Είναι η πιο συχνή πάθηση που προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα σε νέους ανθρώπους. Τα πρώτα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται μεταξύ 2ης και 4ης δεκαετίας της ζωής. Η έναρξη της πάθησης είναι σπάνια πριν τα 15 και μετά τα 50.

Η σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να προσβάλλει οποιαδήποτε περιοχή του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Τα σημεία και τα συμπτώματα ποικίλουν από ασθενή σε ασθενή και εξαρτώνται από το μέγεθος την έκταση και τη θέση της βλάβης.

Τα συνήθη σημεία και συμπτώματα είναι:

Κινητικές διαταραχές: Αδυναμία – Σπαστικότητα – Διαταραχή συντονισμού – Αταξία – Δυσαρθρία – Δυσφαγία – Δυσκοιλιότητα.
Αισθητικές διαταραχές: Μουδιάσματα, Παραισθησία, Πόνος
Διαταραχές εντέρου: Δυσκοιλιότητα
Διαταραχές κύστεως: Συχνή ούρηση – επίσχεση
Διαταραχές στη σεξουαλικότητα: Δυσκολίες στύσεως, Δυσκολίες ερεθισμού, Ελαττωμένη libido
Διαταραχές οράσεως: Διπλωπία – Νυσταγμός – Αμαύρωση – Φωτοφοβία – Ελάττωση της οπτικής οξύτητας
Συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές αντιλήψεως: Μνήμης – Προσοχής – Επίλυσης προβλημάτων – Κατάθλιψης – Συγκινησιακές διαταραχές.
Εύκολη κόπωση: Δυσανεξία στη ζέστη
Η αντιμετώπιση της πάθησης έχει δύο σκέλη:
α) Την αποτροπή νέας ώσεως και τη βελτίωση της κλινικής εικόνας κατά την οξεία φάση.
Αυτό επιτυγχάνεται με τη φαρμακευτική αγωγή. Φάρμακα όπως η κορτιζόνη, η μεθοτρεξάτη το betaseron καθώς και πληθώρα άλλων φαρμάκων που βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο,όπως 2chlorodeoxy-adenosine μείγμα πεπτιδίων, μυελίνη έχουν αναφερθεί, και αναλυθεί εκτενώς σε προηγούμενα τεύχη του περιοδικού “ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ”.
β) Η αντιμετώπιση της υπάρχουσας υπολειματικής συνδρομής (αναπηρίας).
Όπως αναφέραμε ανωτέρω η ΣΚΠ εκδηλώνεται με ποικιλία συμπτωμάτων. Η αντιμετώπισή τους επιβάλλει τη συνεργασία μιας ομάδας ειδικών επιστημόνων, την ομάδα Αποκατάστασης που αποτελείται από: το Νευρολόγο τον ιατρό Φυσικής Ιατρικής Αποκατάστασης (Φυσίατρο) τον Παθολόγο το Φυσικοθεραπευτή τον Εργοθεραπευτή το Λογοθεραπευτή τον Ψυχολόγο τον Κοινωνικό Λειτουργό

Η ομάδα αυτή στεγάζεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο κατάλληλο για άτομα με ειδικές ανάγκες και εξοπλισμένο με σύγχρονα τεχνικά μέσα. Αυτά είναι τα Κέντρα Αποκατάστασης Ημερήσιας Νοσηλείας.

Ο στόχος των Κέντρων αυτών είναι:

να ενημερώσουν τον ασθενή και την οικογένεια του
να αντιμετωπίσουν τις ανωτέρω διαταραχές
να προλάβουν επιπλοκές
να αυξήσουν τη λειτουργική ικανότητα του ασθενή ώστε να αυτοεξυπηρετείται και να τον εντάξουν στην παραγωγική ζωή
να τον στηρίξουν ψυχολογικά και να διατηρήσουν την κοινωνικότητά του

Το πρόγραμμα αποκατάστασης

Κάθε πρόγραμμα πρέπει να βλέπει τον ασθενή σαν σύνολο, εκτιμώντας τη φυσική και την ψυχολογική του κατάσταση, περιορίζοντας τις επιπλοκές και θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους. Σκοπός του προγράμματος αποκατάστασης είναι η μέγιστη ανεξαρτησία και η ποιότητα ζωής ανάλογα με το style ζωής του ατόμου. Από πρακτική άποψη πρέπει να καθοριστεί η συχνότητα και η διάρκεια της θεραπείας καθώς το είδος των θεραπειών (φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, πισίνα, λειτουργικός ηλεκτρικός ερεθισμός EMG-St im, ψυχολογική στήριξη).
Η πάθηση παρουσιάζει ιδιαιτερότητες στην αντιμετώπιση της οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη στο πρόγραμμα Αποκατάστασης.
– Εύκολη κόπωση. Με την κόπωση χειροτερεύει παροδικά η κλινική εικόνα του ασθενή. Ο ασθενής αισθάνεται καλύτερα τις πρώτες πρωινές και απογευματινές ώρες, δηλαδή μετά από περίοδο ανάπαυσης και εξαντλείται το μεσημέρι και το βράδυ.
– Η θερμότητα σε οποιαδήποτε μορφή τοπική ή γενική χειροτερεύει την κατάσταση του ασθενή.
– Η κλινική εικόνα σε κάθε ασθενή είναι διαφορετική αλλά και στον ίδιο ασθενή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μπορεί να διαφέρει.
Σε κάθε περίπτωση το πρόγραμμα στο κέντρο αποκατάστασης δεν είναι καθημερινό. Συνίσταται θεραπεία 2-3 φορές την εβδομάδα με συχνά μεσοδιαστήματα ανάπαυσης . Ωστόσο ο ασθενής στο σπίτι του πρέπει να εκτελεί καθημερινά ένα πρόγραμμα αυτοκινητοποίησης περιορισμένης χρονικής διάρκειας ακολουθώντας τις οδηγίες των θεραπευτών.
Αναλυτικότερα:
Σπαστικότητα είναι μία από τις κύριες εκδηλώσεις της πάθησης και εμφανίζονται στο 90% – 95% των ασθενών. Είναι σοβαρή στα προχωρημένα στάδια και δημιουργεί δυσκολίες στο βάδισμα στις δραστηριότητες των άνω άκρων και στην αυτοεξυπηρέτηση.

Η αντιμετώπιση γίνεται:

με φάρμακα
με τις σωστές θέσεις στο κρεβάτι
με αερονάρθηκες αποκατάστασης
με φυσικά μέσα (κρυοθεραπεία κ.λ.π)
με τη συσκευή passive active motion
με ειδικές τεχνικές κινησιοθεραπείας
με θεραπευτικό πρόγραμμα σε πισίνα. Οι τεχνικές που ακολουθούνται είναι συγκεκριμένες και η θερμοκρασία του νερού δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 29 βαθμούς Κελσίου
με block νεύρων
με τις νέες τεχνικές αποκατάστασης που είναι:
α) ο λειτουργικός ηλεκτρικός ερεθισμός
β) το EMG stim
γ) ο συνδυασμός EMG stim και EMG biofeedback
Με τις νέες τεχνικές αποκατάστασης επιτυγχάνεται:

ελάττωση της σπαστικότητας
επανεκπαίδευση και ενίσχυση των μυών
πρόληψη της ατροφίας του τύπου ΙΙ μυϊκών ινών, που εμφανίζεται στις βλάβες του ΚΝΣ
Αδυναμία. Το 70% των ασθενών παρουσιάζει αδυναμία η οποία συνήθως εμφανίζεται νωρίτερα στα κάτω άκρα και η προσβολή είναι σοβαρότερη σε σχέση με τα άνω άκρα.
Θεραπευτικοί στόχοι:

βάδιση ανεξάρτητη και ασφαλής με μικρή ενεργειακή κατανάλωση
βελτίωση της αντοχής
βελτίωση του ρυθμού και του πρότυπου βάδισης
Αντιμετώπιση:
Οι ασκήσεις που ενδείκνυνται για την ΣΚΠ είναι διατάσεις, ασκήσεις όλου του εύρους κίνησης των αρθρώσεων, νευροαναπτυξιακές τεχνικές, εκπαίδευση βάδισης και λειτουργικές δραστηριότητες. Η πισίνα με θερμοκρασία νερού 29 βαθμών κελσίου είναι απαραίτητη. Όταν η αδυναμία προχωρήσει, νάρθηκες και κηδεμόνες θα προλάβουν συγκάψεις και θα βοηθήσουν στην αυτοεξυπηρέτηση στις καθημερινές δραστηριότητες.
Αταξία-Τρόμος-Δυσμετρία. Τα συμπτώματα αυτά είναι έκδηλα όχι μόνο στα άκρα αλλά και στον κορμό. Δημιουργούν δυσκολίες στην αυτοεξυπηρέτηση των καθημερινών δραστηριοτήτων. Έτσι λόγω του τρόμου ο ασθενής δυσκολεύεται να φάει μόνος του να πιεί τον καφέ του, να ντυθεί, να γράψει. Η αντιμετώπιση είναι δύσκολη.
Ακολουθώνται τεχνικές σταθεροποίησης των κεντρικών αρθρώσεων καθώς και πρόγραμμα ασκήσεων των εγγύς μυών για να βελτιώσουμε την σταθερότητα και το συντονισμό.
Τεχνικές για να αυξήσουμε την ταχύτητα και την ακρίβεια.
Τεχνικές που αυξάνουν και ελαττώνουν την ταχύτητα κίνησης με ταυτόχρονη ανάλυση κίνησης. Πρόκειται για νέα θεραπευτική προσέγγιση με ανάλυση της κυματομορφής της κίνησης.
Τέλος φάρμακα όπως η προπρανολόλη χορηγείται για τον έλεγχο του τρόμου. Εάν η λειτουργική ικανότητα του ασθενή δε βελτιωθεί σε 3-5 ημέρες διακόπτεται η φαρμακευτική αγωγή.
Διαταραχές αισθητικότητας: (δυσαισθησία, χρόνιος πόνος). Για τη δυσαισθησία δίνεται καρβαμαζεπίνη, τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, buclofen φαινυτοίνη σε χαμηλές δόσεις. Οι δυσαισθησίες συνήθως υποχωρούν σε εβδομάδες ή μήνες. Χρόνιος πόνος είναι σπάνιος. Δίνονται τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά. Ο επώδυνος σπασμός απαντά στο buclofen.
Οπτικές διαταραχές. Αμαύρωση και η οξεία οπτική νευρίτις απαντά στα στεροειδή.

Διαταραχές από την κύστη. Είναι πολύ συχνές και μπορούν να συμβούν σε οποιοδήποτε στάδιο της πάθησης. Παρατηρούνται όλου του τύπου οι διαταραχές της νευρογενούς κύστεως ακόμη και δυσενέργεια μεταξύ εξωστήρα και εσωσφιχτήρα που είναι οι μυς που ελέγχουν την ούρηση.

Τα προβλήματα που εμφανίζονται είναι:

Αδυναμία στην αποθήκευση των ούρων. Οφείλεται σε υπερδραστηριότητα της κύστεως ή στην υποδραστηριότητα του σφικτήρα. Τα συμπτώματα είναι συχνή ούρηση νυκτουρία και ακράτεια.
Αδυναμία στην κένωση της κύστεως οφείλεται σε ανεπαρκές συσπάσεις της κύστεως ή σε υπερδραστηριότητα του σφικτήρα. Τα συμπτώματα είναι επίσχεση ή τάση της κύστεως και ουρολοιμώξεις.
Συνδυασμός προβλημάτων συμβαίνει όταν έχουμε δυσενεργεία εξωστήρα-σφικτήρα. Συμπτώματα δυσκολία στο άδειασμα της κύστεως, κίνδυνος για παλινδρόμηση των ούρων και καταστροφή των νεφρών, ουρολοιμώξεις.
Η θεραπευτική αγωγή είναι ανάλογη με τη διαταραχή του μηχανισμού και όχι με τα συμπτώματα.

Διαταραχές εντέρου. Δυσκοιλιότητα.
Αντιμετώπιση: Διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες και επαρκή ενυδάτωση.
Σεξουαλικές διαταραχές.
Στον άνδρα έχουμε προβλήματα στύσης και εκσπερμάτωσης, διαταραχές στην αίσθηση της γενετικής περιοχής και διαταραχές στον οργασμό. Οι γυναίκες κουράζονται εύκολα και εμφανίζουν διαταραχές στην αίσθηση της γενετικής περιοχής και στον οργασμό.

Δυσαρθρία
Η αδυναμία, η σπαστικότητα, η αταξία, η εύκολη κόπωση των φαρυγγικών, των λαρυγγικών και των αναπνευστικών μυών δημιουργούν δυσαρθρία. Δυσαρθρία έχουμε στο 20%-25% των ασθενών με ΣΚΠ.
Αντιμετώπιση: Ελεγχος της αναπνοής, ενδυνάμωση των μυών που έχουν σχέση με την ομιλία, βελτίωση της ποιότητας φωνής και βελτίωση της άρθρωσης.

Δυσφαγία
Εμφανίζεται στο 3%-20%, είναι δευτεροπαθής σε προσβολή των κρανιακών νεύρων V, VII, IX, X, XII. Συνιστώνται μικρά γεύματα. Το μεγάλο γεύμα συνιστάται νωρίς κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Επιπλοκές: Κατακλίσεις, συγκάψεις, αναπνευστικά προβλήματα, εν τω βάθει θρομβώσεις, οστεοπόρωση, κατάγματα.
Τα αναπνευστικά προβλήματα είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας της σπαστικότητας και της αταξίας των αναπνευστικών μυών με αποτέλεσμα ανεπαρκή αναπνοή και αναποτελεσματικό βήχα.
Αντιμετώπιση:

ελάττωση της σπαστικότητας
βαθιές διαφραγματικές αναπνοές
ενδυνάμωση των κοιλιακών μυών
βελτίωση της στάσης
αύξηση της πρόσληψης των υγρών
προφυλάξεις για να ελαττώσουμε τις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού
Οι συγκάψεις αντιμετωπίζονται με τις σωστές θέσεις, με ασκήσεις όλου του εύρους κίνησης και με stretching. Το οίδημα των κάτω άκρων με ανύψωση των άκρων και μικρές δόσεις διουρητικών.

Αντώνης Υάκινθος,
Ο Αντώνης Υάκινθος είναι ιατρός Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης (φυσίατρος). Διευθύνει την Ιατρική Μονάδα Αποκατάστασης, Ιπποκράτους 42 (Κων/πολιτικα), 54352 Θεσσαλονίκη, τηλ. (031) 945322.