες μελέτες δεν έδειξαν αυτή την αυξημένη επίδραση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η σεξουαλική δραστηριότητα και η δυνατότητα να παραμένει κανείς σεξουαλικό ον υπάρχει τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες που έχουν κάκωση του νωτιαίου μυελού, Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να εφοδιάσουμε τους ασθενείς με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το πως η σεξουαλική τους αντίδραση και η σεξουαλική τους λειτουργία μπορεί να επηρεαστεί μετά από την κάκωση του νωτιαίου μυελού. Επίσης θα πρέπει οι ειδικοί στο χώρο της υγείας να ξέρουν πού να παραπέμπουν τους ασθενείς οι οποίοι αναζητούν περισσότερες πληροφορίες. Στο δικό μας κέντρο αποκατάστασης αυτές οι πληροφορίες συμπληρώνονται από την παρουσίαση της εκπαιδευτικής βιντεοκασέτας, ”Σεξουαλική Αναγέννηση ” (Alaxander & Sipski, 1993). Η βιντεοκασέτα περιλαμβάνει διάφορα ζευγάρια που μιλούν για τη σεξουαλική τους λειτουργία μετά από την κάκωση και κάνουν επίδειξη διαφόρων σεξουαλικών τεχνικών. Επιπρόσθετα με αυτές τις εκπαιδευτικές παρουσιάσεις ο ασθενής μπορεί να παραπεμφθεί σε κάποια κλινική σεξουαλικών δυσλειτουργιών για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις σεξουαλικές του δυνατότητες και την πιθανή θεραπεία των σεξουαλικών του προβλημάτων. Είναι σημαντικό σ’ αυτή την περίοδο αλλαγών στο σύστημα υγείας να μην αγνοηθεί η ανάγκη για τη διατήρηση της καλής σεξουαλικής υγείας των ατόμων που έχουν κάκωση του νωτιαίου μυελού. Οι πρόσφατες πρόοδοι που έχουν γίνει για την καλύτερη κατανόηση αυτού του χώρου μπορούν να αξιοποιηθούν για την εκπαίδευση και την συμβουλευτική των ασθενών και τη βελτίωση της σεξουαλικής τους υγείας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Alexander, C.J., & Sipski, M.L. (Co-Producers). (1993).”Sexuality Reborn: Sexuality Following Spinal Cord Injury”. Videotape. Kessler Institute for Rehabilitation, West Orange, NJ.
2. Bors, E., & Comarr, A.E. (1960). Neurological disturbances of sexual function with special reference to 529 patients with spinal cord injury. “Urology Survey, 110”, 191-221.
3. Sipski, M.L., Alexander, C.J. (1992). Sexual function and dysfunction after spinal cord injury. “Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America”(pp.811-828). Philadelphia: WB Saunders Company.
4. Sipski, M.L., Alexander, C.J., & Rosen, R.C. (1995a). Physiological parameters associated with psychogenic sexual arousal in women with complete spinal cord injuries. “Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 76,” 811-818.
5. Sipski, M.L., Alexander, C.J., & Rosen, R.C. (1995b). Orgasm in women with spinal cord injuries: A laboratory-based assessment. “Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 76”,1097-102.
6. Sipski, M.L., Alexander, C.J. & Rosen, R.C. (1996) Physiologic parameters associated with the performance of a distracting task and genital self-stimulation in women with complete spinal cord injuries. “Archives of Physical Medicine and Rehabilitation,77”, 419-424.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Στους άντρες που δεν έχουν κάποιο πρόβλημα υπάρχουν δυο τρόποι που οδηγούν στη στύση και οι οποίοι έχουν σαν αποτέλεσμα την αυξημένη συμφόρηση αίματος στο πέος. Με την ψυχογενή στύση το άτομο διεγείρεται στη φαντασία μέσω ακουστικών και οπτικών ερεθισμάτων. Με την αντανακλαστική στύση το άτομο ερεθίζεται μέσω της επαφής στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.
2. Με την τεχνητή γονιμοποίηση το σπερματοζωάριο του άντρα και το ωάριο της γυναίκας τοποθετούνται μαζί έξω από το σώμα της γυναίκας. Όταν το σπερματοζωάριο γονιμοποιήσει το ωάριο, το έμβρυο τοποθετείται στη μήτρα της γυναίκας.
3. Με την έγχυση σπέρματος ένα ξεχωριστό σπέρμα χρησιμοποιείται για να γονιμοποιήσει ένα ξεχωριστό ωάριο έξω από το σώμα της γυναίκας. Μετά, το έμβρυο τοποθετείται στη μήτρα της γυναίκας.
4. Η αυτόνομη δυσαντανακλαστικότητα είναι μια αφύσικη αντανακλαστική αντίδραση που συμβαίνει στα άτομα που έχουν κάκωση του νωτιαίου μυελού στο επίπεδο του Θ6 και πάνω. Ένα επιβλαβές ερέθισμα, όπως η διαστολή της κύστης προκαλεί μια σειρά αντανακλαστικών αλυσιδωτών αντιδράσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνη αύξηση της πίεσης, εφίδρωση, πονοκέφαλο και σε άλλα συμπτώματα. Η κατάσταση αυτή θεραπεύεται με την απομάκρυνση του επιβλαβούς ερεθίσματος και με τη χορήγηση φαρμάκου στον ασθενή.
5. Η preeclampsia είναι μια ιατρική κατάσταση η οποία οδηγεί σε υπέρταση και μπορεί να καταλήξει σε αποπληξία που μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Marca L. Sipski, M.D.

Απόδοση στα Ελληνικά: Χαρά Αναγνωστοπούλου,
email: anagnostopoulou@altavista.com