Μπορούμε να διακρίνουμε τις αναπηρικές συντάξεις του ΙΚΑ σε αυτές που χορηγούνται σε αναπήρους γενικώς (χωρίς εξειδίκευση ως προς την πάθηση) και σε αυτές που χορηγούνται μόνο σε ορισμένες κατηγορίες αναπήρων. Αναλυτικότερα:

Ως προς την πρώτη κατηγορία, αναπηρική σύνταξη δικαιούνται όσοι παρουσιάζουν κάποια σωματική ή πνευματική πάθηση (ιατρική αναπηρία) εξαιτίας της οποίας στερούνται βιοποριστικής ικανότητας ή τουλάχιστον αυτή περιορίζεται κατά πολύ (ασφαλιστική αναπηρία). Η βιοποριστική ικανότητα προσδιορίζεται με βάση και τα επαγγελματικά προσόντα του αναπήρου (όπως εμπειρία και μορφωτικό επίπεδο). Στην περίπτωση λοιπόν που ο ασφαλισμένος εξακολουθεί να εργάζεται, η εργασία του θα ληφθεί υπ’ όψιν και ενδεχομένως να μη του χορηγηθεί σύνταξη αναπηρίας – εκτός αν η εργασία αυτή είναι ευκαιριακή. Ειδικές συνέπειες ορίζονται για τους συνταξιούχους που εργάζονται.
Την απόφαση για τη χορήγηση της αναπηρικής σύνταξης τη λαμβάνει το εκάστοτε αρμόδιο ασφαλιστικό όργανο, μετά από προηγούμενη γνωμάτευση της Α’θμιας Υγειονομικής Επιτροπής (Α’ Υ.Ε.). Η γνωμάτευση αυτή είναι δεσμευτική για το ασφαλιστικό όργανο ως προς την ιατρική αναπηρία, έχει όμως συμβουλευτικό χαρακτήρα ως προς την ασφαλιστική αναπηρία. Οι αποφάσεις της Α’Υ.Ε. προσβάλλονται με προσφυγή ενώπιον της Β’θμιας Υ.Ε. εντός 10ημέρου από την κοινοποίηση στον ενδιαφερόμενο του πλήρους κειμένου της προσβαλλόμενης γνωμάτευσης.
Οι αναπηρίες εν προκειμένω διακρίνονται σε βαριές (80%), συνήθεις (67%) και μερικές (50%) και παρέχουν δικαίωμα για πλήρη, 75% και 50% της σύνταξης αντίστοιχα. Ειδικά όρια ως προς το ποσό της σύνταξης ισχύουν όταν η αναπηρία προήλθε από ατύχημα κατά τη διάρκεια ή εξ αφορμής της εργασίας του ασφαλισμένου (εργατικό ατύχημα).
Αυτός λοιπόν που κρίνεται ανάπηρος σύμφωνα με τα παραπάνω, δικαιούται αναπηρική σύνταξη αν έχει συμπληρώσει κάποια ελάχιστα όρια ημερομισθίων, ανάλογα με την περίπτωση που υπάγεται. Τα όριο αυτά ενδέχεται να αλλάξουν στα πλαίσια της πολυσυζητημένης μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού και θα τα ανακοινώσουμε μόλις αποφασιστούν. Ειδικά όμως για την περίπτωση που η αναπηρία προήλθε από εργατικό ατύχημα δεν υπάρχει προαπαιτούμενο όριο ημερομισθίων (ούτε προβλέπεται να αλλάξει κάτι πάνω σε αυτό).
Η αναπηρική σύνταξη προσαυξάνεται με το επίδομα απόλυτης αναπηρίας, όταν ο ανάπηρος χρειάζεται συνεχώς τη φροντίδα τρίτου προσώπου, ή με το επίδομα τετραπληγίας – παραπληγίας.
Ειδική μεταχείριση υπάρχει για κάποιες ρητά κατονομαζόμενες από διάφορους νόμους κατηγορίες αναπήρων. Έτσι:
– οι τυφλοί,
– οι τετραπληγικοί – παραπληγικοί και
– οι πάσχοντες από Βήτα ομόζυγο μεσογειακή ή δρεπανοκυτταρική ή μικροδρεπανοκυτταρική αναιμία με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67% και υποβάλλονται σε μετάγγιση,
οι οποίοι είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ (ή και σε οποιοδήποτε άλλο ασφαλιστικό φορέα που υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων) δικαιούνται, ανεξαρτήτως ηλικίας, πλήρη σύνταξη γήρατος λόγω 35ετίας (10.500 ημέρες εργασίας) εφόσον έχουν εργαστεί για 15 χρόνια ή έχουν πραγματοποιήσει 4.050 ημέρες εργασίας (όπως ορίζεται με τη νομοθεσία που ισχύει σήμερα). Η σύνταξη αυτή δεν μπορεί να προσαυξηθεί με το επίδομα απόλυτης αναπηρίας.
Σε κάθε περίπτωση, το αν θεμελιώνεται ή όχι δικαίωμα για συνταξιοδότηση κρίνεται ανάλογα με το τι ισχύει κατά το χρόνο που υποβάλλεται το σχετικό αίτημα από τον ασφαλισμένο και με βάση τα στοιχεία που αυτός επικαλείται. Οι αξιώσεις οι σχετικές με τη συνταξιοδότηση δεν παραγράφονται. Αξιώσεις του ΙΚΑ για συντάξεις που κατεβλήθησαν από πλάνη δεν παραγράφονται εφόσον η πλάνη προκλήθηκε με δόλο ή απατηλή συμπεριφορά του ασφαλισμένου, ενώ σε αντίθετη περίπτωση μπορούν να ασκηθούν μόνο αν δεν έχει παρέλθει εύλογο χρονικό διάστημα (συνήθως 5ετία).
Οι συντάξεις του ΙΚΑ είναι ακατάσχετες. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεσή τους μέχρι το ? για διατροφή συζύγου, τέκνων ή γονέων, καθώς και για χρέη προς το Δημόσιο και το ΙΚΑ. Επίσης, είναι άκυρη κάθε σύμβαση εκχώρησης των συντάξεων, ακόμα και όταν γίνεται για αμοιβή δικηγόρου που ανέλαβε εργολαβικά τη συνταξιοδότηση. Αντίθετα, επιτρέπεται ο συμψηφισμός σε δόσεις απαιτήσεων του ΙΚΑ προς τον ασφαλισμένο.

Κωνσταντίνου Λ. Μπαρτζελιώτη, Δικηγόρου (LLM)
e-mail kbartzeliotis@ath.forthnet.gr