Η δημιουργία τους από δερματικά κύτταρα προάγει την έρευνα και επιλύει τα ποσοτικά αλλά και ηθικά προβλήματα του χθες
Αν οι ερευνητές που ασχολούνται με τα βλαστοκύτταρα ήταν χρυσοθήρες, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πριν από μερικές ημέρες «χτύπησαν» φλέβα χρυσού. Τώρα, μένει να βρεθεί τρόπος να διοχετευθεί στην αγορά ο απίστευτος αυτός πλούτος. Οι βιολόγοι υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό την ανακοίνωση επιστημόνων από ΗΠΑ και Ιαπωνία, που ισχυρίστηκαν ότι μπόρεσαν να μετατρέψουν δερματικά κύτταρα σε εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, στις δομικές μονάδες του οργανισμού, που έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε κύτταρα οποιουδήποτε ιστού του ανθρώπινου σώματος.
Αν, τελικά, ο ισχυρισμός τους επαληθευθεί, θα έχουμε λύσει τα προβλήματα όσον αφορά την πρώτη ύλη που είναι απαραίτητη για την έρευνα. Η νέα μέθοδος θα μας επιτρέψει να έχουμε όσα βλαστοκύτταρα χρειαζόμαστε, χωρίς καταστροφή εμβρύων. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα επιβληθούν στην έρευνα περιορισμοί στις ομοσπονδιακές χρηματοδοτήσεις, σαν αυτούς που παρεμπόδισαν έως σήμερα τη βλαστοκυτταρική έρευνα.
Κι όμως, οι ερευνητές εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μια σημαντική πρόκληση. Θα πρέπει να ανακαλύψουν τον τρόπο για να μετατρέψουν τα βλαστοκύτταρα που θα μπορούν να έχουν στα χέρια τους σε χρήσιμες θεραπείες, όπως λόγου χάρη σε «ανταλλακτικά» όργανα και ιστούς. «Ακόμα και σήμερα που έχουμε πολλές πηγές εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων, δεν γνωρίζουμε με ποιον τρόπο, δηλαδή, θα τα καταστήσουμε χρήσιμα για τον άνθρωπο», εξηγεί ο ερευνητής του Πανεπιστημίου του Ουινσκόνσιν, Τζέιμς Α. Τόμσον, συντονιστής μιας από τις δύο ομάδες που δημιούργησαν βλαστοκύτταρα από δερματικά κύτταρα.
Τέλος στους ηθικούς φραγμούς
Σίγουρα, η νέα ανακάλυψη προάγει την έρευνα, καθώς επιλύει τα ηθικά προβλήματα της συγκέντρωσης βλαστοκυττάρων. Κατά συνέπεια, ο τομέας θα λάβει περισσότερες χρηματοδοτήσεις ενώ πολλοί ερευνητές θα επιλέξουν να τον υπηρετήσουν. Τα βλαστοκύτταρα, αναμφίβολα, θα βοηθήσουν στην εξεύρεση νέων θεραπευτικών μεθόδων. Ισως να επιτρέψουν την κατασκευή «ανταλλακτικών» ιστών για όργανα που έχουν φθαρεί ή αρρωστήσει. Πολλοί ερευνητές, όμως, πιστεύουν ότι το μεγαλύτερο όφελος που θα έχουμε από τα νέα κύτταρα θα είναι έμμεσο. Η χρήση τους θα βοηθήσει στην αποκρυπτογράφηση των μηχανισμών των ασθενειών που μας ταλαιπωρούν και στην παρασκευή αποτελεσματικότερων φαρμάκων. Κάνοντας χρήση της νέας τεχνικής, οι επιστήμονες μπορούν να πάρουν ένα δερματικό κύτταρο από έναν ασθενή και να δημιουργήσουν πληθώρα νέων βλαστοκυττάρων, που θα εξειδικευθούν σε κύτταρα των επιθυμητών ιστών. Ετσι, οι ερευνητές θα μπορέσουν να μελετήσουν τους νευρώνες ενός πάσχοντος από Αλτσχάιμερ ή τα καρδιακά κύτταρα ενός ασθενούς με καρδιακή ανεπάρκεια. Επίσης, η φαρμακοβιομηχανία θα μπορεί να ελέγξει τα αποτελέσματα και τις παρενέργειες των νέων σκευασμάτων της χωρίς να θέτει σε κίνδυνο αρρώστους.
«Σίγουρα δεν μπορείς να ζητήσεις από κάποιον ασθενή να σου δανείσει για λίγο τον εγκέφαλό του για να τον μελετήσεις», εξηγεί ο δρ Λόρεντζ Στούντερ, μελετητής εγκεφαλικών βλαστοκυττάρων στο Αντικαρκινικό Κέντρο Μεμόριαλ – Σλόαν Κέτερινγκ της Νέας Υόρκης. «Χάρη στη νέα μέθοδο, θα έχουμε τα κύτταρα που χρειαζόμαστε στη διάθεσή μας».
Εως σήμερα οι ερευνητές δημιουργούσαν άρρωστα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα συλλέγοντάς τα από έμβρυο – κλώνο του ασθενούς. Ομως, η μέθοδος προϋποθέτει ότι κάποιες γυναίκες θα δωρίσουν τα ωάριά τους και συνεπώς θα υποβληθούν σε επικίνδυνες θεραπείες. Παθολογικά κύτταρα, όπως τα προερχόμενα από τη βιοψία νεοπλασμάτων, βρίσκονται στη διάθεση των επιστημόνων, αλλά προέρχονται από ανθρώπους που έχουν ήδη αρρωστήσει. Η νέα μέθοδος θα επιτρέψει στους ερευνητές να παρακολουθήσουν την εμφάνιση και εξέλιξη της νόσου και ίσως καταστεί η δημιουργία φαρμάκων που θα στοχεύουν στην πρόληψή της. «Είναι μια ολοκαίνουργια προσέγγιση στην έρευνα των μηχανισμών της ανθρώπινης ασθένειας», υποστηρίζει ο Κένεθ Ζάρετ, συντονιστής του προγράμματος κυτταρικής αναπτυξιακής βιολογίας στο Αντικαρκινικό Κέντρο Φοξ Τσέις της Φιλαδέλφειας.
Στις αρχές του μήνα, Ισραηλινοί επιστήμονες, αναφέρει η επιθεώρηση Cell, κατασκεύασαν σειρές βλαστοκυττάρων από έμβρυα που δώρισαν οικογένειες με προδιάθεση στο «σύνδρομο εύθραυστου Χ», που προκαλείται από τη διακοπή της λειτουργίας ενός γονιδίου, την αποσιώπησή του και οδηγεί σε διανοητική καθυστέρηση. Μελετώντας τα βλαστοκύτταρα, οι ερευνητές κατανόησαν πληρέστερα το πώς και πότε διακόπτεται η γονιδιακή δραστηριότητα. Ακόμα, όμως, είναι άγνωστο πόσο χρήσιμη είναι η νέα προσέγγιση. Ηδη, οι ερευνητές διαθέτουν πολλά εργαλεία που τους επιτρέπουν να ανακαλύψουν τα αίτια εμφάνισης των νοσημάτων, όπως απεικονιστικά συστήματα για τη μελέτη της δομικής μονάδας κάθε οργανισμού, πειραματόζωα και μελέτες για το γονιδίωμα. Δεν είναι όμως τόσο εύκολο να βρει η γνώση πρακτική εφαρμογή ώστε να «γεννηθεί» μια θεραπεία, ενώ χρειάζονται χρόνια πειραματικών και κλινικών ερευνών για να φτάσει κάποιο νέο θεραπευτικό μέσο στην αγορά.
Οι δυσκολίες
Το γονίδιο που ευθύνεται για τη νόσο του Χάντινγκτον, για παράδειγμα, ανακαλύφθηκε το 1993. Ακόμα, όμως, δεν έχει βρεθεί θεραπεία, ενώ η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματός μας δεν προήγαγε τη φαρμακολογία. Επίσης, η κατασκευή ανταλλακτικών κυττάρων και ιστών προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως μοσχεύματα, εγκυμονεί πολλά προβλήματα. Οι επιστήμονες δεν ερευνούν το ενδεχόμενο μεταμόσχευσης βλαστοκυττάρων γιατί σε κάποιες περιπτώσεις πυροδοτεί την εμφάνιση όγκων. Αρα, πρέπει να βρεθεί τρόπος για να προκαλούμε την εξειδίκευση των αδιαφοροποίητων κυττάρων. Πράγματι, έχει καταγραφεί πρόοδος όσον αφορά σε κάποιους τύπους κυττάρων, όπως αυτά που παράγουν ντοπαμίνη, τα οποία θεωρούνται πιθανή θεραπεία για το Πάρκινσον. Για άλλους τύπους τα πράγματα είναι πιο δύσκολα.
«Ενα άλλο πρόβλημα είναι ότι τα κύτταρα – μοσχεύματα πρέπει να είναι “εξαιρετικά καθαρά” καθώς κάθε υπόλοιπο του αρχικού βλαστοκυττάρου μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση όγκου», εξηγεί ο δρ Στίβεν Γκόλντμαν, νευρολόγος του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ. Με τους συνεργάτες του εμφύτευσε σε ποντίκια νευρώνες παραγωγής ντοπαμίνης που δημιούργησε από εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα πειραματόζωων που έπασχαν από τη νόσο του Πάρκινσον. Τα συμπτώματά τους έγιναν πιο ήπια, αλλά όλα τους εμφάνισαν νεοπλασίες στον εγκέφαλο. Προβληματική είναι και η σύνδεση των νέων κυττάρων με τους ήδη υπάρχοντες ιστούς. Επιστήμονες του Ινστιτούτου Καρολίνσκα ενέχυσαν νευρωνικά βλαστοκύτταρα σε ποντίκια με τραυματισμούς στον νωτιαίο μυελό. Η κινητικότητά τους βελτιώθηκε, αλλά τα μοσχεύματα προκάλεσαν την ανάπτυξη των νεύρων σε σημείο που το παραμικρό άγγιγμα ήταν επώδυνο.
Δύο εταιρείες βιοτεχνολογίας ευελπιστούν ότι στις αρχές του επόμενου χρόνου θα ξεκινήσουν κλινικές δοκιμές θεραπειών με εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα. Η Geron θα χρησιμοποιήσει νευρικά κύτταρα κατά τραυματισμών του νωτιαίου μυελού και η Advanced Cell Τechnology κύτταρα του επιθηλίου του αμφιβληστροειδούς για τη θεραπεία προβλημάτων στον χιτώνα. Η νέα μέθοδος παραγωγής βλαστοκυττάρων κατάφερε ένα δυνατό πλήγμα κατά των δύο εταιρειών. Τα νέα κύτταρα έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων, καθώς οι ιστοί που θα προκύψουν από αυτά θα είναι απόλυτα συμβατοί με του ασθενούς από τον οποίον αφαιρέθηκαν τα πρώτα δερματικά κύτταρα.
Οποιες όμως και αν είναι οι προκλήσεις που πρέπει να απαντηθούν, οι επιστήμονες δεν αρνούνται επ’ ουδενί την αξία της νέας ανακάλυψης. «Είναι συναρπαστική, αυτό δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς. Πρόκειται για ένα επίτευγμα για το οποίο ίσως οι ερευνητές κερδίσουν βραβείο Νομπέλ», λέει ο δρ Κένεθ Τσιέν, διευθυντής προγράμματος καρδιαγγειακών νοσημάτων στο Ινστιτούτο Βλαστοκυττάρων του Χάρβαρντ. Ο δρόμος, όμως, που χωρίζει την έρευνα από την πρακτική εφαρμογή είναι ακόμα μακρύς και δύσκολος.
Η ανακάλυψη
Ενα εξαιρετικά σημαντικό επίτευγμα ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα η ομάδα του δρος Σίνια Γιαμανάκα από το Πανεπιστήμιο του Κιότο. Η ομάδα του δρος Γιαμανάκα είναι μία από τις δύο που, με τον επαναπρογραμματισμό των δερματικών βλαστοκυττάρων, έλαβε βλαστοκύτταρα, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο της έρευνας στον τομέα χωρίς τα ηθικά διλήμματα που γεννούσε η καταστροφή εμβρύων. Οπως αναφέρει το επιστημονικό περιοδικό Νature, ο Ιάπωνας ερευνητής μπορεί πλέον να δημιουργήσει τα πολύτιμα βλαστοκύτταρα χωρίς να χρησιμοποιήσει ένα καρκινικό γονίδιο που προκαλεί κακοήθη νεοπλασία, όπως συνέβη σε πειραματόζωα που χρησιμοποιήθηκαν στο αρχικό πείραμα επαναπρογραμματισμού των δερματικών κυττάρων, έτσι ώστε να εξελιχθούν σε βλαστοκύτταρα. Εάν τελικώς το επίτευγμα επαληθευθεί, η επιστημονική κοινότητα θα έχει υπερκεράσει ένα μείζον εμπόδιο στη χρήση των πρόδρομων αδιαφοροποίητων κυττάρων σε μεταμοσχεύσεις.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8/12/2007