Ο ένας άνθρωπος με αναπηρία είναι ο σύμβουλος και ο άλλος ο πελάτης. Δύο άνθρωποι που έχουν την εμπειρία της αναπηρίας αναπτύσσουν μία σχέση συμβουλευτικής και προσωπικής ενδυνάμωσης,

συγκρίνοντας τις εμπειρίες τους και τους ποικίλους μηχανισμούς που χρησιμοποιούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα καθημερινά προβλήματα μέσα από τα βιώματα της αναπηρίας τους. Είναι πολύ σημαντικό για έναν άνθρωπο με αναπηρία να έχει την εμπειρία της συνάντησης και του διαλόγου με έναν άλλο άνθρωπο με αναπηρία και να μοιράζονται τις εμπειρίες τους αναπτύσσοντας μια σχέση δυναμικής. Αυτό τελικά είναι η συμβουλευτική ομοτίμων η οποία φαίνεται ως νέα σύλληψη ενώ στην πραγματικότητα υπήρχε από πολύ πριν και μόλις σήμερα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε την αποτελεσματικότητά της. Ο σύμβουλος είναι αυτός που έχει κατακτήσει εμπειρίες σχετικά με την αναπηρία, γνώσεις και αναπαράξιμες δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων και ο οποίος θα βοηθήσει τους άλλους να κατανοήσουν τις δικές τους εμπειρίες και να μάθουν να τις χρησιμοποιούν με θετικό και πλεονεκτικό τρόπο. Η συμβουλευτική ομοτίμων αποτελεί ένα σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτόν που χρήζει βοήθειας και σε αυτόν που παρέχει την βοήθεια και είναι ικανή ως προσέγγιση να αναδείξει μία ποικιλία βοηθητικών εμπειριών. Ο στόχος του συμβούλου ομοτίμων είναι προσανατολισμένος προς την ενδυνάμωση των ανθρώπων που ζουν κάτω από συνθήκες αναπηρίες για να συναντήσουν και να κατανοήσουν τις προσωπικές τους ανάγκες προκειμένου να είναι λειτουργικοί, να πάρουν τον έλεγχο στην ζωή τους, στο σπίτι, στην κοινότητα, στην εργασία.
Προκειμένου να καταλάβουμε τι ακριβώς είναι η συμβουλευτική ομοτίμων, θα πρέπει να κατανοήσουμε αρχικά το περιεχόμενο του μοντέλου της ανεξάρτητης διαβίωσης. Αυτό το μοντέλο είναι στην ουσία η σύλληψη ή η έκφραση των επιθυμιών των ανθρώπων να έχουν τον έλεγχο των δικών τους ζωών. Το μοντέλο αυτό μπορεί να γίνει περισσότερο κατανοητό όταν συγκρίνεται με το μοντέλο της αποκατάστασης. Το μοντέλο αποκατάστασης ισχυρίζεται ότι οι αλλαγές ή οι ρυθμίσεις που πρόκειται να γίνουν πρέπει να γίνουν με πρωτοβουλία του πελάτη. Ο πελάτης αναμένεται να γνωστοποιήσει, να κατανοήσει τις αδυναμίες του, τα μειονεκτήματά του, να μάθει να αντιμετωπίζει τις αλλαγές και πάνω από όλα να μάθει να αποδέχεται την αναπηρία του. Ο σύμβουλος που δουλεύει μέσα στο μοντέλο της ανεξάρτητης διαβίωσης θα είναι σε θέση να διακρίνει τα εξωτερικά επιβαλλόμενα εμπόδια και να βοηθήσει τον πελάτη να καθορίσει ή να διακρίνει ποιες περιβαλλοντικές ανάγκες πρέπει να αλλάξουν ή εάν δεν γίνεται να αλλάξουν πώς θα μάθει να τις αντιμετωπίζει αποτελεσματικά και θετικά προκειμένου να μπορέσει να λειτουργήσει πλήρως μέσα στο περιβάλλον αυτό.
Η συμβουλευτική ομοτίμων έχει πολλά πλεονεκτήματα όχι μόνο για τους πελάτες που ζουν κάτω από συνθήκες αναπηρίας αλλά και για τους ίδιους τους συμβούλους και την κοινότητα μέσα στην οποία συμμετέχουν. Ο πελάτης έχει την ευκαιρία να παραδειγματιστεί αρχικά μέσα σε ένα περιβάλλον που του προσφέρει ασφάλεια. Του δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξει τις δικές του αναπαράξιμες δεξιότητες που στις περισσότερες περιπτώσεις θα διαπιστώσει ότι λειτουργούν όπως λειτουργούν και με τον σύμβουλό του. Μπορεί να μάθει να συνηγορεί υπέρ του εαυτού του και της αναπηρίας του και να μπορεί να εκφράζει αυτό που συμβαίνει στο σώμα του. Το αίσθημα της αυτοεκτίμησης ενδυναμώνεται από τη στιγμή που ο σύμβουλος είναι αυθεντικός και βιώνει τις ίδιες εμπειρίες. Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις της κατάκτησης του αυτοκαθορισμού όπου ο άνθρωπος που ζει κάτω από συνθήκες αναπηρίας είναι ελεύθερος να επιλέξει πώς θα ζήσει, που θα ζήσει, με ποιο τρόπο θα ζήσει και με ποιους θα ζήσει, όπου η συμμετοχή του στην κοινότητα δεν θα υπονομεύεται αλλά θα είναι επί ίσων όρων, όπου ο άνθρωπος με αναπηρία θα μπορεί να χειρίζεται και να επενδύει τα χρήματά του με δική του υπευθυνότητα χωρίς επιτηρήσεις και με το δικαίωμα να κάνει λάθη όπως και οι ικανοί σωματικά.
Οι σύμβουλοι με τη σειρά τους μπορούν να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών με τους πελάτες. Η συμβουλευτική ομοτίμων είναι η εγκαθίδρυση μιας δυναμικής και αμφίδρομης σχέσης μέσα από την οποία κερδίζει και ο πελάτης αλλά και ο σύμβουλος. Η ανάπτυξη της συμβουλευτικής ομοτίμων ως μεθόδου υποστήριξης και ενδυνάμωσης των ανθρώπων με αναπηρίες εμφανίζεται ως η απάντηση στην αποξένωση των ανθρώπων αυτών μέσα στα διαφορετικά περιβάλλοντα στα οποία ζουν, με κύριο πλεονέκτημα την πρόσβαση τους σε ένα περιβάλλον που θα επιτρέψει την ομαδική ανάπτυξη. Φυσικά πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ασκήσουν συμβουλευτική αλλά και πολλοί από αυτούς που ασκούν συμβουλευτική δεν έχουν τις απαραίτητες ικανότητες προκειμένου να συνηγορήσουν υπέρ των πελατών τους και ακόμη πολλές φορές δεν γνωρίζουν πια τεχνική ή συνδυασμό τεχνικών θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν έτσι ώστε να εργαστούν αποτελεσματικά με τον πελάτη. Καλός σύμβουλος είναι αυτός που έχει αναπτύξει μία φιλοσοφία που μπορεί να συνδυάσει την εμπάθεια με την συγκέντρωση, που είναι ικανός να ακούει, να επικοινωνεί, να είναι ευθύς, ειλικρινής, έτοιμος να μοιράζεται προσωπικές εμπειρίες, έμπιστος, γρήγορος και να έχει γνώσεις και επιδεξιότητες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Αυτό σημαίνει ότι ο σύμβουλος θα πρέπει να έχει μία εκτενή αναλογία δυνατών προσωπικών χαρακτηριστικών και να είναι ικανός, όταν απαιτείται, να χρησιμοποιεί οποιοδήποτε μέρος από μία εκτενή ποικιλία τεχνικών ή προσεγγίσεων δηλαδή να έχει επίγνωση των συγκεκριμένων αναπτυξιακών αναγκών του πληθυσμού και κυρίως να προωθεί προς τα έξω μία σωστή και αυθεντική συμπεριφορά. Η κατανόηση και η αποδοχή, από την μεριά του συμβούλου, ότι οι άνθρωποι που ζουν κάτω από συνθήκες αναπηρίας έχουν τα ίδια δικαιώματα και υπευθυνότητες όπως όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι αποτελεί σημαντική προϋπόθεση άσκησης συμβουλευτικής. Χρειάζεται η υιοθέτηση υγιής αντίληψης για την αναπηρία όπως επίσης και γνώση της φιλοσοφίας και της πολιτικής του μέρους μέσα στο οποίο ένας σύμβουλος προσφέρει τις υπηρεσίες του. Είναι επιτελικής σημασίας ο σύμβουλος να γνωρίζει τις ικανότητες και τους περιορισμούς του, να ξέρει δηλαδή πότε πρέπει να δράσει και πότε όχι, καθώς και να γνωρίζει την διαφορά μεταξύ των όρων υποστηρικτικό άτομο και προστάτης. Γιατί πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες έχουν το δικαίωμα να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις και να ζουν με τις συνέπειες αυτών των αποφάσεων, χωρίς να χρήζουν προστασίας και επιτήρησης.
Υπάρχει ποικιλία ως προς τα μοντέλα συμβουλευτικής που χρησιμοποιούνται από ανθρώπους με αναπηρίες για ανθρώπους με αναπηρίες. Η χρήση του καθενός από αυτά εξαρτάται από τις ανάγκες της κάθε κοινότητας και φυσικά την εξειδίκευση του κάθε συμβούλου. Τις πιο σημαντικές προσεγγίσεις αποτελούν η εκπαιδευτική συμβουλευτική, το outreach και η συνηγορία. Παρόλα αυτά στόχος σε κάθε περίπτωση είναι η μετάβαση από την πλήρη εξάρτηση στην ανεξαρτησία, η διδασκαλία και η εγκαθίδρυση της ανεξάρτητης διαβίωσης, η ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση εμποδίων στην κοινότητα και στην εργασία, η διδασκαλία επικοινωνιακών μεθόδων και η συνηγορία.
Η συμβουλευτική ομοτίμων είναι μια αναπτυσσόμενη έννοια και δεν θα πρέπει να βλέπεται ως η προσέγγιση μέσω της οποίας ανακουφιζόμαστε από τα προβλήματά μας μεταβιβάζοντάς τα σε άλλους.
Η κίνηση της συμβουλευτικής ομοτίμων είναι μία απάντηση σε έναν αριθμό διαφορετικών παραγόντων της κοινωνίας μας και κρίνοντας από τα θετικά αποτελέσματά της θα πρέπει αντιμετωπίζεται ως μία περιοχή με μεγάλες προοπτικές.

Κατερίνα Χατζηαποστόλου, ψυχολόγου, email katerina@disabled.gr