Η επιστημονική κοινότητα έχει σήμερα εξαιρετικές ευκαιρίες μελέτης και αντιμετώπισης των ανθρώπινων ασθενειών χάρη στην προσφάτως αποκτηθείσα δυνατότητα μιας ομάδας Νοτιοκορεατών επιστημόνων να αποσπούν βλαστοκύτταρα από κλωνοποιημένα ανθρώπινα έμβρυα.
Επειδή τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν όλους τους ιστούς που φτιάχνουν έναν ενήλικο άνθρωπο, μας παρέχουν τη δυνατότητα να μελετήσουμε στο εργαστήριο τη φυσιολογική ανθρώπινη ανάπτυξη, να προσδιορίσουμε τις ανωμαλίες που συνδέονται με τις κληρονομικές ασθένειες και, εν καιρώ, να θεραπεύσουμε ίσως ασθένειες που δεν έχουν σήμερα καμία αποτελεσματική θεραπεία.
Εκτός από την παροχή νέων μέσων μελέτης των κληρονομικών ασθενειών, τα κλωνοποιημένα βλαστοκύτταρα θα μας δώσουν θεραπείες για ένα μεγάλο αριθμό εκφυλιστικών ασθενειών. Η νόσος του Πάρκινσον, ο διαβήτης, το εγκεφαλικό, η νόσος του Αλτσχάιμερ, οι κακώσεις της σπονδυλικής στήλης και πολλές ακόμη ασθένειες σχετίζονται με βλάβες σε κύτταρα που δεν επιδιορθώνονται ούτε αντικαθίστανται. Δεν υπάρχει πλήρως αποτελεσματική θεραπεία για καμία από αυτές. Η ελπίδα για τις επόμενες δεκαετίες είναι ότι θα υπάρξουν θεραπείες με μεταφορά κυττάρων στον ασθενή προκειμένου να αντικατασταθούν αυτά που έχουν χαθεί. Οι πρώτες δοκιμές μπορούν να αναμένονται μέσα σε λίγα χρόνια αλλά θα χρειαστεί πολύς καιρός για την πλήρη αξιοποίηση αυτής της προσέγγισης.
Τα κύτταρα που προέρχονται από κλωνοποιημένα έμβρυα προσφέρουν ένα μοναδικό πλεονέκτημα για τέτοιου είδους θεραπείες. Αν τα κύτταρα ληφθούν από ένα έμβρυο που έχει δωριστεί σε μια κλινική γονιμότητας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα απορριφθούν από τον ασθενή, εκτός εάν αυτός ή αυτή πάρει ανοσοκατασταλτικά φάρμακα. Αν και τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά κατά της απόρριψης, έχουν σημαντικές παρενέργειες, μεταξύ των οποίων και ο αυξημένος κίνδυνος λοίμωξης. Αντιθέτως, εάν τα βλαστοκύτταρα ληφθούν από ένα κλωνοποιημένο έμβρυο που έχει δημιουργηθεί με γενετικές πληροφορίες του ίδιου του ασθενούς, τότε τα κύτταρα αυτά θα είναι ανοσολογικώς συμβατά με τον ασθενή.
Στο πλαίσιο της διαλεκτικής για τα βλαστοκύτταρα οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν τις επικρίσεις ανθρώπων που θεωρούν προσβλητική την ιδέα δημιουργίας και χρήσης ενός ανθρώπινου εμβρύου. Διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται με ειλικρίνεια πρέπει να αναγνωρίζονται και να γίνονται αποδεκτές. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για συζήτηση σχετικά με το ποια είναι τα καίρια ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως υπήρχε ανάγκη για συζήτηση για το τέλος της ζωής όταν πάρθηκαν οι αποφάσεις για την αφαίρεση υγιών οργάνων από θύματα αυτοκινητικών δυστυχημάτων, που ήταν εγκεφαλικά νεκροί. Υπό την καθοδήγηση των επιστημόνων, η κοινωνία σταδιακά αποδέχτηκε ότι είναι ηθικό το κλείσιμο των μηχανημάτων που διατηρούν ορισμένες σωματικές λειτουργίες εάν η σχετική εγκεφαλική λειτουργία δεν υπάρχει.
Το θεμελιώδες ερώτημα αφορά τη φύση του βλαστικού σάκου/βλαστοκύστης από τον οποίο και παράγονται τα βλαστοκύτταρα. Το έμβρυο στα πρώτα του στάδια είναι μια μικρή μπάλα κυττάρων, μικρότερη από έναν κόκκο άμμου. Δεν είναι ορατό χωρίς τη βοήθεια μικροσκοπίου. Ενώ έχει όλες τις προδιαγραφές να εξελιχθεί σε άνθρωπο, υπολείπεται των βασικών ανθρωπίνων χαρακτηριστικών, της συνείδησης και της επίγνωσης. Και πράγματι θα περάσουν πολλές εβδομάδες προτού αναπτυχθεί ένα νευρικό σύστημα που θα επέτρεπε στο αναπτυσσόμενο έμβρυο να αποκτήσει την αίσθηση της συνείδησης και την αίσθηση του πόνου.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο άλλοι συνάδελφοι και εγώ προτείνουμε να διεξαχθούν έρευνες με κλωνοποιημένα ανθρώπινα έμβρυα. Μια πλειοψηφία ανθρώπων αποδέχονται αυτή την άποψη της πρώιμης ανθρώπινης εξέλιξης και υποστηρίζουν τη μέθοδο της κλωνοποίησης.
Στο Ινστιτούτο Ρόσλιν έχουμε επιλέξει να μελετήσουμε την πλάγια μυοτροφική σκλήρυνση (σκλήρυνση κατά πλάκας) ή ALS, αυτή όμως είναι μόνο μία από τις κληρονομικές ασθένειες, που τώρα μπορούν να μελετηθούν μ’ αυτόν τον τρόπο. Η οικογένεια ασθενειών της ALS επηρεάζουν τα νευρικά κύτταρα μέσω των οποίων ο εγκέφαλος στέλνει εντολές στους μύες.
Ο εκφυλισμός αυτών των κινητήριων νευρονίων οδηγεί σε αδυναμία και εξασθένηση των μυών. Αυτό γενικά ξεκινά από τα χέρια ή τα πόδια, ένας ασθενής μου είπε πρόσφατα ότι τώρα έχει χάσει τη λειτουργία των μπράτσων του. Αναλογιστείτε αυτή την περίπτωση. Κάποιος θα πρέπει να ντύσει, να ταΐσει, να οδηγήσει στην τουαλέτα τον ασθενή, που στην πραγματικότητα χρειάζεται βοήθεια για τα πάντα.
Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια ασθένεια που εξελίσσεται αδυσώπητα, χωρίς να υπάρχει θεραπεία. Τυπικά χτυπά ανθρώπους γύρω στα 54, και αποδεικνύεται θανατηφόρα μέσα σε τέσσερα χρόνια (ο ασθενής δεν μπορεί να αναπνεύσει). Χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από αυτή την ασθένεια. Προτείνουμε τη μελέτης της σκλήρυνσης στα ανθρώπινα κύτταρα, γιατί παρ’ όλες τις πολύχρονες έρευνες σε ζώα, ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει τον τρόπο που λειτουργεί και εξελίσσεται η ασθένεια.
Οι ερευνητές θα είναι σε θέση να δουλεύουν με νέα κύτταρα στο εργαστήριο, τα οποία είναι πανομοιότυπα με εκείνα των ασθενών, κι έτσι θα δίνεται η ευκαιρία να μελετάται η εξέλιξη της ασθένειας, κάτι που δεν είναι δυνατόν με κανέναν άλλο τρόπο. Για να επιτευχθεί αυτό, κύτταρα θα αποσπώνται από κλωνοποιημένα έμβρυα.
Στο 10% περίπου των περιπτώσεων, η σκλήρυνση κατά πλάκας (ALS) πλήττει οικογένειες, δηλαδή είναι κληρονομική. Στο 20% αυτών των οικογενειών έχει εντοπιστεί ένα σφάλμα σε ένα συγκεκριμένο γονίδιο, ενώ το γενετικό σφάλμα στο υπόλοιπο 80% των κληρονομικών περιπτώσεων παραμένει άγνωστο. Η γενετική πληροφορία από ένα κύτταρο τέτοιου ασθενούς θα εισάγεται σε ένα ωάριο από το οποίο έχει αφαιρεθεί το γενετικό υλικό. Από αυτή τη γενετική πληροφορία θα προέλθουν όλα τα χαρακτηριστικά των βλαστοκυττάρων που θα προκύψουν, με δεδομένο το γεγονός ότι είναι ευάλωτα στην ALS.
Με αυτόν τον τρόπο, για πρώτη φορά, κινητικοί νευρώνες που έχουν επηρεαστεί από την ALS θα είναι διαθέσιμοι για μελέτη. Η σύγκριση μεταξύ κυττάρων ασθενούς με σκλήρυνση κατά πλάκας και εκείνων που δεν είναι επιρρεπείς σ’ αυτή την ασθένεια θα συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των διαφορών μεταξύ κυττάρων της ασθένειας και άλλων φυσιολογικών.
Κατ’ επέκταση οι δοκιμές νέων φαρμάκων θα αλλάξουν εξαιτίας της διαθεσιμότητας κυττάρων ALS. Για την ώρα, απαιτούνται μήνες και σημαντικό κόστος για να γίνουν δοκιμές ενός και μόνο φαρμάκου σε πειραματόζωα που έχουν μια ασθένεια παρόμοια με την ALS. Αντίθετα, η εργαστηριακή μελέτη φαρμάκων θα είναι και γρηγορότερη και φθηνότερη, καθώς εκατοντάδες πειράματα θα είναι δυνατόν να γίνονται στο χρόνο που πρώτα απαιτούνταν για ένα και μοναδικό πείραμα σε ζώα. Η ελπίδα των επιστημόνων είναι να προκύψουν φάρμακα που θα αποτρέπουν τον περαιτέρω εκφυλισμό και θα επιτρέπουν στους ασθενείς να ζουν καλύτερα.
Μεγάλος θα ήταν ο ενθουσιασμός μας για τέτοιες ευκαιρίες καθώς έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη διάσταση της ιατρικής. Καθένας που είχε κάποιο άτομο με κάποια από αυτές τις κληρονομικές ή εκφυλιστικές ασθένειες γνωρίζει πολύ καλά τη μεγάλη ανάγκη για νέες θεραπείες. Οι ευκαιρίες που περιγράφονται παραπάνω μπορούν να δοθούν -μπορούν αποκλειστικά να δοθούν- μέσω της κλωνοποίησης βλαστοκυττάρων.
Του ΙΑΝ ΓΟΥΙΛΜΟΥΤ*
* Ο Ιαν Γουίλμουτ είναι καθηγητής αναπαραγωγικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και υπήρξε ο επικεφαλής της ομάδας που κλωνοποίησε το πρόβατο Ντόλι στο Ινστιτούτο Ρόσλιν.
(c) 2005, Global Viewpoint/«Ελευθεροτυπία»
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 11/06/2005